مائده اسفندمز: نفس رودخانه‌های گیلان در چنگال انواع آلودگی‌ها بند آمده و جانشان را به مخاطره انداخته و کافی است نامهربانی‌های مردم با آنها ادامه یابد تا دیگر چیزی از رودخانه‌های زلال که عبورشان از میانه دشت‌ها و جلگه‌های گیلان، زیبایی وصف ناپذیری را بر نقاشی ستودنی طبیعت در این خطه همیشه گردشگرپذیر کشور نقش می زند و سبب تأمین معیشت بسیاری از ماهیگیران گیلانی می‌شود، باقی نماند.
آلودگی رودخانه در جلگه گیلان
بر اساس آمار موجود، ۲۵۴ رشته رودخانه در سراسر گیلان جاری است که این رودخانه‌های دائمی و فصلی در روستاها، شهرها، کوه‌ها، دشت‌ها و جلگه‌ها، کیلومترها را در می‌نوردند تا با حضور خود نه تنها در امرار معاش ساکنان گیلان نقش آفرینی کرده و آب کشاورزی را تأمین کنند بلکه در جذب گردشگران و رقم زدن خاطره‌ای خوش برای مسافران در جای جای شهرها و روستاهای گیلان سهمی بزرگ ایفا کنند.
خودنمایی زیباترین رودخانه‌های گیلان که از ارتفاعات کوهستان‌ها جاری می‌شوند و از میانه جنگل‌ها و انبوه درختان عبور می‌کنند زمانی بی‌رنگ می‌شود که به دشت و جلگه می‌رسند. جایی که زلالی و شفافیت آب رودخانه‌ها جای خود را به آلودگی فاضلاب‌های صنعتی، خانگی، سموم کشاورزی و همینطور زباله‌ها و شیرابه‌ها می‌دهد.
ورود انواع آلودگی‌ها که حاصل زندگی شهرنشینی و توسعه ناموزون و موقت در اکثر نقاط گیلان است، باعث شده که کارشناسان از زاد و ولد ماهیان در این رودخانه‌ها نا امید شوند.
اگرچه هنوز هم در سرشاخه‌های رودخانه‌های گیلان اندک معدودی از ماهیان توانای زیستن دارند اما با وارد شدن به دشت و جلگه، رودخانه‌ها دیگر میزبان ماهی‌ها نیستند بلکه دست بشر توانسته با اقداماتی به ظاهر توسعه طلبانه، این حیات را به راحتی نابود کند.
سفیدرود، شلمان رود، پسیخان، شفارود، ماسوله رودخان، آستاراچای، سیاهمزگی، سفیدمزگی و پلرود شاخص‌ترین رودخانه‌های گیلان محسوب می‌شوند که علاوه بر ظرفیت‌های گردشگری، برای تأمین آب کشاورزی گیلان نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند و در عین حال در برخی از آنها، برای تولید انرژی برق ابی نیز پروژه‌هایی در دست انجام است.
بحران در سفیدرود
در شهر رشت، دو رودخانه زرجوب و گوهررود که از آن به عنوان رودخانه‌های مرده نام برده می‌شود، اخیراً مورد توجه دولت و مسئولان قرار گرفته تا شاید بتوان اندک زندگی را به آنها بازگرداند. اما علاوه بر این دو رودخانه مرکز گیلان، سفیدرود که از ۶ استان کشور می‌گذرد تا به گیلان برسد از لحاظ آلودگی در مرحله بحرانی قرار دارد.
این رود طویل که در کیاشهر به دریای خزر می‌ریزد، نه تنها به محلی برای برداشت‌های متعدد شن و ماسه (مجاز و غیرمجاز) تبدیل شده بلکه تن رنجور و خسته آن پس از گذشتن از شهرک‌های صنعتی شش استان و همینطور گیلان، به یکی از آلوده‌ترین رودخانه‌های استان تبدیل می‌شود.
رئیس اداره محیط زیست طبیعی گیلان در این باره می‌گوید: نفوذ فاضلاب‌های صنعتی، برداشت بی رویه شن و ماسه از بستر سفیدرود و همینطور ورود فاضلاب‌های خانگی و سموم کشاورزی به این رودخانه سبب شرایط بحرانی آن از لحاظ آلودگی شده است.
موسی امینی می‌افزاید: اگرچه همه رودخانه‌های گیلان به دلیل نبود سیستم تصفیه خانه‌ای در استان و نفوذ بی رویه انواع فاضلاب و سموم کشاورزی از چنین وضعیتی برخوردارند اما به دلیل اینکه سفیدرود بار آلودگی شش استان را نیز به دوش می‌کشد، از شرایط بحرانی ویژه‌ای رنج می‌برد.
با اینهمه، وی بر این اعتقاد است که با وجود به شماره افتادن نفس‌های رودخانه‌های گیلان، می‌توان با عزمی جدی، جانی دوباره به حیات آنها بخشید.
امینی می‌گوید: اگر حتی به جای چندین اقدام موازی، تصفیه خانه‌ها را احداث کنیم می‌توان ۶۰ تا ۷۰ درصد زندگی را به رودخانه‌ها بازگرداند.
وی می‌افزاید: در بالادست و سرشاخه‌ها یعنی در اتفاعات یک هزار متر به بالا، آب رودخانه‌ها زلال است و قابلیت شرب دارد و با نزدیک شدن رودها به دشت‌ها و جلگه شاهد آلوده شدن این رگ‌های حیات در طبیعت هستیم لذا این روند نشان می‌دهد که هرچه دسترسی انسان در گیلان به رودخانه‌ها راحت‌تر بوده آلودگی‌ها بیشتر شده است.
امینی ادامه می‌دهد: بنابراین با تمرکز بر روی این نکته می‌توان به این نتیجه رسید که با اقدامی چون احداث تصفیه خانه‌ها، می‌توان حیات را مجدداً به رودخانه‌های گیلان از جمله سفیدرود بازگرداند.
فرهنگ سازی؛ گام نخست احیای رودخانه‌های گیلان
در عین حال، بازگرداندن حیات به رودخانه‌های گیلان از نظر سرپرست دفتر مهندسی رودخانه‌ها و سواحل شرکت آب منطقه‌ای گیلان نیازمند عزمی جدی و فرهنگ سازی است.
محمدتقی صادقی کلشتری می‌گوید: رسیدن به این باور که رودخانه‌ها یک موجود زنده هستند که زندگی بسیاری از موجودات به آن وابسته است و تأمین کننده آب شرب و کشاورزی برای استانی چون گیلان محسوب می‌شوند، نیازمند فرهنگ سازی است.
وی می‌افزاید: پیش از هر اقدامی که باید نتیجه همکاری تمامی دستگاه‌های ذی ربط در سطح ملی و استانی و شهری باشد باید مردم به این باور برسند که آلودگی رودخانه‌ها می‌تواند در آینده نزدیک، معیشت، اقتصاد، کشاورزی و ادامه حیات را برای همه ما سخت و طاقت فرسا کند لذا نگهداری و حفاظت از آن باید در ذهن هر مسافر، گردشگر، شهروند و... نهادینه شود.
سموم کشاورزی، قاتل رودخانه‌های گیلان
صادقی بحرانی بودن شرایط زیست رودخانه‌های گیلان را علاوه بر ورود پسابهای صنعتی، نتیجه استفاده بی رویه سموم و کودهای شیمیایی در اراضی کشاروزی گیلان می‌داند.
وی بیان می‌کند: به عنوان مثال در حوضه آبخیز سفیدرود که به گیلان می‌رسد، اراضی کشاورزی وسیعی تا کیاشهر از سفیدرود تغذیه می‌کنند که در عین حال با ورود کودها و سموم شیمیایی به جان این رودخانه طویل، رمقی برای آن باقی نمی‌گذارند.
صادقی می‌افزاید: علاوه بر سفیدرود در برخی دیگر از رودخانه‌ها همچون ماسوله رودخان که در جوار شهرک تاریخی ماسوله قرار دارد و در طول سال به ویژه بهار و تابستان میزبان بسیاری از گردشگران است، فاضلاب‌های مراکز اقامتی واقع شده در این شهرک به همراه بی توجهی بسیاری از گردشگران به حیات این رودخانه سبب آلودگی ماسوله رودخان می‌شود. وضعیتی که تمامی رودخانه‌های گیلان با آن رو به رو هستند.
به نظر می‌رسد طی سال‌ها با ورود فاضلاب‌های صنعتی، خانگی و کشاورزی، شیرابه‌ها و زباله‌ها به رودخانه‌های گیلان، وضعیت اسفبار آلودگی آنها وخیم‌تر شده است. اگرچه هنوز هیچ اقدام جدی برای جلوگیری از روند آلودگی رودهای گیلان انجام نگرفته اما شاید لازم است که همه اعم از مدیران، مسئولان و مردم به این باور برسند که گیلان بدون رودخانه، اثری از زیبایی را در دل خود نخواهد داشت و باید تدبیری برای نجات رودخانه‌ها اندیشید.
