رویدادهای نگران کننده در جبهه های نبرد شوروی با آلمان، تهدید حمله ترکیه به اتحاد جماهیر شوروی و نزدیک شدن نیروهای آلمانی-ایتالیایی به کانال سوئز در سال 1942، نقش موثری در احیای پروژه احداث کانال "خزر — خلیج فارس" داشت. اتحاد جماهیر شوروی و ایران از این پروژه به عنوان یک طرح متقابلا سودمند و آینده دار یاد کردند. این موضوع در 30 نوامبر سال 1943 در تهران، طی مذاکراتی بین ژوزف استالین و محمد رضا پهلوی، مورد بحث و گفتگو قرار گرفت.
علاوه بر این، در جلسه نیکلای بولگانین، رئیس وقت شورای وزیران اتحاد جماهیر شوروی با پهلوی، طرفین به اهمیت ویژه مطالعه و احداث پروژه کانال کشتیرانی "دریای خزر — خلیج فارس" اشاره کردند. اما اشاره به این بند در اعلامیه نهایی مذاکرات، حذف شد.
با این حال، در سال 1962 اتحاد جماهیر شوروی و ایران، کمیسیون مطالعه احداث کانال را تشکیل داده که لئونید برژنف، رئیس شورای عالی اتحاد جماهیر شوروی، در طول سفر خود به تهران در نوامبر 1963 در جریان پیشنهادات این کمیسیون قرار گرفت. آلکسی چیچکین، کارشناس و دکتر اقتصاد در این رابطه می گوید: "از همان زمان بود که طرفین با ایجاد یک چارچوب قانونی برای اجرای این پروژه، موافقتنانه "استفاده مشترک از منابع آبی و رودخانه های مرزی" و "توسعه ترانزیت کالاهای ایرانی از طریق خاک اتحاد جماهیر شوروی، و کالاهای اتحاد جماهیر شوروی، از طریق خاک ایران " را به امضا رساندند.
در ژوئن 1965 در هنگام بازدید محمدرضا پهلوی از اتحاد جماهیر شوروی، طرفین برای سرعت بخشیدن به توسعه این پروژه توافق کردند، اما باز هم در اعلامیه نهایی اشاره ای به این نکته نشد. در پی بازدید الکسی کاسیگین، نخست وزیر اتحاد جماهیر
با این حال، در همان سال ها، در پی نشست های مکرر سران آمریکا و ایران، ایالات متحده اعلام کرد که این پروژه در بلند مدت بر ضد منافع آمریکا و متحدان آن در ناتو است. عربستان سعودی نیز از این موضع حمایت کرد. در صورتی که عراق طرفدار اجرای این پروژه شد. آخر این کوتاه ترین مسیر دستیابی کشور به اتحاد جماهیر شوروی بود. حمایت از این موضع به بغداد کمک کرد تا برای عادی سازی روابط با مسکو، موافقتنامه دوجانبه "دوستی و حسن همجواری" را در سال های 1974 و 1975 به امضا برساند.
از پاییز 1975 ایالات متحده شروع به برنامه ریزی برای سرنگونی رژیم شاه و تحریک درگیری بین ایران و شوروی و ایران و عراق کرد. تهران جرات نکرد تا از موضع ایالات متحده، چشم پوشی کند آخر 70٪ از صادرات نفت ایران به آمریکا ارسال می شد و 40 درصد از سهم سرمایه گذاری های خارجی در ایران، متعلق به ایالات متحده بود. چیچکین در ادامه می گوید "کالاهای آمریکایی حداقل 60٪ از نیازهای نیروهای مسلح ایران در سلاح و مهمات را پوشش می داد. و به طور کلی، سهم کشورهای عضو ناتو در تامین ارتش ایران به 85٪ می رسید".
هم زمان ترکیه از نیمه دوم سال های 1960، شروع به کاهش تعرفه های ترانزیت محموله های شوروی از تنگه های بسفر و داردانل کرد. چیچکین در ادامه توضیح داد که "این تصمیم برای اتحاد جماهیر شوروی بسیار مهم بود چرا که در سال های 1960،
همه این مسائل باعث شده بود تا ایران و اتحاد جماهیر شوروی از سرعت بخشیدن به این طرح، بکاهند. در هنگام سفر پهلوی به مسکو در اکتبر 1972 و بازدید کاسیگین از تهران در مارس 1973، طرفین دوباره خارج از اعلامیه مشترک، به داشتن منافع متقابل در پروژه کانال، اشاره و رسیدن به یک سری از پارامترهای فنی، توصیه کردند.
طرفین موفق به توسعه اساس قانونی و فنی برای احداث کانال شده، اتحاد جماهیر شوروی و ایران، "برنامه همکاری اقتصادی و علمی- فنی" در 15 سال آینده و تفاهم نامه "تشویق متقابل در سرمایه گذاری" را به امضا رساندند.
