یکی از مولفه‌های گردشگری در دنیا مقوله گردشگری «سیاه» است، بطوریکه در چند سال اخیر، گردشگری «سیاه» در دنیا رواج یافته است که هدف گردشگران از پرداختن به آن، تفریح و خوشگذرانی نیست، بلکه آنها مکان‌هایی را برای گردش انتخاب می‌کنند که چندان خوشایند نیستند و حتی گاهی گردشگران را به غم فرو می‌برد!
این نوع گردشگری، «گردشگری سیاه»، تلخ یا غم‌بار نامیده می‌شود، براین اساس گردشگران به دیدن آثار وقایع تلخی مانند شهرهای زلزله‌زده، مناطق سیل‌زده، بازماندگان جنگ‌ها و حملات شیمیایی می‌روند. هدف از این سفر نیز تجسم بحران‌های طبیعی و انسانی در مناطقی است که دچار آسیب و بلا شده‌اند و افرادی را به کام مرگ فرو برده است.
ماخونیک روستایی عجیب و بدون خوشگذرانی
روستای ماخونیک در 142 کیلومتری شهرستان بیرجند استان خراسان جنوبی و در فاصله 78 کیلومتری شرقی شهر سربیشه قرار دارد.
در این رابطه زهرا پورسینا - کارشناس مدیریت بازاریابی توریسم (گردشگری) گفت: معماری، آداب و رسوم و فرهنگ خاص روستای ماخونیک آن را به یکی از مقاصد شگفت انگیز گردشگری تلخ ایران و جهان کرده است البته همان طور که در بخش اول گزارش گفته شد انگیزه گردشگران به این روستا، تفریح و خوشگذرانی نیست، انگیزه اصلی بازدیدکنندگان هیجان و کنجکاوی تجسم بحران‌های طبیعی و انسانی است و بازدید از بافت عجیب و پوشش محلی و ساختار فرهنگی روستا که چندان برای گردشگر خوشایند نیست.
ماخونیک، روستای به فاصله 30 دقیقه با افغانستان
ماخونیک روستایی محصور شده در کوه‌هایی بدون علف در شرقی‌ترین بخش استان خراسان جنوبی قرار گرفته که تا افغانستان نیم ساعت فاصله زمینی دارد و گفته می‌شود اهالی ماخونیک اصالتی افغانی دارند و در چند قرن پیش، از افغانستان کوچ کرده و ماخونیک را جهت زندگی برگزیده‌اند.
روستای کوتولوها
پورسینا عنوان میکند: خانه‌های ماخونیک بسیار کوچک و هر کدام حاوی یک اتاق 10 یا 12 متری هستند که با سنگ و خاک ساخته شده و سقف آن با شاخ و برگ درختان پوشیده شده اند، این خانه‌ها اغلب به جز یک «در» ورودی کوتاه هیچ منفذی رو به بیرون ندارند و برای رفتن به داخل خانه باید خم و به زحمت وارد خانه شد، کوتاهی قد اهالی روستا هم دلیلی بر این نوع بافت بوده است.
علت این سبک معماری، نبود امکانات و مصالح ساختمانی بوده و همچنین با این شیوه علاوه بر ایجاد امنیت، از ائتلاف گرما و سرما در زمستان و تابستان جلوگیری شده است.
روستای ماخونیک در گذر تاریخ
گفته می‌شود ساکنان قدیمی روستای ماخونیک عقاید خاصی داشتند، مردم ماخونیک تا 50 سال پیش، چای نمی‌نوشیدند، شکار نمی‌کردند و گوشت هم نمی‌خوردند.
مردم ماخونیک این قبیل کارها را گناه می‌دانستند. ورود تلویزیون به این روستا به معنای ورود شیطان بود و آنها هرگز اجازه نمی‌دادند کودکان پای صفحه تلویزیون بنشینند البته امروزه این افکار و عقاید کمرنگ و همسو با زندگی روستایی امروز شده است.
تغذیه فقط با شلغم و چغندر
این کارشناس مدیریت بازاریابی توریسم (گردشگری) در توضیح بیشتر روستای ماخونیک می‌گوید: شغل اصلی مردم روستا دامداری، کشاورزی و کار در معدن و قالیبافی است، همچنین شلغم و چغندر تنها منبع غذایی روستای ماخونیک در گذشته بوده که به شکل آب‌پز طبخ می‌کردند، گاهی هم با آرد مخلوط و چیزی شبیه آش درست می‌کردند که در اصطلاح محلی به آن پختک می‌گویند. در گذشته برنج، گوشت قرمز، مرغ، ماهی و ......سهمی در سبد غذایی اهالی روستا نداشته است، ولی چند سالی است که وضعیت اقتصادی اهالی روستا بهبود پیدا کرده است و نوع تغذیه و پوشاک با اطلاع رسانی مناسب رسانه‌ها و سفر گردشگران داخلی و خارجی به این روستا بهتر شده است.
طَبَس یا تبس
شهر طبس نیز در شمال شرقی استان یزد واقع و از شمال به بردسکن از توابع خراسان رضوی و از غرب به استان‌های سمنان ، اصفهان و از جنوب به استان کرمان و از شرق به شهرستان‌های بیرجند و فردوس و نهبندان از توابع خراسان جنوبی و از غرب و جنوب غربی به استان اصفهان و شهرهای اردکان و بافق از توابع استان یزد متصل است. فاصله آن با یزد 375کیلومتر و با مشهد 545 کیلومتر است.
تاریخی که به تلی از خاک تبدیل شد
شهر خشتی -گلی طبس با سابقه 2500 سالهدر سال 1357 در پی وقوع زلزله ای مرگبار با شدت 7.8 به‌کلی ویران و 30 آبادای خراب و به 100 آبادی دیگر خسارت وارد شد. خسارت‌های عمده این زلزله در شعاع 30کیلومتری طبس بود و در تهران به فاصله مستقیم 540 کیلومتر و در مشهد به فاصله مستقیم 380 کیلومتر احساس شد.
زلزله طبس در نوع خود شدیدترین زلزله ایران در چند قرن اخیر بود که شهری استراتژیک در طول تاریخ را به همراه روستاهای اطرافش به تلی از خاک تبدیل کرد و ده‌ها هزار نفر را به کام مرگ فرو برد به طوریکه تلفات زلزله مرگبار طبس حدود 19 هزار تا 25 هزار کشته گزارش شد.
گسل عامل این زمین‌لرزه حدود 80 کیلومتر طول داشته و در عمق حدود 10 کیلومتری سطح زمین بوده که از فاصله حدود 10 کیلومتری شهر طبس عبور کرده است.
کانون این زمین‌لرزه در نزدیکی روستای کریت طبس بوده و خرابی‌ها از شهر دیهوک در جنوب شرق تا روستای اصفهک و سپس خود شهر طبس گسترش می‌یابد.
زلزله‌ای که گردشگر به ارمغان آورد
در این رابطه پورسینا - کارشناس مدیریت بازاریابی توریسم (گردشگری) عنوان میکند: زلزله وحشتناک طبس از جاذبه‌های گردشگری و ارزش‌های توریستی این منطقه است چرا که بعد از زلزله بُعد جدیدی از گردشگری برای ماجراجویان و گردشگران کنجکاو باز شده است که همان سفر به روستاهای طبس بعد از زلزله است.
روستاهایی برای گردشی تلخ
بخش دیهوک؛ توابع شهرستان طبس استان خراسان جنوبی از جمله مناطقی بود که با روستاهای اطرافش سال 1357 بر اثر زمین‌لرزه به کلی ویران شد پس از زلزله هدف بر این بود ضمن تلاش برای ایجاد شهر جدید دیهوک در کنار ویرانه‌های بازمانده از بافت قدیمی؛ شهر قدیمی و زلزله زده دیهوک حفظ شود.
این مجموعه زیبا دارای برج دیدبانی و ساختمانهایی است که در زلزله 1357 تا حدی خراب شده است.
روستای کریت
کریت جدید (koret) در 18 کیلومتری طبس امروزی و در مسیر طبس به دیهوک قرار دارد اما کریت قدیم که سابقه ای بیش از 1500 سال دارد در زلزله 7.8 ریشتری سال 1357 ویران شد، پورسینا در این باره می‌گوید: تلاش بر این بود که به بافت تخریب شده آن دست زده نشود تا این سایت به‌عنوان یک مجموعه توریستی مورد بازدید و استقبال گردشگران قرار بگیرد البته فراموش نشود که سد تاریخی کریت یا سد کوریت در شهرستان طبس و نزدیک روستای کریت در کیلومتر 25 جاده طبس – دیهوک واقع شده است. این سد که در سال 1350 (میلادی) احداث شده است، با ارتفاع 60 متر برای مدت 550 سال قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین سد قوسی جهان بوده است و از نکات جالب و قابل توجه این است که زلزله سال 1357 طبس موجب خسارات جدی به سد نشده است و هم اکنون مورد بازدید گردشگران قرار می‌گیرد
روستای اصفهک، با دو تاریخ، قبل از زلزله - پس از زلزله
روستای اصفهک یکی دیگر از روستاهای بخش دیهوک است که در 38 کیلومتری طبس قرار دارد، زیباترین وجه توریستی اصفهک، روستای تخریب شده بر اثر زلزله است که در کنار روستای جدید قرار دارد و در زلزله سال 1357 از بین رفت.
پورسینا عنوان میکند: بعد از این زلزله، مردم روستا تغییر مکان دادند و در کنار محل قدیمی خانه‌هایشان را بنا کردند. بنابراین یک بافت مسکونی جدید در کنار بافت قدیمی بنا شد تا گرشگران فرصت مقایسه اصفهک دیروز و امروز را در کنار هم داشته باشند. این مسئله باعث شده تا بافت روستای قدیم باقی بماند و جلوه زیبایی بوجود آید.
کویری خُنک
این کارشناس مدیریت بازاریابی توریسم (گردشگری) توضیح می‌دهد: معماری زیبای روستا و بادگیرهای آن، نخلستان و زعفران در اصفهک خیره کننده است، خانه‌های روستا، اغلب در یک طبقه با سقف گنبدی، نورگیر و در و پنجره‌های کوچک ساخته شده‌اند. خانه‌های قدیمی اغلب با خشت و گل ساخته شده‌اند اما خانه‌های جدید بیشتر آجری و سیمانی هستند بنابراین قرار گرفتن روستا در مجاورت کوه به آن آب و هوایی بخشیده که در تابستان حداقل 5 تا 6 درجه سردتر از طبس است و بدین ترتیب از سوزندگی هوا در تابستان کاسته شده است و شب‌های تابستان نیز دارای هوایی مطبوع است بنابراین گردشگران می‌توانند با سفر به اصفهک شانس تماشای شب‌های کویر را در خنکای این روستا پیدا کنند.
روستایی که خانه‌هایش پنجره ندارند
شُهرت شهرستان کوهرنگ بیشتر به سرما، بارش برف و دشت لاله‌های واژگون و آبشارهای خروشانش است اما این شهرستان جاذبه‌ایی دیگری دارد که کمتر شناخته شده است و علیرغم زیبایی منحصر به فرد باید آن را در زمره مقاصد گردشگری فقر نهاد.
«سرآقاسید» روستایی از توابع بخش مرکزی شهرستان کوهرنگ؛ در فاصله 130 کیلومتری شهرکرد استان چهارمحال و بختیاری است، خانه‌هایش همه خشتی است و پنجره‌ها و درهای تمام خانه‌ها رو به طبعیت سبز، البته امام‌زاده «آقا سید» باز نیز می‌شود.
بیشتر خانه‌های «سرآقا سید» بدون پنجره هستند و درها تنها منفذ خانه‌ها به شمار می‌آید. به خاطر ساختار پلکانی و استقرار در ناحیه کوهپایه ایی به عنوان ماسوله زاگرس از آن نام برده می‌شود.
خانه‌های فاقد حمام و توالت
پورسینا می‌گوید: ماسوله خفته بر دامان زاگرس مرکزی با طبیعت بی‌نظیر و معماری پلکانی از هر گونه امکاناتی محروم است در این روستای زیبا که می‌‌تواند یکی از قطب‌های جذب توریست استان چهارمحال بختیاری باشد، خانوارهای ساکن از وضعیت اقتصادی مناسبی برخوردار نیستند، امکانات رفاهی در روستا اندک بوده و وضعیت بهداشتی نیز مطلوب نیست به طوریکه برخی از خانه‌ها فاقد حمام و توالت است.
6 ماه پشت برف‌ها
مردم ماسوله زاگرس تنها 6 ماه از سال می‌توانند با دیگر روستاها و شهرهای اطراف ارتباط داشته باشند و بقیه سال در پشت حصار بزرگی از برف که تمامی راه‌های ارتباطی این روستا را قطع میکند، در انتظار فصل بهار می‌مانند تا گشایشی در راه‌های دسترسی به روستا صورت پذیرد.
-
این کارشناس مدیریت بازاریابی توریسم (گردشگری) توضیح می‌دهد: معمولا به گردشگرانی که تمایل دارند به این بهشت خفته زاگرس که دسترسی به تلفن همراه نیز در آن محدود است سفر کنند، توصیه می‌شود مواد غذایی دارویی و تجهیزات لازم برای سفر به همراه داشته باشند تا در روستا با مشکل روبه رو نشوند، گردشگرانی که «سرآقاسید» را برای سفر انتخاب می‌کنند با یک تیر چند نشان می‌زنند زیرا در اطراف «سرآقاسید» جاذبه‌های دیگر مانند آبشار شیخ علی خان 40 کیلومتری روستا، غار یخی «چما» در 30 کیلومتری، پیست اسکی چلگرد 50 کیلومتری و همچنین پیست اسکی تابستانی «چال میشان» 25 کیلومتری است که انگیزه سفر به این روستای زیبا را دو چندان میکند.
