رشد سریع جسمانی در دوره نوجوانی که البته با رشد شناختی و اجتماعی مناسب همراه نیست و نیز بالاتر بودن ویژگی‌هایی همانند خطرپذیری و هیجان خواهی در این دوره نسبت به دوره‌های دیگر عمر، می‌تواند زمینه‌های درگیر شدن نوجوانان در رفتارهای پرخطر گوناگون را فراهم کند که به دلیل ضرورت شناخت شیوع این رفتارها در نوجوانان پژوهشی با هدف همه گیر شناسی رفتارهای پرخطر در میان دانش آموزان نوجوان دختر و پسر شهر تهران انجام شده است که نشان می دهد، شیوع رفتارهای پرخطر در کشور ما، روز به روز ابعاد گسترده‌تری به خود می‌گیرد که با توجه به گستره رفتارهای پرخطر در میان نوجوانان کشور و نیز مسائل و مشکلات گوناگونی که به دنبال رفتارهای پرخطر از جمله مصرف مواد به وجود می‌آید و با توجه به روند روبه رشد رفتارهایی همانند سوء مصرف مواد در بسیاری از کشورها و از جمله در کشور ما بررسی رفتارهای پرخطر و شناسایی میزان همه گیری این دسته از رفتارها اهمیت می‌یابد.
ویژگی‌های جمعیت شناختی نمونه‌های مورد بررسی در این پژوهش (1030 پرسشنامه) که در فصلنامه علمی-پژوهشی رفاه اجتماعی که زیر نظر دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی منتشر شده است، نشان می‌دهد که رده سنی نوجوانان مورد بررسی میان 15 تا 18 سال بودند که نیمی از این جمعیت دختر و نیمی دیگر را پسران تشکیل می‌دادند که از این میان 31.9درصد 15 ساله، 30.8 درصد 16 ساله، 28.7 درصد 17 ساله و 8.6 درصد 18 ساله بودند که از قومیت‌های گوناگون فارس، آذری، لر، کرد و سایر موارد در نمونه بررسی وجود داشتند.
بیشترین و کم‌ترین رفتارهای پرخطر
به گزارش آنا،نتایج حاصل از این بررسی نشان می‌دهد تجربه قلیان کشیدن با 51.5 درصد، استعمال سیگار با 35.2 درصد، تجربه رابطه جنسی با میل خود 30.4 درصد، کتک کاری در بیرون از خانه (جز مدرسه) با 28.1 درصد و تجربه مصرف الکل با 27.4 درصد به ترتیب همه گیرترین رفتارهای پرخطر در میان دانش آموزان مورد بررسی بودند. همچنین تجربه مصرف کراک و هرویین هر یک با 1.5 درصد، مصرف کوکایین با 2 درصد، متادون 2.9 و تریاک 3.3 درصد به ترتیب کم‌ترین میزان شیوع رفتارهای پرخطر را در میان دانش آموزان مورد بررسی دارند.
شیوع قلیان در دختران و پسران
یافته‌های جدول نشان می‌دهد، شایع‌ترین رفتارهای پرخطر دانش آموزان پسر مورد بررسی به ترتیب تجربه کشیدن قلیان با 54درصد، استعمال سیگار با 38.5 درصد، کتک کاری در بیرون از خانه (جز مدرسه) و در درون مدرسه به ترتیب 36.9 درصد و 34.02 درصد، تجربه رابطه جنسی با میل خود 33.9 درصد و تجربه مصرف الکل با 32.2 درصد هستند و شایع‌ترین رفتارهای پرخطر در میان دانش آموزان دختر مورد بررسی نیز به ترتیب تجربه کشیدن قلیان با 49.1 درصد، استعمال سیگار با 32درصد، داشتن رابطه جنسی با میل خود 27 درصد، تجربه مصرف الکل با 22.6 درصد و کتک کاری در بیرون از خانه (جز مدرسه) با 19.4 درصد هستند، بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که میزان شیوع رفتارهای پرخطر در پسران دانش آموز بیشتر از دختران دانش آموز مقطع متوسطه است.
و این در حالی است که دکتر علیرضا نوروزی، رئیس اداره پیشگیری و درمان سوء مصرف مواد وزارت بهداشت در گفت‌و‌گو با آنا اعلام کرده بود: وزارت بهداشت برای پیشگیری از شیوع مصرف مواد دخانی در بین کودکان و نوجوانان و درمان به موقع آنها با وزارت آموزش و پرورش توافقی را انجام داد که بر اساس آن قرار شد اگر کودک و یا نوجوانی را شناسایی کردند که مواد دخانی مصرف می‌کند، برای ارزیابی بیشتر به دانشگاه‌های علوم پزشکی معرفی کنند.
علل همه‌گیری رفتارهای پرخطر در دانش آموزان
بر اساس نظریه‌هایی که در زمینه علل رفتارهای پرخطر مطرح است، تحلیل‌های گوناگونی می‌توان در این زمینه ارائه کرد و بر همین اساس راهکارهایی برای کاهش این رفتارها پیشنهاد کرد. نخست اینکه باید به نقش عوامل فردی، خانوادگی، آموزشگاهی، اجتماعی و عوامل مربوط به همسالان توجه کرد. در این میان به ویژه با توجه به گرایش برخی از نوجوانان به گریختن از زیر بار دستورات و ممنوعیت‌های اجتماعی و در سطح کوچک‌تر دستورات پدر و مادر، باید با آگاهی مناسب از این ویژگی از برخورد آمرانه و مستقیم دستوری با نوجوانان تا آنجا که شدنی است، خودداری کرد. همچنین روابط نیرومند خانوادگی و پشتیبانی‌های عاطفی مناسب پدر و مادر و دیگر اعضای خانواده از نوجوان، نقش بسزایی در مقاوم شدن نوجوان در برابر رفتارهای پرخطر دارند. بنابراین گسترش سطح روابط خانوادگی و پدید آوردن تجربه‌های مشترک با همه اعضای خانواده می‌تواند در این زمینه اثرگذار باشد.
نکته دوم نقش نگرش‌هاست، زیرا در یک تحلیل نهایی همه چیز زندگی به نگرش‌های فرد بستگی دارد. پدید آوردن نگرش‌های مناسب نسبت به زیان‌های مواد مخدر و آگاهی رسانی مناسب با سن نوجوانان از راهکاری‌های دیگر پیشگیری و کاهش رفتارهای پرخطر است.
دغدغه آموزش و پرورش فقط بودجه است!
حسین طلا، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی با توجه به آمارهای رفتارهای پرخطر در دانش آموزان 15 تا 18 سال تهرانی، به خبرگزاری آنا می‌گوید: آمار بروز رفتارهای پرخطر مانند مصرف قلیان، سیگار، ارتباط جنسی و مصرف الکل در دانش آموزان بسیار نگران کننده است و نیازمند آن است که آموزش و پرورش بیشتر به مسائل تربیتی و فرهنگی دانش آموزان اهمیت دهد زیرا اغلب این رفتارها در بین نوجوانان و جوانان دیده می‌شود که این امر می‌تواند برای سلامت جامعه و خانواده‌ها در آینده تهدید کننده باشد.
وی با بیان اینکه وزارت آموزش و پرورش دغدغه‌ای برای مقابله با آسیب‌های اجتماعی در بین دانش آموزان ندارد، عنوان می‌کند: در ابتدای دولت یازدهم زمانی که آقای فانی وزیر آموزش و پرورش برای کسب رای اعتماد در مجلس حاضر شدند بنده به عنوان مخالف صحبت کردم زیرا وی از ابتدا دغدغه‌ای جز بودجه نداشتند و هیچ برنامه‌ای برای مسائل و مشکلات حوزه آموزشی کشور ارائه نکردند.
نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی، می‌گوید: متاسفانه مدیران مدارس نیز به جای تعلیم و تعلم و تقویت مشکلات آن درگیر مسائل اجرایی از قبیل پرداخت قبوض آب، برق، تلفن و غیره شده‌اند به گونه‌ای که این امر آنها را از مسئولیت اصلی خود دور کرده است.
طلا مقابله با آسیب‌های اجتماعی و رفتارهای پرخطر در بین دانش آموزان را یک کار بین بخشی اعلام و اظهار می‌کند: مقابله با این پدیده در دانش آموزان نیازمند همت و یاری تمام وزارتخانه‌هایی است که از دولت بودچه دریافت می‌کنند و اینها باید در مقابل نسل جوان پاسخگو باشند.
وی با تاکید براینکه متاسفانه قبح برخی از رفتارهای پرخطر مانند مصرف قلیان در خانواده‌های ایرانی شکسته شده است، ادامه می‌دهد: بنابراین وزارت آموزش و پرورش، سازمان تبلیغات، وزارت بهداشت و سایر نهاد و وزارتخانه‌های مسئول باید تلاش کنند تا مجدد مشکلات و عوارض این دسته از رفتارها را در بین دانش آموزان و خانواده‌ها اطلاع رسانی کنند.
تنباکو و سیگار در دسترس دانش آموزان
در کنار اینها باید به نقش در دسترس بودن مواد گوناگون در میزان مصرف اشاره کرد. هنگامی که در کشورمان دسترسی به تنباکو و سیگار برای همه کودکان و نوجوانان همه سنین بدون هیچ مهار و نظارتی شدنی است و می‌توانند الکل و دیگر مواد مصرفی را در چند ساعت یا با یک تلفن یا رفتن به پارک محله فراهم نمایند، انتظار مصرف بالای این مواد چندان بدون منطق به نظر نمی‌رسد. بنابراین کاهش دسترسی پذیری موادی مانند تنباکو، سیگار و الکل برای نوجوانان، از راهکارهای اساسی دیگر کاهش مصرف این مواد است.
خودکشی در دانش آموزان بحران نیست
به گزارش آنا،در بین رفتارهای پرخطر در بین دانش آموزان رفتارهایی مانند همراه داشتن چاقو و پنجه بوکس در مدرسه و اقدام به خودکشی نیز دیده می‌شود که به همراه داشتن سلاح سرد در پسران 20.4 درصد و در دختران 7.9 درصد گزارش شده و اقدام به خودکشی در پسران 9.1 درصد و در دختران طی یک سال 10.4 است.
متاسفانه از ابتدای سالجاری تاکنون 13 مورد خودکشی دانش آموزان رسانه‌ای شده است و این درحالی است که حمیدرضا کفاش، معاون پروررشی و فرهنگی وزیر آموزش و پرورش، می‌گوید: در نظام تربیتی حتی وقوع یک مورد خودکشی و ناهنجاری هم زیاد است و همه سیستم را متاثر و رنجور می‌کند اما در جامعه 13 میلیونی دانش‌آموزی در یک سال، چند مورد خودکشی بحران نیست.
راه‌های مقابله و پیشگیری
با توجه به علل رفتارهای جنسی پرخطر می‌توان از نقش عوامل روانشناختی همانند پائین بودن اعتماد بنفس، اختلالات اضطرابی و افسردگی در افراد به عنوان عوامل زمینه‌ساز این رفتارها نام برد و بر این اساس راهکار کاهش این رفتارها، پرداختن به مسائل و مشکلات روانشناختی نوجوانان دانش آموز است که داشتن کنترل‌های مناسب از سوی خانواده و نیز آموزهای مناسب جنسی به کودکان و نوجوانان نیز، از دیگر راهکارهای کاهش این رفتارهاست.
گفتنی است این تحقیق در سال 1391 با پشتیبانی مالی صندوق حمایت از پژوهش‌گران و فناوران وابسته به نهاد ریاست جمهوری انجام و امسال در فصلنامه علمی-پژوهشی رفاه اجتماعی زیر نظر دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی منتشر شده است.
