روند پیوستن مونته نگرو به ناتو در نظر برخی کارشناسان حوزه بین الملل پیش از دوم دسامبر سال جاری میلادی (۱۱ آذر ماه) شروع شد؛ زمانیکه وزیران امور خارجه کشورهای عضو سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در نشست خود در «بروکسل» مقر این سازمان به عضویت مونته نگرو در این سازمان رأی داد.
«ینس استولتنبرگ» دبیر کل سازمان پیمان آتلانتیک شمالی پس از پایان این رأی گیری با شرکت در یک کنفرانس خبری اعلام کرد: به مونته نگرو تبریک می گوییم چرا که این رخداد، آغاز ائتلافی خوب به شمار می آید.
اما پیشتر و در اول آذر ماه سال جاری، روزنامه آلمانی «دی ولت» در تحلیلی از اوضاع و شرایط نظامی و امنیتی جهان اعلام کرده بود که با وجود مخالفت های روسیه قرار است کشور مونته نگرو به عنوان بیست و نهمین عضو این سازمان به ناتو وارد شود.
این در حالی است که گویا روسیه مدت ها قبل از همه این تحولات نیز از اقدام ناتو آگاهی پیدا کرده بود؛ چرا که در هشتم مهر ماه سال جاری، «سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه در اظهاراتی برنامه ناتو برای گسترش حضور خود در کشورهای استقلال یافته از یوگسلاوی سابق را «تحریک آمیز» خوانده و در خصوص آن «هشدار» داده بود.
سرانجام وعده های ناتو گام نیمه نهایی خود را نیز برداشت و در ۲۲ دسامبر سال جاری (اول دی ماه) «ینس استولتنبرگ» دبیر کل ناتو دعوتنامه ای رسمی برای پیوستن مونته نگرو به این سازمان را برای مقامات این کشور ارسال و ابراز امیدواری کرد تا در ماه های آتی بحث عضویت این کشور در ناتو با جدیت و هدفمندی بالایی به انجام برسد. معاون نخست وزیر و نماینده وزارت امورخارجه مونته نگرو از دریافت کنندگان این نامه بودند.
نکته قابل تأمل در این باره این است که اعلام رسمی خبر دعوت از این کشور برای عضویت در ناتو درست زمانی منتشر شد که روابط ترکیه به عنوان عضوی از ناتو با روسیه به خاطر سرنگونی جنگنده سوخو-۲۴ این کشور در خاک سوریه رو به تیرگی نهاده است. این امر خود گواهی بر دلایل تلاش ناتو برای مقابله با روسیه و از دلایل آشکار مخالف مسکو با افزون طلبی های ناتو به سوی شرق به شمار می آید.
وزارت امورخارجه مونته نگرو نیز بلافاصله اعلام کرد که به درخواست های مطرح در راستای عضویت در این نهاد با هدف تأمین نظر کشورهای عضو؛ عمل خواهد کرد. همچنین، نشست آتی رهبران کشورهای عضو ناتو نیز با موضوع عضویت مونته نگرو در این سازمان برنامه ریزی شده است.
پیوستن مونته نگرو به ناتو با مخالفت های داخلی نیز همراه بوده است؛ به شکلی که با رسانه ای شدن این خبر تظاهرات گسترده ای در برخی شهرها به ویژه «پودگوریستا» پایتخت مونته نگرو در اعتراض به عضویت این کشور در ناتو برگزار گردید.
«مومیر بولاتوویچ» رییس جمهور سابق مونته نگرو که در این تظاهرات حضور داشت در سخنانی تأکید کرد: شهروندان نباید درمقابل دعوت برای عضویت مونته نگرو در ناتو که در سال ۱۹۹۹میلادی به یوگسلاوی سابق حمله کرد، سکوت اختیار کنند. وی در سخنرانی که در اعتراضات مذکور به انجام رساند، گفت که این کشور بمباران ناتو در سال ۱۹۹۹ (زمانی که مونته نگرو بخشی از خاک یوگسلاوی سابق بود) را از یاد نبرده است.
در بُعد خارجی نیز «دیمیتری پسکوف» سخنگوی کاخ کرملین در واکنش به این موضوع با انتشار بیانیه ای اعلام کرد: روسیه در واکنش به عضویت مونته نگرو در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) به اقدامات متقابلی دست خواهد زد.
در فاصله زمانی کوتاهی پس از آن، «ویکتور اوزروف» رئیس کمیته دفاع و امنیت روسیه هم از احتمال توقف برنامه های مشترک دو کشور به ویژه در حوزه نظامی پس از عضویت مونته نگرو در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی خبر داد.
«سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه در این راستا گسترش ناتو را «یک اشتباه» و اقدامی «تحریک‌آمیز» عنوان کرده و سیاست درهای باز ناتو را «غیرمسئولانه» دانست. «جان کری» وزیر امور خارجه آمریکا در پاسخ به واکنش های تند روسیه در سخنانی ناتو را یک «یک پیمان دفاعی» عنوان کرد و نگرانی مسکو در این زمینه را بی دلیل توصیف نمود.
با نگاهی به آخرین افزایش اعضاء ناتو در سال ۲۰۰۹ میلادی و عضویت کشورهای آلبانی و کرواسی؛ می توان اقدام کنونیِ نهاد مذکور را در ادامه سلسله تلاش های غرب برای احاطه روسیه از سمت غرب آن هم در نقطه ای حساس به نام حوزه بالتیک به شمار آورد؛ اقدامی که کارشناسان از آن به عنوان گسترش ناتو به شرق با هدف یکه تازی و تحمیل خواسته های خود به مسکو یاد می کنند.
اهمیت استراتژیک مونته نگرو
مونته نگرو، آخرین جمهوری از یوگسلاوی سابق است که ۲۱ ماه می سال ۲۰۰۶ میلادی (۳۱ اردیبهشت ۱۳۸۵) با برگزاری یک همه پرسی ازصربستان جدا شد و به این ترتیب مراحل فروپاشی یوگسلاوی سابق (متحد بلوک شرق) پس از گذشت ۱۵ سال به اتمام رسید.
مونته نگرو دارای ۱۹۹ کیلومتر ساحل در دریای «آدریاتیک» و چندین بندر مهم بوده و لذا از اهمیت راهبردی در منطقه بالکان برخوردار است.
اهمیت مونته نگرو زمانی برای ناتو بیشتر آشکار می شود که به قرار داشتن این کشور درحوزه بالتیک، شرق اروپا و غرب روسیه نیز توجه کنیم.
اوایل نوامبر سال جاری میلادی «سرگئی شویگو» وزیر دفاع روسیه از نگرانی این کشور از افزایش شمار نیروهای ناتو در کشورهای حوزه بالتیک، لهستان و رومانی (شرق اروپا) خبر داده و این سازمان را به اتخاذ تدابیر تلافی جویانه ای تهدید کرده بود.
سخنان « توماس چاکوفسکی» وزیر دفاع لهستان مؤید نگرانی روسیه و نشان دهنده صحت اطلاعات این کشور درباره استقرار تسلیحات در اروپای شرقی و حوزه بالتیک بود. وی در یک مصاحبه مطبوعاتی عنوان کرده بود: وزارت دفاع تصمیم دارد از ناتو برای استقرار بمب های هسته ای آمریکا در کشورش در چارچوب برنامه موسوم به «هیئت های هسته ای مشترک» درخواست کند.
لذا استقرار نیروی نظامی ناتو در حوزه راهبردی بالتیک را می توان اقدامی در راستای اعمال محدودیت بر تحرکات آتی روسیه قلمداد نمود؛ آن هم با استفاده از کشورهایی که زمانی از هم پیمانان اتحاد جماهیر شوری سابق بوده و اکنون نیز در نزدیکی مرزهای روسیه به سر می برند.
در واقع ناتو می کوشد تا هرچه بیشتر خود را به مرزهای غربی روسیه نزدیک کند تا در صورت نیاز به مقابله با این کشور آسودگی ویژه ای از بابت شرق اروپا و غرب روسیه داشته باشد؛ اثبات این مهم با اطلاع از ایجاد پایگاه های نظامی در این منطقه، استقرار نیروی نظامی آموزش دیده و حتی اعلام قرار دادن تجهیزات مربوط به بمب های هسته ای در این منطقه از سوی ناتو تقویت و تحکیم می گردد.
یکی دیگر از نکات مهم انتخاب مونته نگرو برای ناتو پس از کرواسی و آلبانی قرار گرفتن این دو کشور در شمال و جنوب مونته نگرو است؛ نقشه راهبردی این سازمان نظامی نشان از ایجاد یک کریدور شمال-جنوب برای انسداد غرب روسیه بوده است.
نگاهی به نقشه این کشورها در شرق اروپا واقعیت دیگری را نیز از حیث موقعیت ژئوپولتیک این کشورها را برملا می سازد که همان دریای راهبردی مدیترانه است. توجه به این نکته که روسیه در امتداد شرق این دریا دارای پایگاه هایی در نقاطی چون «طرطوس» و «لاذقیه» سوریبه بوده و از چهارشنبه ۳۰ سپتامبر ۲۰۱۵ به قدرت نمایی چشمگیری در برابر ائتلاف به اصطلاح مبارزه با داعش در سوریه پرداخته است؛ اهمیت حضور فعال ناتو در حاشیه مدیترانه واقع در اروپای شرقی را صد چندان می کند.
از آنجاییکه وزرای امور خارجه ناتو در ماه آوریل سال گذشته و متعاقب الحاق شبه جزیرۀ کریمه به روسیه (پس از مشخص شدن نتیجه همه پرسی آزاد در این منطقه) و بحران اوکراین، اعلام کردند ناتو تماس رسمی خود را با روسیه قطع کرده است؛ لذا مسکو از این ابزار برای مقابله یا ایجاد موازنه در برابر ناتو نمی تواند به صورت مستقیم بهره بگیرد.
در نتیجه به نظر می رسد در این گام، تجمع همپیمانان ناتو در منطقه بالکان کامل تر شده و به این ترتیب صربستان تنها کشوری در اروپای شرقی است که تا کنون درخواستی برای عضویت در ناتو مطرح نکرده است و شاید همپیمانی با مسکو را به عضویت بر ناتو ترجیح دهد.
