این روزها مجموعه تئاتر شهر در کنار نداشتن استقلال لازم و بودجه مناسب برای برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری و درگیری با بازسازی‌های مطول؛ با مشکلات و شرایط نامطلوبی به کار خود ادامه می‌دهد و این مشکلی است که در طول سال‌ها دامنگیر این مجموعه شده و در همه این سال‌ها کمتر از سوی مدیران هنری و تئاتری به این شرایط نامطلوب رسیدگی شده است. برخی از این شرایط و مشکلات عبارتند از رابطه نامناسب و معیوب بخش فنی و خدمات مجموعه تئاتر شهر با گروه‌های نمایشی و شرایط نابسامان پیرامون تئاتر شهر.
پریسا مقتدی رییس کنونی مجموعه تئاتر شهر که نزدیک به ۲ سال است اداره این مجموعه تئاتری را عهده‌دار است نقطه نظرات خود را درباره این شرایط و مشکلات با ما در میان گذاشت.
* خانم مقتدی تا چه حد به اهداف اولیه خود در تئاتر شهر دست پیدا کردید؟ آیا شرایط فعلی را با توجه به وضعیت بودجه و اتفاقات دیگر پیش‌بینی می‌کردید؟
- نه پیش‌بینی نمی‌کردم؛ به این مفهوم که وضعیت اقتصادی وزارت ارشاد را که فکر می‌کنم برگرفته از وضعیت اقتصادی دولت است، پیش‌بینی نمی‌کردم در این سطح باشد. درباره اهدافم به برخی از چیزهایی که فکر می‌کردم، نرسیدم. همچنین متوجه شدم که وقت عملی شدن بعضی از اهدافم به لحاظ وضعیت هنرمندان تئاتر، مخاطبان، اهالی رسانه و کارمندان تئاتر شهر فرا نرسیده است.
تعدادی از اهدافم هم به نتیجه رسیده که برایم جای خوشحالی دارد و الزاما شاید نتایج کوتاه‌مدت نداشته باشند ولی در صورت تداوم توسط مدیران و مسئولان، در روندی طولانی مدت جواب خواهند داد.
شرایط دشوار است و شاید لازم نباشد که جزییات آن را باز کنم. چیزی که به آن می‌بالم صداقت در عملکرد بوده است و اگر جایی اشتباه کردم می‌پذیرم و اگر درست عمل کرده باشم نیز اعلام می‌کنم. در این حوزه چیزی برای پنهان کردن وجود ندارد زیرا اساسا مخاطبان ما که هنرمندان و تماشاگران هستند در جبهه مقابل ما قرار ندارند که بخواهیم چیزی را از آن‌ها پنهان کنیم.
همیشه احساس می‌کردم که طی این سال‌ها رابطه کدر میان مدیران و هنرمندان و گاه کارمندان که بنا به موضوعات پیش آمده شکل می‌گرفت، نتیجه را معکوس می‌کرد. به همین دلیل به سهم خود خواستم این رابطه را بهبود ببخشم.
* نکته قابل توجه طی یک دوره اخیر مدیریت تئاتر شهر، موضوع استقلال رئیس مجموعه بوده است. آیا شما از این استقلال برخوردار بوده‌اید تا تئاتر شهر بتواند به عنوان قلب تپنده تئاتر ایران برای خود برنامه ریزی و چشم‌انداز داشته باشد؟
- نمی‌توانم بگویم کامل وجود داشته و همچنین نمی‌توانم بگویم وجود نداشته است. به نظرم در شرایط فعلی استقلال کامل نمی‌تواند صورت بگیرد مگر اینکه نظام اداری این مجموعه استقلال خود را داشته باشد نه اینکه صرفا رئیس مجموعه استقلال داشته باشد. یکی از پیشنهاداتی که توسط دوستان شورای هنری تئاتر شهر مطرح می‌شد این بود که به سمت سازمان تئاتر پیش برویم. اگر سازمان تئاتر شکل می‌گرفت در دل آن شاید ممکن می‌شد مجموعه تئاتر شهر را هم بتوانیم به شکل مجموعه‌ای مستقل مانند بنیاد رودکی با وابستگی‌های اندک دولتی، مدیریت کنیم.
نبود استقلال؛ ناگزیری شرایط مالی، اداری و قانونی مجموعه تئاتر شهر در شرایط فعلی است و نه رابطه بین مدیرکل با رئیس تئاتر شهر. البته یادم هست که گفته می‌شود در دوره‌ای که همه به نیکی از آن یاد می‌کنیم، این استقلال در تئاتر شهر وجود داشته، ولی شرایط تغییر کرده است. به لحاظ هنرمندان متقاضی، نیروی انسانی چه به لحاظ کیفیت نیروی انسانی سرویس دهنده و چه به لحاظ کمیت این نیروی انسانی و همچنین افزایش سالن‌های نمایشی در سطح شهر تهران، شرایط نسبت به آن دوران تغییر کرده است. فارغ از مسائل سیاسی و اقتصادی روز جامعه که بر تئاتر و تئاتر شهر هم تأثیر می‌گذارد، نمی‌توانیم آن دوره طلایی استقلال ریاست تئاتر شهر را تکرار کنیم.
استقلال مجموعه تئاتر شهر منوط به تصحیح و توسعه سیستم اداری مجموعه است.
* سال‌های سال است مجموعه تئاتر شهر با معضلی در داخل سیستم خود مواجه بوده که مربوط به کارکنان فنی و خدماتی مجموعه است که با هنرمندان و مخاطبان در ارتباط هستند. سال‌هاست که صحبت از فساد در سیستم داخلی تئاتر شهر می‌شود مبنی بر اینکه برخی گروه‌های تئاتری مبالغی را به برخی کارکنان فنی تئاتر شهر پرداخت می‌کنند تا امور مورد نظر تولید نمایش گروه را انجام دهند. متأسفانه اگر برخی گروه‌ها نیز وارد این سیستم فاسد نشوند و مبلغی را پرداخت نکنند، کارشان از سوی برخی کارکنان فنی به راحتی انجام نمی‌شود. این سیستم تئاتر شهر را که مکانی هنری و فرهنگی است، تخریب کرده است. شما آیا از این سیستم فاسد داخلی اطلاع دارید؟ اگر اطلاع دارید چرا واکنشی نشان نداده‌اید؟ آیا در زمینه برخورد با این معضل از استقلال مدیریتی برخوردار بوده‌اید؟
- باید صداقت داشته باشم، بله من اطلاع دارم. آذرماه امسال ۱۱ سال می‌شود که در تئاتر شهر هستم و از این موضوع اطلاع دارم. طبیعتا عکس‌العمل هم داشتم همانطور که مدیران قبلی هم واکنش نشان داده بودند و اینگونه نبود که بی‌تفاوت باشند. شاید این عکس‌العمل را شما و مخاطبان مطلع نشوید چون در رابطه بین مدیر و کارمند رخ می‌دهد. شاید نتوانستم کاملا این فساد را از بین ببرم ولی به کمک کارهایی که مدیران قبلی هم انجام داده بودند، توانستم این روند را کمتر کنم.
اساسا رابطه و جایگاه هنرمند و بدنه نیروی انسانی تئاتر شهر، ازهر دو سمت معیوب هستند و هر دو مشکل دارند. امیدوارم دوستانی که این گفتگو را می‌خوانند من را به عنوان هم خانواده تئاتری خود بدانند و بدانند از یک زاویه به این رابطه نگاه نمی‌کنم. هر دو طرف برای اصلاح این رابطه باید خود را تغییر دهند.
مجموعه تئاتر شهر به عنوان یک مجموعه کاملا دولتی، تمام معایب و در کنارش محاسن یک سیستم دولتی را شامل می‌شود. محاسن بیشتر در بخش دستمزد کارکنان صورت می‌گیرد ولی در بدنه کار دولتی آنچه که اتفاق نمی‌افتد کیفیت در سیستم سرویس دهی و خدمات است که به این دلیل که پرسنل مربوطه به دلیل دریافت حقوق دولتی احساس امنیت شغلی می‌کنند (یعنی چه کارشان کیفیت داشته باشد یا چه نداشته باشد حقوق خود را دریافت می‌کنند) شکل می‌گیرد.
متأسفانه در تئاتر شهر این اتفاق افتاده است. از طرفی اگر بخواهم چندجانبه به ماجرا نگاه کنم به خاطر همان ساز و کار دولتی موجود، افرادی که دارای انگیزه و خلاقیت بودند ولی چون در ساز و کار دولتی فرقی بین آن‌ها و افرادی که کار با کیفیت ارائه نمی‌دهند، قائل نشده بودند، تبدیل به آدم‌هایی بی‌انگیزه و باری به هر جهت شده‌اند. این امر باعث شده که نیروهای خوب خود را هم از دست داده‌ایم.
در کل استقلال کامل مدیریتی در این زمینه وجود ندارد، ضمن اینکه ساز و کار درستی هم برای این سیستم اداری وجود ندارد.
* یعنی شما به عنوان رئیس مجموعه تئاتر شهر در صورت مشاهد تخلف از سوی برخی کارکنان فنی و داخلی مجموعه، قادر و مختار به توبیخ و اخراج آن فرد یا افراد نیستند؟ چون کارکنان مجموعه کارمند وزارت ارشاد هستند و شما نمی‌توانید به این زمینه ورود کنید؟
- باید بگویم که رئیس مجموعه تئاتر شهر نمی‌تواند به راحتی به این مقوله ورود کند به همان اندازه که برای تشویق کارکنان نیز با دشواری روبروست. در هر دو مورد دست ما بسته است. یک الگوی ثابت برای کارکنان در نظر گرفته شده است که طبق آن باید عمل شود.
* آیا تخصص‌ها در این الگوی ثابت مدنظر قرار گرفته شده است؟
- نه، متأسفانه. تخصص، تحصیلات و تجربه کارکنان داخلی مجموعه تئاتر شهر در نظر گرفته نمی‌شود.
* اگر شکل و شمایل فرهنگی و هنری مجموعه تئاتر شهر به درستی شکل نمی‌گیرد، بخشی مهم از این شرایط نامناسب مربوط به وضعیت بدنه داخلی مجموعه است. البته در همین مجموعه هم افرادی هستند که در حد توان خود فعالیت می‌کنند. وقتی پیشانی سالن اصلی مجموعه تئاتر شهر سقوط کرد همه روی فرسودگی و نبود بازسازی مناسب در مجموعه تمرکز کردند در حالی که در پس این دلایل، رابطه‌ای که از سوی یک گروه نمایشی با یک یا بخشی از کارکنان فنی مجموعه شکل می‌گیرد تا پیشانی سالن اصلی جابجا شود، عامل بروز بحرانی می‌شود که ناشی از شکل‌گیری روند نادرست کاری است که بین برخی گروه‌های تئاتری و برخی کارکنان فنی و داخلی مجموعه تئاتر شهر ایجاد شده است. این جای سؤال دارد که چرا این روند و اتفاقات را می‌بینیم ولی از کنار آن عبور می‌کنیم؟ چرا ساز و کار مناسبی برای بهبود این روند نامطلوب از سوی مدیریت بالادستی یا معاونت هنری شکل نمی‌گیرد؟
- ساز و کارها بررسی شده است. بر اساس تجربیاتی که طی این ۲ سال ریاست در مجموعه تئاتر شهر و همچنین تجربه حضور ۱۱ ساله خود در این مجموعه داشته‌ام، آسیب‌شناسی وضعیت موجود را در حوزه خدمات رسانی و نیروی انسانی انجام داده و به مدیران ارشد خود نیز ارائه داده و ضرورت‌های نیاز به تغییر و اصلاحات را هم یادآوری کرده‌ام. اما کماکان معتقدم که درگیر ساز و کار دولتی هستیم.
* فکر می‌کنید تئاتر شهر تا کی بتواند با این روند به حیات و فعالیت خود ادامه دهد؟
- من پیشگو نیستم و امیدوار به تغییر شرایط هستم.
* به عنوان رئیس تئاتر شهر شاهد روندی هستید که هر روز وضعیت مجموعه را وخیم‌تر می‌کند و حتی اگر بازسازی هم انجام شود ولی این شرایط نامطلوب در داخل مجموعه همچنان وجود داشته باشد، هر روز مجموعه به لحاظ درونی و بیرونی تخریب می‌شود.
- طبیعتا یا باید بدنه ارشد دولتی تغییر و اصلاحاتی را در ساز و کار اداری مجموعه تئاتر شهر ایجاد کند و یا به سمت خصوصی شدن برویم و از سوی دیگر هنرمندان هم باید به تغییر رویکرد خود با بدنه فنی و اداری مجموعه بپردازند تا اتفاق خوبی بیفتد.
* حالا اگر از درون مجموعه تئاتر شهر به بیرون آن هم سری بزنیم با شرایط و وضعیت نامطلوبی به خصوص در ضلع جنوبی مجموعه مواجه می‌شویم؛ شرایطی غیر فرهنگی و هنری که علاوه بر از بین بردن امنیت مخاطبان و مراجعه کنندگان به تئاتر شهر، شکل و شمایل نامطلوب و نامناسب را به وجود آورده است که هم چهره ظاهری تئاتر شهر را تخریب کرده و هم هویت فرهنگی و هنری آن مخدوش کرده است. حتی بی‌توجهی به امنیت بنای تئاتر شهر در فضای بیرونی تا جایی پیش رفته که در ورودی کارگاه دکور مجموعه و در مجاورت لوله‌های گاز، آتش روشن می‌کنند. گویا کنترل فضای پیرامون مجموعه تئاتر شهر از دست مدیریت خارج شده است. سؤال این است که چرا اقدامی برای حریم تئاتر شهر صورت نمی‌گیرد؟
- همجواری تئاتر شهر از یکسو با پارک دانشجو و از سمت دیگر با پیاده‌روهای چهارراه ولیعصر به عنوان یکی از پر رفت و آمدترین تقاطع‌های شهر تهران، اجازه نمی‌دهد که کنترل مجموعه تئاتر شهر بر محیط پیرامون‌اش کامل شود. چون در حال حاضر حریم اختصاصی مجموعه تئاتر شهر نداریم در نتیجه محیط پیرامون قابل کنترل کردن برای ما نیست. چیزی که من امیدوارم و در موردش با چند مدیر ارشد صحبت کرده‌ایم این است که این حریم اختصاصی تئاتر شهر را ایجاد کنیم. من با آقای علیزاده رئیس سازمان زیباسازی شهرداری تهران و همچنین آقای مسجدجامعی و آقای شجاع‌پوریان از اعضای محترم شورای شهر تهران صحبت هایی داشتم و مستنداتی را به آن‌ها ارائه دادم تا حمایت‌ها و مجوزهای لازم را از این مسئولان برای ایجاد حریم اختصاصی تئاتر شهر دریافت کنیم.
هر سه شخصیت با ما موافق بودند ولی قرار داشتن تئاترشهر در دل پارک و پیاده‌رو، شکل‌گیری حریم اختصاصی را سخت می‌کند. سال‌ها پیش مجموعه تئاتر شهر حریم داشت و سال‌ها پیش از آن هم پارک‌ها حریم داشتند. در شهرسازی مدرن مدام حریم‌ها برداشته شد. ما در جایگاهی هستیم که می‌توانیم با توجه به اشرافی که به موضوع و ضرورت ایجاد حریم اختصاصی مجموعه داریم، وارد اقدام شویم اما این مهم نیاز به همکاری نهادها و سازمان‌های مختلف دارد.
* متأسفانه تئاتر شهر در سیستم مدیریت کلان فرهنگی و هنری رها شده است...
- رها شدن یک معنای ژورنالیستی است و نگاه اداری من اینگونه موضوع را معنا می‌کند که شرایط کلی تئاتر شهر متناسب با جایگاه اش و نیاز جامعه به آن و میزان اثرگذاری در جامعه و مخاطبان، در طول زمان رشد نکرده است. این رشد نکردن چه به لحاظ نرم افزاری و چه سخت‌افزاری است.
خیلی متأسفم که در کشور ما فعالیت‌های اجتماعی، گروه‌بندی‌ها و ساختارهای اجتماعی پهلو به رفتارهای سیاسی می‌زند، این امر باعث می‌شود در بخش‌هایی نتوان حرکت کرد. شاید بتوان در خصوص حریم تئاتر شهر با ایجاد کمپینی برای حفظ و احیای حریم اختصاصی تئاتر و انتقال ضرورت این امر به مدیران و مسئولان، حرکتی تأثیرگذار انجام داد ولی ممکن است از این دست حرکت‌ها برداشت سیاسی شود که ما درحوزه فرهنگ از آن گریزانیم.
* آیا در این حدود ۲ سال حضورتان به عنوان رئیس مجموعه تئاتر شهر، به کناره‌گیری فکر کرده‌اید؟
- بعضی مواقع.
* بیشتر در چه شرایط و وضعیتی به کناره‌گیری فکر کرده‌اید؟
- بیشتر در شرایطی که با فشارهای هم‌خانواده‌های تئاتری‌ام مواجه بودم.
* یعنی کمبودها و نحوه حمایت مدیران بالاتر تأثیری نداشته است؟
- وقتی اشاره به این می‌کنید که در چه شرایطی بیشتر به این موضوع فکر کرده‌ام، بازمی‌گردد به فشارهای هم‌خانواده‌های تئاتری‌ام؛ وقتی هر کدام از آن‌ها خواسته‌شان این بود که درباره شخص خودشان متفاوت از بقیه تصمیم بگیرم و خدماتی را در اختیارشان بگذارم. متأسفانه همان دوستان چند سال قبل یا بعد معترضانی بودند که چرا برای دیگری به زعم آن‌ها شرایط ویژه‌ای در نظر گرفته شده است.
در این شرایط فکر می‌کردم که آمادگی برای انجام برخی کارها وجود ندارد. در بخش سیستم دولتی با مدیران مربوطه نیز بعضا اختلاف نظرهایی بصورت طبیعی وجود داشته که این اختلاف نظرها برایم پیش‌بینی شده بود اما برخوردهای هم‌خانواده‌های تئاتری‌ام پیش‌بینی شده نبود.
فکر نمی‌کردم وقتی صداقت وجود داشته باشد و برنامه‌ای ارائه می‌گردد فارغ از اینکه می‌تواند اشکالاتی داشته باشد که می‌توان مرتفع کرد، با این درخواست‌ها و مشکلات و فشارها از سوی هم‌خانواده‌هایم مواجه شوم.
* فکر می‌کنید تا چه حد از اعتبار کاری‌تان را در این مدت و به دلیل ریاست خود بر مجموعه تئاتر شهر از دست داده‌اید یا تا چد حد بر اعتبار کاری‌تان افزوده شده است؟
- این را من نمی‌توانم تشخیص دهم زیرا معمولا باید عملکرد من خارج از دیدگاه خودم بررسی شود. من سال ۷۹ اولین حکم مدیریتی خود را به عنوان مدیر هنری تالار هنر گرفتم و بعد از ۵ سال فعالیت در آن‌جا به تئاتر شهر آمدم. فارغ از معایبی که کارم داشته اما تجربه این سال‌های کاری به من ثابت کرد که در گذر زمان معلوم می‌شود که انسان چقدر مؤثر بوده یا نه.
البته خیلی هم نگران این اعتبار حرفه‌ای و کاری نیستم؛ نه اینکه برایم مهم نیست بلکه به این دلیل که چون فکر می‌کردم کار درستی را انجام می‌دهم و با افراد صاحب‌نظر و دغدغه‌مند نیز مشاوره کردم، با صداقت کامل کار و برنامه‌ام را اجرا کردم. من آگاهانه قدم به این وادی گذاشتم که اصلاحاتی انجام شود.
* در چند دوره گذشته رؤسای تئاتر شهر که هر کدام در شرایط نامطلوبی در مجموعه حضور پیدا کرده و استقلال هم نداشتند، باز هم بر حضورشان در تئاتر شهر اصرار ورزیدند و به جای اینکه آگاهانه کناره‌گیری کنند و اذعان کنند که کارآیی لازم را ندارند، در انتظار فرصتی برای استعفا یا برکناری از سوی مدیران بالاتر نشستند. شما تا چد حد به بودن در تئاتر شهر اصرار دارید؟ آیا گمان می‌کنید هنوز عملکرد کارآمدی دارید یا به کناره‌گیری فکر می‌کنید؟
- نکته‌ای که باعث شد کناره‌گیری نکنم، بازسازی نیمه‌تمام تئاتر شهر بود. فکر کردم که این بازسازی با وجود اینکه من شروع کننده آن نبودم و من به عنوانی میراث‌دار آن شدم، نباید در نیمه راه رها شود. یک نظریه‌هایی معتقد به این بودند که به سرعت و در سریع‌ترین زمان ممکن بازسازی صورت بگیرد که شدنی هم بود اما وقتی دیدم در جایی کیفیت بازسازی به نازل‌ترین شکل ممکن در حال انجام است، مانع شدم و همین امر باعث بالا رفتن هزینه، حجم و زمان بازسازی شد.
من نمی‌گویم که سالن «سایه» افق یک بازسازی و یک سالن بلک باکس است اما با استفاده از نظرات بخشی از بدنه کارشناسان تئاتر، سعی کردیم آنچه که به بهترین شکل ممکن می‌توان در بدنه دولتی انجام داد، انجام دهیم.
* یعنی پای شکل و شمایل بازسازی سالن سایه می‌ایستید و آن را تأیید می‌کنید؟
- باز هم فکر می کنم این قطعی‌نگری خاص نگاه ژورنالیستی شما است. من تأکید می‌کنم که به کمک مشاوره‌هایی که از تعدادی از هنرمندان تئاتر گرفتیم، در بدنه دولتی که یک دامنه مانور مشخص و محدودی به لحاظ مالی و کاری دارد و با اجبار اینکه تنها از سوی یک بخش باید این کار بازسازی انجام شود، بهترین کاری که می‌شد، انجام شد.
* و سؤال آخر اینکه، آیا اطلاع دارید که جایگزین شما انتخاب شده است؟
- خیر.
* آیا در جریان این روند و اتفاق قرار نگرفته‌اید؟
- خیر.
