نظر مراجع عظام تقلید در این رابطه مختلف است و نظرات در این رابطه به سه شكل می باشد:
نظر اول:
به هدیه و هبه و جایزه و امثال آن به طور مطلق خمس تعلق می گیرد به این معنی که این جایزه یا هدیه به هر شکل و اندازه که باشد، در صورتی که از مخارج سالش زیاد بیاید، مشمول خمس خواهد بود.
مراجعی که این نظریه را قبول دارند عبارتند از آیات عظام: بهجت(ره) و مکارم شیرازی و فاضل لنکرانی(ره)، اراکی(ره)، خوئی(ره)، سیستانی، صافی، گلپایگانی و سبحانی.
نکته:
البته از بین مراجع فوق آیات عظام مکارم شیرازی و بهجت ره و فاضل لنکرانی ره بنا بر احتیاط واجب، خمس آن را واجب می دانند و بقیه بر حسب فتوی پس مقلدین آنها می توانند به مراجعی که به نظریه سوم قائل هستند مراجعه کنند.
نظر دوم:
در صورتی به هبه و هدیه و امثال آن خمس تعلق می گیرد که آن هدیه چیز کم و کوچکی محسوب نشود و اگر چیز کم ارزشی محسوب شود به آن خمس تعلق نمی گیرد.
کسانی که این نظریه را قبول دارند عبارتند از آیات عظام تبریزی(ره)، وحید خراسانی و زنجانی البته با این تفاوت که آیة الله زنجانی در چیزهای کم ارزش هم بنا بر احتیاط خمس را لازم می دانند ولی مقلدین ایشان می توانند فقط در این زمینه به قائلین به نظریه بعدی مراجعه نمایند.
و همچنین آیة الله مکارم شیرازی در حاشیه خود بر کتاب عروةالوثقی همین نظریه را قائلند.
نظر سوم:
به هدیه و امثال آن خمس تعلق نمی گیرد اگرچه که چیز با ارزشی محسوب شود و از مخارج سال زیاد بیاید البته احتیاط مستحب آن است که در صورتی که از مخارج سال زیاد بیاید خمس آن پرداخت شود.
قائلین به این نظریه عبارتند از حضرت امام(ره) و مقام معظم رهبری دام ظله و غالب فقهای قدیم.
تمامی مراجعی که در هدیه و امثال آن خمس را واجب می دانند با یک شرط آن را واجب می دانند و آن اینکه از مخارج سال زیاد بیاید پس به طور مثال اگر کسی به ما فرشی را که ما عرفا به آن نیاز داشتیم را هدیه داد و ما آن را زیر پا انداختیم، سر سال خمسی اگر چه آن فرش باقی است لکن مشمول خمس نخواهد بود اما اگر فرضا ۵۰ کیلو برنج به ما هدیه یا صدقه دادند وسر سال خمسی ۱۰ کیلو از آن باقی بود پرداخت ۲ کیلو از آن ۱۰ کیلو، به عنوان خمس واجب خواهد بود.
چند نکته:
اول اینکه باید توجه داشت که وقتی می گوییم به هدیه خمس تعلق می گیرد یا نه منظور شخص دریافت کننده هدیه است که در رابطه با آن سه نظریه فوق وجود داشت اما در مورد شخص هدیه دهنده هیچ اختلافی نیست به این معنی که شخص هدیه دهنده اگر مالی را که هدیه می دهد از درآمد سالش باشد و به اندازه ای باشد که برای او متعارف است و سال خمسی بر او نگذشته باشد خمسی بر او نیست اما اگر سال بر آن گذشته یا آن هدیه بیش از شأن و منزلت او می باشد در این صورت مشمول خمس خواهد بود.
دوم اینکه وقتی گفته می شود: «در صورتی به هدیه خمس تعلق می گیرد که شیء با ارزشی باشد» مرجع تعیین با ارزش بودن یا بی ارزش بودن و کم و زیاد بودن آن هدیه عرف می باشد و به عبارت دیگر خود مکلف باید دقت داشته باشد که در آن محلی که زندگی می کند یا در آن موقعیت اجتماعی که به سر می برد آن هدیه دارای ارزش قابل توجهی است یا نه که در صورت اول مشمول خمس است، البته طبق نظریه دوم.
سوم اینکه تمامی مراجعی که در هدیه و امثال آن خمس را واجب می دانند با یک شرط آن را واجب می دانند و آن اینکه از مخارج سال زیاد بیاید پس به طور مثال اگر کسی به ما فرشی را که ما عرفا به آن نیاز داشتیم را هدیه داد و ما آن را زیر پا انداختیم، سر سال خمسی اگر چه آن فرش باقی است لکن مشمول خمس نخواهد بود اما اگر فرضا ۵۰ کیلو برنج به ما هدیه یا صدقه دادند و سر سال خمسی ۱۰ کیلو از آن باقی بود پرداخت ۲ کیلو از آن ۱۰ کیلو، به عنوان خمس واجب خواهد بود.
به هدیه و امثال آن خمس تعلق نمی گیرد اگرچه که چیز با ارزشی محسوب شود و از مخارج سال زیاد بیاید البته احتیاط مستحب آن است که در صورتی که از مخارج سال زیاد بیاید خمس آن پرداخت شود. قائلین به این نظریه عبارتند از حضرت امام ره ومقام معظم رهبری دام ظله وغالب فقهای قدیم و باز به طور مثال اگر همان ۵۰ کیلو برنج را به طور کامل در میان سال خمسی به مصرف رساندیم دیگر خمسی واجب نیست.
همین طور است اگر به ما انگشتری از طلا یا نقره هدیه دادند و ما به عنوان زینت آن را دست نمودیم(البته با رعایت شرائط شرعی مثل حرمت طلا بر مردان) دیگر خمس آن واجب نیست چون زائد بر مۆونه نمی باشد.
و نکته آخر اینکه منظور از اینکه مالی مۆونه انسان باشد و از مخارج سال زیاد نیاید فقط احتیاجات ضروری زندگی نمی باشد بلکه منظور نیازهای متعارف زندگی است اگرچه که آن نیاز متعارف، نیاز ضروری و اضطراری هم نباشد مثل مسافرت برای سیاحت یا زیارت.
منابع:
۱ - رساله دوازده مرجع ج۲.
۲ - کتاب عروة الوثقی.
۳ - تحریر الوسیله ج۱.
۴- نرم افزار جامع فقه ۲ .
