به گزارش افکارنیوز، مشهور است مشاورین را می توان عقل منفصل سیاستمداران دانست. در تاریخ سیاست گاهی شخصیت های برجسته ی علمی و تخصصی را می بینیم که مشورت های خود را در ابعاد و سطوح مختلف به مدیران و سیاستمداران عرضه می کنند.
البته همه ی مشاورین در یک سطح نبوده و همه نیز توانایی مشورت دادن ندارند. هر چند در عرف سیاسی بعد از برکناری یک مسئول اجرایی برای او حکم مشاوره میزنند اما هستند افرادی که از همان ابتد با عنوان مشاور در دولت حضور داشته و حکم مشاوره برای آنان دارای جایگاهی ویژه است.
همزمان با روی کارآمدن دولت یازدهم نیز؛ شخصیت های مختلف به عنوان مشاور رئیس جمهور منصوب شدند.
محمدرضا صادق مشاور رسانه ای، حسام الدین آشنا مشاور فرهنگی، نیلی مشاور اقتصادی، ترکان مشاور ارشد و محمود سریع القلم به عنوان مشاور رئیس جمهور در امور بین الملل منصوب شدند.
اما در بین تمامی مشاورین انتصاب سریع القلم قابل تأمل به نظر می رسد. چراکه محمود سریع القلم همواره به عنوان فردی منتقد نسبت به سیاست خارجی نظام جمهور اسلامی ایران محسوب شده و در فضایی انتقادی به مسائل روابط بین الملل، توسعه و تاریخ معاصر در ایران مشغول تدریس و پژوهش بوده است. به عبارت دیگر وی تا پیش از این بیشتر سیاست دان بوده تا سیاستمدار! از این رو لازم است این مشاور متفاوت رئیس جمهور را بیشتر شناخت!
۱. زندگی نامه
دکتر محمود سریع القلم متولد سال ۱۳۳۸ در تهران است. هر چند وی تحصیلات اولیه را در ایران پشت سر گذاشته اما تمامی مقاطع تحصیلات دانشگاهی را در آمریکا گذرانیده است. هر چند وی مسافرت های طولانی و بسیاری به خارج از کشور و عمدتاً آمریکا دارد، اما ترجیح می دهد در ایران زندگی کند و در کشور به فعالیت های خود بپردازد. از جزئیات زندگی شخصی وی اطلاعاتی بیشتری در دسترس نیست.
۲. تحصیلات
سریع القلم پس از پایان دوره متوسطه در ایران به آمریکا رفت و در دانشگاه ایالتی نورتریج در رشته علوم سیاسی مشغول به تحصیل شد. وی مقطع کارشناسی ارشد و دکترا را در رشته روابط بین‌الملل در دانشگاه کالیفرنیای جنوبی ادامه داد و فارغ‌التحصیل شد. دکتر محمود سریع‌القلم سپس در دانشگاه اوهایو پذیرفته شد و مدرک فوق‌دکترای خود را از این دانشگاه اخذ کرد. وی پژوهشگر حوزه های توسعه، علوم سیاسی و تاریخ معاصر ایران است و با رتبه علمی استاد تمام در گروه علوم سیاسی دانشگاه شهید بهشتی مشغول به فعالیت می باشد.
۳. آثار
از آثار سریع القلم می توان به کتب زیر اشاره کرد:
نظام بین‌الملل و مسئله صحرای غربی،
سیر روش و پژوهش در رشته روابط بین‌الملل،
توسعه، جهان سوم و نظام بین‌الملل،
عقل و توسعه‌یافتگی(مبانی ثابت پارادایم توسعه)،
سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران: بازبینی نظری و پارادایم ائتلاف،
عقلانیت و آینده توسعه‌یافتگی ایران،
روش تحقیق در علوم سیاسی و روابط بین‌الملل،
جمهوری اسلامی ایران و مساله کارآمدی(گزارش پژوهشی)،
ایران و جهانی شدن: چالش‌ها و راه‌حل‌ها،
فرهنگ سیاسی ایران، اقتدارگرایی ایرانی در عهد قاجار،
پیشوایی فراتر از زمان: درآمدی بر نظام فکری و سیره عملی امام موسی صدر،
و…
همچنین ده ها مقاله ی علمی و پژوهشی از وی در مجلات علمی چاپ شده است که با مراجعه به این منابع می توان به مختصات فکری او پی برد.
۴. مختصات فکری و اندیشه ای
۱-۴. اعتقاد به الگو توسعه غربی
به طور کلی دغدغه ی فکری و اندیشه ای سریع القلم مسائل توسعه ایران است. این دغدغه می تواند عرصه های مختلف توسعه اعم از توسعه فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی را شامل شود. اما در تمامی این عرصه ها وی تنها راه رسیدن به هدف توسعه را پیروی از الگوی توسعه غربی می داند. در آثار " سریع القلم " انسان ایرانی تا رسیدن به مرز توسعه راه طولانی و موانع بسیاری بر سر راه دارد و همچنین نیازمند ملزومات فراوانی است. سیر آثار سریع القلم در این حوزه نشان از جهت گیری مختصات فکری این سیاست دان دارد. کتاب های " عقلانیت و توسعه یافتگی ایران "، " فرهنگ سیاسی ایران " و " اقتدارگرایی ایرانی در
عهد قاجار " از جمله آثار وی در واقع این سیر را مورد بررسی قرار می‌دهند.
در دیدگاه او کشورهای اروپایی و غربی به عنوان الگوی توسعه یافتگی مطرح می شوند، از این رو کشورهای دیگر باید بر اساس این معیارها خود را بسنجند. از منظر سریع القلم توسعه یافتگی دارای معیارهایی نظیر دولت حداقلی، صنعتی شدن، توجه فراگیر به علم وعقلانیت، بخش خصوصی فعال، نظام آموزشی کاربردی، نخبگان ابزاری منسجم، مردم پرکار و مسئولیت پذیر، دولت پاسخگو و … است. از این رو جامعه ی ایرانی با مدل غربی تصور شده ایشان بسیار فاصله دارد.
۲-۴. انتقاد از فرهنگ سیاسی ایران
دومین دغدغه ی فکری سریع القلم انتقاد از فرهنگ سیاسی ایرانیان است. سریع القلم یکی از سرسخت ترین افراد در حوزه ی نقد این عرصه است. هر چند فرهنگ سیاسی هیچ کشوری بدون نقص نیست اما بی میراثدانستن ایران در حوزه ی فرهنگ سیاسی نیز قضاوتی منصفانه نیست. بی شک در فرهنگ ایران بوده اند سیاستمدران زبده ای نظیر خواجه نظام الملک ها، امیرکبیرها و امام خمینی ها که تلاش کرده اند با تکیه بر میراثفرهنگ ایرانی - اسلامی به اداره ی کشور بپردازند. این در حالی است که دکتر سریع القلم فرهنگ ایرانی را در عرصه ی سیاست بی میراثمی داند. وی علاوه بر داشتن منظر انتقادی به فرهنگ و فرهنگ سیاسی
ایران درصدد است تا با بیان معیارهایی آن را اصلاح کند.
۳-۴. انتقاد از سبک زندگی ایرانی
از دیگر محورهای مختصات فکری سریع القلم به چالش کشیدن سبک زندگی ایرانی است. وی معتقد است که سبک زندگی ایرانی ها، دنیا دوستی و مادی گرایی است و بین رفتار و اعتقاد ایرانیان تفاوت و فاصله وجود دارد. هر چند نقد سریع القلم به فرهنگ سیاسی ایران و سبک زندگی ایرانیان را می توان از زیرشاخه های نگرش ایشان به مسأله ی توسعه دانست، اما باید به این نکته توجه داشت که سریع القلم نگاه منفی بافی شدیدی نسبت به این دو مقوله دارد. بدیهی است که این سخنان و خط فکری با مبانی فکری و فرهنگی ایران اسلامی هم خوانی ندارد.
۴-۴. نگاه علمی تجربه گرا
یکی از دلایل بروز این نگرش سریع القلم به روش پژوهش او برمی گردد. برای مثال وی در استدلال دنیاگرا بودن ایرانیان استدلالی که می کند تنها به یک شاهد مثال و آن هم مثالی تجربی، اشاره می کند. در نقد سبک زندگی ایرانی نیز تنها یک رفتار شهروند بالای شهر تهران را ملاک ضعف سبک زندگی ایرانی می داند.
وی در مصاحبه با یکی از سایت ها می گوید:(من در منطقه نیاوران تهران به راننده اتومبیلی که سوبله(و نه دوبله) ایستاده بود با زبان خیلی ملایمی گفتم لطف می‌کنید قدری جلوتر پارک کنید چون ترافیک سنگینی در نتیجه توقف شما ایجاد شده است. پاسخ ایشان این بود که من هر کاری دوست داشته باشم می کنم.
در اعتراض شهروند دیگری، وی گفت زیاد حرف بزنید شما را مچاله می‌کنم بعد می‌اندازم در جوب. در مورد جملات این راننده متخلف، می توان تحقیقات گسترده‌ای درباره فرهنگ خودخواهانه ایرانی انجام داد.) در علوم اجتماعی این روش علمی، مشهور به رویکرد پوزیتیویستی و تجربه گرا است که آسیب های خاص خود را به بار می آورد.
۵-۴. اعتقاد به اقتصاد خصوصی
این خط فکری در دولت یازدهم تنها در سریع القلم یافت نمی شود بلکه پیش بینی می شود به دلیل سابقه ی اکثر شخصیت های دولت یازدهم و همچنین رشته های تحصیلی مسئولین دولت یازدهم، سیاست های دولت به سمت اقتصاد خصوصی پیش بروند. اما سریع القلم یک تفاوت جدی دیگر با همقطاران خود در دولت یازدهم دارد. وی حتی نقش مسئولیتی دولت در اقتصاد را نیز نمی پذیرد. او به طور صریح در مهرماه ۹۲ مدعی شده امروزه در جهان دولت ها دیگر وظیفه ی معیشتی ندارند.
این ادعا هر چند از جوانب مختلف حتی در سبک و سیاق دولت های غرب اثبات نشده اما این نگرش به اقتصاد بسیار معنادار خواهد بود. به طور کلی خط فکری سریع القلم به مناطق بالاشهر تهران بیشتر همخوانی دارد تا مناطق مختلف و سبک های مختلف زندگی ایرانی. از این رو نتیجه ی این خط فکری یعنی عدم مسئولیت دولت در مسائل معیشتی مردم، در صورت اجرایی شدن می تواند نتایج و تبعات خطرناکی داشته باشد.
۶-۴. راه حل سیاسی برای مشکلات اقتصادی
شاید بتوان محوری ترین ویژگی اندیشه های سریع القلم را تکیه زیاد بر روی سیاست و به خصوص سیاست خارجی دانست. سریع القلم به صراحت معتقد است مشکلات اقتصادی کشور را باید از طریق سیاست خارجی و تعامل با جامعه ی جهانی حل کنیم.
این رویکرد هر چند در جای خود قابل بررسی است اما بدیهی است که تکیه و تأکید صرف بر روی منابع خارجی کشور را به شدت آسیب پذیر خواهد کرد. از این رو استراتژی دولت فعلی در صرف تمام توان خود برای حل مشکلات کشور از طریق سیاست خارجی امری جامع نیست. در سخنان مقام معظم رهبری نیز این هشدار به دولت یازدهم وجود داشته که دولت باید بر منابع داخلی تأکید داشته، سرمایه ها و منابع داخلی را آزاد فعال سازد. از این رو می توان این استرتژی‌دولت را ناشی از اثرگذاری حلقه ی مشاوران بر روی رئیس جمهور دانست.
- جمع بندی
محمود سریع القلم، دکترای علوم سیاسی از دانشگاه آمریکا به عنوان یکی از اثرگذارترین مشاوران در حلقه ی مشورتی رئیس جمهور یازدهم می باشد. از این رو شناخت و درک مختصات فکری و اندیشه ای وی بسیار مهم و دارای اهمیتی دو چندان است.
