چند روز پیش، شبکه ان‌بی‌سی گزارش داد که یک مرد آلمانی احتمالا از اچ‌آی‌وی رهایی یافته و این یک نقطه عطف پزشکی محسوب می‌شود که تنها توسط ۶ نفر دیگر در بیش از ۴۰ سال از آغاز همه‌گیری ایدز تاکنون به دست آمده است. محققان گزارش داده‌اند که این بیمار از سال ۲۰۱۸ که داروهای HIV را قطع کرده، هیچ نشانه‌ای از باقی ماندن ویروس در بدنش وجود ندارد.

سلول‌های بنیادی می‌تواند ایدز را شکست دهد؟

اما دکتر مینو محرز، متخصص بیماری‌های عفونی، رئیس پیشین مرکز تحقیقات ایدز ایران و عضو پیوسته فرهنگستان علوم پزشکی ایران در این باره می‌گوید: دانشمندان درباره اعلام روش سلول‌های بنیادین به عنوان یک درمان قطعی ایدز محتاط هستند. چون ویروس HIV قابلیت جهش بسیار سریعی دارد و میلیون‌ها سویه‌ جهش‌یافته دارد و با ترفندهای زیادی تلاش می‌کند که زنده بماند.

محرز می‌گوید: چند سال پیش هم اعلام شد یک مرد آلمانی که مبتلا به سرطان بود، با پیوند مغز استخوان یا سلول‌های بنیادی، از ایدز نجات پیدا کرد و بیماری در او از بین رفت اما بعدا یک پزشک که استاد درمان ایدز بود، برای کنفرانسی به ایران آمد و گفت ویروس HIV در آن بیمار یافت شده و از بین نرفته است. درضمن خود سلول‌های بنیادی یا پیوند مغز استخوان نوعی ریسک است و نمی‌توان میلیون ها بیمارِ مبتلا به ایدز را با این روش درمان کرد.

به گفته رئیس پیشین مرکز تحقیقات ایدز ایران، الان مدت‌هاست که محققان دارند روی سلول‌های بنیادی به عنوان درمان ایدز کار می‌کنند و نتایجی هم گرفته‌اند، ولی زمان نیاز است تا بخواهد ثابت کند این موضوع شدنی است و مثل مواردی نباشد که فکر می‌کردند بیمار کاملا بهبود پیدا کرده اما بعد از مدتی ویروس اچ‌آی‌وی را دوباره در او مشاهده کردند.

درمان ایدز با سلول‌های بنیادی ریسکی است

بسیاری از پژوهشگران در عین حال که به درمان ایدز با روش سلول‌های بنیادی امید دارند، اما هشدار می‌دهند که پیوند سلول‌های بنیادی بسیار سمی است و می‌تواند حتی کشنده باشد. بنابراین پیاده کردن روی مبتلایان به اچ‌آی‌وی غیراخلاقی است و تنها برای درمان برخی بیماری‌ها مانند سرطان خون پذیرفته‌شده است.

محرز در این رابطه می‌گوید: صحبت و بحث درباره درمان ایدز با سلول‌های بنیادی زیاد است. چون روشی دشوار و ریسکی است و معلوم نیست سرنوشت این سلول‌هایی که وارد بدن بیمار می‌کنیم، چه می‌شود! ممکن است خیلی نادر مسیر به سمت یک بیماری بدخیم پیش برود.

رئیس سابق مرکز تحقیقات ایدز ایران اضافه می‌کند: البته سلول‌های بنیادی الان برای درمان خیلی از بیماری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد ولی ما ترجیح می‌دهیم که دارو یا داروهایی کشف شود که بشود مبتلایان به ایدز و ویروس اچ‌آی‌وی را دارودرمانی کرد. الان در دنیا دارند روی داروهای خوراکی کار می‌کنند و این درمان، قاطع به نظر می‌رسد و امیدواریم به زودی بیرون بیاید.

به گفته محرز، الان چند دانشمند در دنیا دارند روی داروهای خوراکی کار می‌کنند. یکی از اینها استاد دانشگاهی در آمریکا است که فوق‌العاده باسواد است. او سومین کاندیدای جایزه نوبل در درمان بود. این دانشمند قبل از پاندمی کووید داشت روی دارویی آزمایش انجام می‌داد که نتایج خیلی خوبی داشت اما با شیوع کووید، تحقیقاتش عقب افتاد. اما گویا نتایج آن به زودی اعلام می‌شود. ما امیدواریم برای درمان اچ‌آی‌وی و ایدز هرچه زودتر «دارو» بیاید. همان طور که الان هپاتیت C درمان قاطع دارد و ریشه‌کن کردن آن در ایران شروع شده، ان‌شاالله برای بقیه ویروس‌ها هم به زودی دارو می‌آید.

چرا HIV واکسن و درمان قطعی ندارد؟

اما چرا ویروس HIV هیچ درمان قطعی و واکسنی ندارد و علت این همه پیچیدگیِ این ویروس چیست؟ به گفته متخصصان، این ویروس میلیون‌ها سویه جهش‌یافته دارد. با توجه به این ویژگی، دانشمندان باید به واکسنی دست پیدا کنند که بتواند با تنوع بی‌نهایت گسترده‌ی سویه‌های ویروس ایدز مقابله کند. ویروس ایدز بسیار راحت‌تر از ویروس‌هایی مانند کرونا جهش می‌یابد و به همین دلیل است که واکسن کرونا بعد از مدتی ساخته شد و موفق هم عمل کرد اما تولید پادتن‌های خنثی‌کننده‌ای که بتواند به طور گسترده از بروز عفونت جلوگیری کند، دشوارتر است. دلیل دیگر ناکامی محققان، پیچیدگی‌های علمی در زمینه دستیابی به واکسن ایدز است.

محرز می‌گوید: تا حالا هر واکسنی برای ویروس HIV تولید شده، اوایل کار امیدوارکننده بوده اما بعد از مدتی دیدند اثربخشی ندارد. داروهایی هم که الان موجود است، درمانی قاطع برای این ویروس محسوب نمی‌شوند. البته خیلی از ویروس‌ها هستند که هنوز درمان قاطع ندارند و فقط HIV نیست که پیچیدگی دارد. ولی می‌شود امیدوار بود که به‌تدریج برای همه ویروس‌ها درمان قاطع پیدا شود. الان با متدهای جدید، درمان سرطان‌ها هم خیلی پیشرفت کرده است و بنابراین به درمان ایدز هم می‌شود امید داشت. اما فعلا باید منتظر بمانیم.

این پزشک می‌گوید: یک سری مطالعات در سراسر دنیا برای درمان شروع شده و به نظر می‌رسد به زودی به نتیجه برسد. همان طور که گفتم، برای هپاتیت C درمان قطعی پیدا شده و برای سایر ویروس‌ها هم با متدهای جدید درمان، درمان قاطع پیدا خواهد شد.

آمار ابتلا به ایدز در کشور

از زمان پیدایش ویروس HIV در سال ۱۹۸۳، میلیون‌ها نفر جان خود را در اثر ابتلا به آن از دست داده‌اند اما با گذشت ۴ دهه، این بیماری همچنان جمعیت جهان را تهدید می‌کند. حدود ۳۸ میلیون نفر در سراسر جهان به این ویروس مبتلا هستند و تحقیقات نشان داده که از هر ۷ نفر مبتلا به این ویروس، یک نفر از بیماری خود خبر ندارد. به همین دلیل مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها (CDC) آمریکا توصیه می‌کند که افراد ۱۳ تا ۶۴ ساله حداقل یک ‌بار در سال، تست غربالگری بیماری ایدز را به صورت محرمانه انجام دهند.

در ایران اما به گفته کارشناسان، آمار واضحی از مبتلایان در دست نیست. علت آن هم آن طور که محرز می‌گوید، این است که خیلی از افراد، مبتلا به این ویروس هستند اما چون برای انجام تست و گرفتن درمان مراجعه نمی‌کنند، شناسایی نمی‌شوند. برای همین آمار دقیقی وجود ندارد.

رئیس سابق مرکز تحقیقات ایدز ایران ادامه می‌دهد: درحال‌حاضر بیماران مبتلا به اچ‌آی‌وی فقط با دارو زنده می‌مانند و در صورت شناسایی بیمار، دیگر مرگ و میری در کار نیست. الان بعضی از بیماران من ۳۰ سال است با دارو درمان می‌گیرند و زندگی طبیعی دارند. اما چون همه مبتلایان شناسایی نشده‌اند، نمی‌شود گفت چه تعداد مبتلا در کشور داریم.

این متخصص بیماری های عفونی می‌گوید: درمجموع، بالای ۴۰ هزار نفر بیمار مبتلا به اچ‌آی‌ویِ شناسایی‌شده در کشور داریم که درمان می‌گیرند. اما این تعداد فقط ۶۰ درصد از مبتلایان هستند و بقیه شناسایی نشده‌اند. چون خیلی‌ها می‌ترسند و برای انجام تست‌های ایدز نمی‌آیند. خیلی‌ها هم آگاهی کافی ندارند.

کاهش سن ابتلا به اچ آی‌وی در ایران

ناآگاهی در جامعه می‌تواند منجر به کاهش سن ابتلا به اچ‌آی‌وی و افزایش آمار مبتلایان شود. نکته‌ای که محرز آن را تایید می‌کند و می‌گوید: آگاهی نسبت به این بیماری در جامعه ما خیلی پایین است و خیلی از جوانان هیچ چیزی درباره اچ‌آی‌وی، عواقب رابطه‌های جنسی کنترل‌نشده و بیماری‌های ناشی از تماس‌های جنسیِ نامطمئن نمی‌دانند. این بیماری ممکن است ۱۰ سال بی علامت بماند اما فرد مبتلای بدون علامت هم می‌تواند بقیه را مبتلا کند. این ویروس فقط خود را در آزمایش‌ها نشان می‌دهد اما مساله این است که مردم برای انجام آزمایش مراجعه نمی‌کنند.

متخصص بیماری‌های عفونی با تاکید بر این که آگاهی مردم درباره این بیماری نسبت به قبل ابدا بالاتر نرفته، می‌گوید: مگر بچه‌ها در مدرسه درباره غرایز جنسی و ... آموزشی می‌بینند؟ مگر رادیو و تلویزیون چیزی آموزش می‌دهند؟ مگر والدین به فرزندان خود در این زمینه یاد می‌دهند؟ پس نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که آگاهی مردم بهتر از قبل شده باشد. همین ناآگاهی و همچنین ترس از مراجعه برای انجام تست‌های اچ‌آی‌وی باعث شده که هم آمار مبتلایان بیشتر شده و هم سن ابتلا در کشور پایین آمده است. تا چند سال پیش به طور متوسط گروه سنی ۲۵ تا ۴۵ سال درگیر این ویروس می‌شدند اما الان ما بیماران اچ‌آی‌ویِ ۲۰ تا ۲۲ ساله هم داریم.

به گفته عضو پیوسته فرهنگستان علوم پزشکی ایران، رفتارهای پرخطر نسل جدید خیلی بیشتر است و یک علت مهمش این است که مسئولین، چشم‌های خود را بسته‌اند. به نوجوانان و جوانان باید آگاهی داد و اطلاع‌رسانی کرد تا به سمت خطر نروند. وگرنه نوجوان و جوان از کجا باید یاد بگیرند؟

از ترس، برای انجام تست نمی‌آیند

بیماری ایدز (AIDS) و ویروس اچ‌آی‌وی (HIV) دو مفهوم متفاوت هستند. ویروس HIV به‌طور اختصاصی به سلول‌های سیستم ایمنی بدن متصل می‌شود و آنها را ضعیف می‌کند. این ویروس می‌تواند به شکل مخفیانه سال‌ها درون بدن باقی بماند و اگر به درستی درمان نشود، با گذشت زمان به بیماری ایدز تبدیل خواهد شد.

رابطه جنسی کنترل‌نشده به شرطی که یکی از دو طرف مبتلا به ویروس باشند، رایج‌ترین راه انتقال ویروس اچ‌آی‌وی است. اما همه راه‌های انتقال هم جنسی نیستند؛ استفاده مشترک از سوزن‌ها، سرنگ‌ها و سایر ابزار مواد مخدر تزریقی، استفاده مشترک از تجهیزات تاتو و خال‌کوبی و لیزر بدون استریل کردن آنها و ابتلا به بیماری‌های آمیزشی مثل سوزاک، تبخال و زگیل تناسلی برخی از راه‌های انتقال این ویروس خطرناک هستند که به "طاعون هزاره سوم" معروف است. اما خیلی از مردم راه‌های انتقال این ویروس را نمی‌دانند و کسانی هم که می‌دانند، برای انجام تست‌های مربوط مراجعه نمی‌کنند. درحالی‌که مراجعه زودهنگام در عدم پیشرفت بیماری تاثیر بسزایی دارد.

رئیس سابق مرکز تحقیقات ایدز ایران می‌گوید: افراد به دلیل عدم آگاهی و همچنین از ترس انگ خوردن، برای انجام تست یا گرفتن درمان مراجعه نمی‌کنند. افرادی هم که برای انجام تست می‌آیند و اچ‌آی‌وی مثبت می‌شوند، اولش با هراس می‌پرسند که آیا ممنوع الخروج نمی‌شویم؟ آیا اسم‌مان در لیست سیاه نمی‌رود؟! با این که ۴۰ سال است داریم برای اچ‌آی‌وی می‌جنگیم، اما هنوز مشکلات زیادی در جامعه داریم.

به گفته محرز، اگر افراد به موقع مراجعه کنند، ما آنها را فوری و رایگان در لیست درمان می‌گذاریم تا حداقل ویروس را به بقیه انتقال ندهند.