بسیاری از آیات قرآن مجید دارای نام‌ها، عناوین یا القاب خاصی هستند که یا در احادیث آمده یا در زبان مردم به دلایلی رایج شده‌اند که برخی مستند و برخی غیر مستند هستند.
منشأ نامگذاری برخی از این آیات، روایات پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) است و برخی نیز بیان موضوعی فقهی، کلامی یا تاریخی، برخی وجود کلمه مهم و قابل‌توجه در آنها و بعضی گرفتن بخشی از اول آیه مثل آیات «و إن یکاد» و «أمّن یجیب» است. بنابراین اسامی آیات موضوعی است که هم به علوم قرآنی و هم به سایر رشته‌ها مثل معارف قرآنی، فقه و کلام ارتباط پیدا می کند.
شاید برخی از این اسامی را بیشتر شنیده باشید. مثل آیه استرجاع، آیة الکرسی، آیه مباهله و آیه نور. در اینجا به برخی اسامی آیات با ترجمه آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی اشاره می کنیم:
آیه احسان: خداوند به عدل و احسان و بخشش به نزدیکان فرمان می‌دهد و از فحشا و منکر و ستم نهی می‌کند؛ خداوند به شما اندرز می‌دهد، شاید متذکّر شوید!(سوره نحل آیه ۹۰)
آیه افک: چرا هنگامی که این (تهمت) را شنیدید، مردان و زنان با ایمان نسبت به خود (و کسی که همچون خود آنها بود) گمان خیر نبردند و نگفتند این دروغی بزرگ و آشکار است؟!(سوره نور آیه ۱۲)
آیه امانت: ما امانت (تعهّد، تکلیف و ولایت الهیّه) را بر آسمان ها و زمین و کوه‌ها عرضه داشتیم، آنها از حمل آن سر برتافتند و از آن هراسیدند؛ امّا انسان آن را بر دوش کشید؛ او بسیار ظالم و جاهل بود، (چون قدر این مقام عظیم را نشناخت و به خود ستم کرد)! (سوره احزاب آیه ۷۲)
آیه اُخُوّت(برادری): مؤمنان برادر یکدیگرند. پس دو برادر خود را صلح و آشتی دهید و تقوای الهی پیشه کنید، باشد که مشمول رحمت او شوید!(سوره حجرات آیه۱۰)
آیه استرجاع: آنها (صابران) که هر گاه مصیبتی به ایشان می‌رسد، می‌گویند «ما از آنِ خدائیم؛ و به سوی او بازمی‌گردیم!» (سوره بقره آیه ۱۵۶)
آیه استعاذه: هنگامی که قرآن می‌خوانی، از شرّ شیطان مطرود، به خدا پناه بر! (سوره نحل آیه ۹۸)
آیه اطاعت: ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اطاعت کنید خدا را! و اطاعت کنید از پیامبر خدا و اولو الأمر [اوصیای پیامبر] را! و هرگاه در چیزی نزاع داشتید، آن را به خدا و پیامبر بازگردانید (و از آنها داوری بطلبید) اگر به خدا و روز رستاخیز ایمان دارید! این (کار) برای شما بهتر، و عاقبت و پایانش نیکوتر است. (سوره نساء آیه ۵۹)
آیه اکمال: ... امروز، دین شما را کامل کردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و اسلام را به عنوان آیین (جاودان) شما پذیرفتم...(سوره مائده آیه ۳)
آیه اٖنصات: هنگامی که قرآن خوانده شود، گوش فرا دهید و خاموش باشید؛ شاید مشمول رحمت خدا شوید! (سوره اعراف آیه ۲۰۴)
آیه تحیت: هرگاه به شما تحیّت گویند، پاسخ آن را بهتر از آن بدهید یا (لااقل) به همان گونه پاسخ گویید! خداوند حساب همه چیز را دارد.(سوره نساء آیه ۸۶)
آیه تبلیغ: ای پیامبر! آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است، کاملاً (به مردم) برسان! و اگر نکنی، رسالت او را انجام نداده‌ای! خداوند تو را از (خطرات احتمالی) مردم، نگاه می‌دارد و خداوند، جمعیّت کافران (لجوج) را هدایت نمی‌کند. (سوره مائده آیه ۶۷)
آیه تطهیر: (خطاب به زنان پیامبر) و در خانه‌های خود بمانید و همچون دوران جاهلیّت نخستین (در میان مردم) ظاهر نشوید و نماز را برپا دارید و زکات را بپردازید و خدا و رسولش را اطاعت کنید؛ خداوند فقط می‌خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور کند و کاملاً شما را پاک سازد.(سوره احزاب آیه ۳۳)
آیه تعاون: ...(همواره) در راه نیکی و پرهیزگاری با هم تعاون کنید! و (هرگز) در راه گناه و تعدّی همکاری ننمایید! و از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید که مجازات خدا شدید است!(سوره مائده آیه ۲)
آیه حجاب: و به زنان با ایمان بگو چشم های خود را (از نگاه هوس‌آلود) فروگیرند و دامان خویش را حفظ کنند و زینت خود را -جز آن مقدار که نمایان است- آشکار ننمایند و (اطراف) روسری‌های خود را بر سینه خود افکنند (تا گردن و سینه با آن پوشانده شود) و زینت خود را آشکار نسازند مگر برای شوهرانشان، یا پدرانشان، یا پدرشوهرانشان، یا پسرانشان، یا پسران همسرانشان، یا برادرانشان، یا پسران برادرانشان، یا پسران خواهرانشان، یا زنان هم‌کیششان، یا بردگانشان [=کنیزانشان]، یا افراد سفیه که تمایلی به زن ندارند یا کودکانی که از امور جنسی مربوط به زنان آگاه نیستند؛ و هنگام راه رفتن پاهای خود را به زمین نزنند تا زینت پنهانیشان دانسته شود (و صدای خلخال که برپا دارند به گوش رسد) و همگی به سوی خدا بازگردید ای مؤمنان، تا رستگار شوید! (سوره نور آیه ۳۱)
آیه صلوات: خدا و فرشتگانش بر پیامبر درود می‌فرستند؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، بر او درود فرستید و سلام گویید و کاملاً تسلیم (فرمان او) باشید.(سوره احزاب آیه ۵۶)
آیه قصاص: ای افرادی که ایمان آورده‌اید! حکم قصاص در مورد کشتگان بر شما نوشته شده است؛ آزاد در برابر آزاد، و برده در برابر برده، و زن در برابر زن، پس اگر کسی از سوی برادر (دینی) خود، چیزی به او بخشیده شود، (و حکم قصاص او، تبدیل به خونبها گردد) باید از راه پسندیده پیروی کند. (و صاحب خون، حال پرداخت کننده دیه را در نظر بگیرد.) و او [قاتل] نیز، به نیکی دیه را (به ولی مقتول) بپردازد؛ (و در آن، مسامحه نکند) این، تخفیف و رحمتی است از ناحیه پروردگار شما! و کسی که بعد از آن، تجاوز کند، عذاب دردناکی خواهد داشت (سوره بقره آیه ۱۷۸)
آیه مباهله: هرگاه بعد از علم و دانشی که (در باره مسیح) به تو رسیده، (باز) کسانی با تو به محاجّه و ستیز برخیزند، به آنها بگو «بیایید ما فرزندان خود را دعوت کنیم، شما هم فرزندان خود را؛ ما زنان خویش را دعوت نماییم، شما هم زنان خود را؛ ما از نفوس خود دعوت کنیم، شما هم از نفوس خود؛ آنگاه مباهله کنیم؛ و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم.(سوره آل عمران آیه ۶۱)
آیه نبا: ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اگر شخص فاسقی خبری برای شما بیاورد، درباره آن تحقیق کنید، مبادا به گروهی از روی نادانی آسیب برسانید و از کرده خود پشیمان شوید! (سوره حجرات آیه ۶)
آیه نجوا: ی کسانی که ایمان آورده‌اید! هنگامی که می‌خواهید با رسول خدا نجوا کنید (و سخنان درگوشی بگویید)، قبل از آن صدقه‌ای (در راه خدا) بدهید؛ این برای شما بهتر و پاکیزه‌تر است و اگر توانایی نداشته باشید، خداوند غفور و رحیم است! (سوره مجادله آیه ۱۲)
آیه نفی سبیل: ...خداوند هرگز کافران را بر مؤمنان تسلّطی نداده است. (سوره نساء آیه ۱۴۱)
آیه وحدت: و همگی به ریسمان خدا [= قرآن و اسلام، و هرگونه وسیله وحدت]، چنگ زنید، و پراکنده نشوید! و نعمت (بزرگِ) خدا را بر خود، به یاد آرید که چگونه دشمن یکدیگر بودید و او میان دل های شما، الفت ایجاد کرد و به برکتِ نعمتِ او، برادر شدید! و شما بر لبِ حفره‌ای از آتش بودید، خدا شما را از آن نجات داد؛ این چنین، خداوند آیات خود را برای شما آشکار می‌سازد؛ شاید پذیرای هدایت شوید. (سوره آل عمران آیه ۱۰۳)
آیه ولایت: سرپرست و ولیّ شما، تنها خداست و پیامبر او و آنها که ایمان آورده‌اند؛ همان ها که نماز را برپا می‌دارند، و در حال رکوع، زکات می‌دهند. (سوره مائده آیه ۵۵)
