به دنبال ایجاد نوسانات شدید در دلار در سالهای اخیر، بنظر می رسد ارزش ارزهای محلی بیشترین آسیب پذیری را در برابر ارز رایج آمریکا داشته باشند و در نتیجه کشورها برای مقاوم کردن اقتصاد خود به دنبال جایگزین مناسبی برای دلار در معاملات تجاری جهانی هستند.
به تازگی انور ابراهیم نخست وزیر مالزی با برگزاری مذاکرات مختلف و سفر به شماری از کشورها کوشیده است زمینه را برای جایگزینی ارزهای محلی در مبادلات تجاری مطرح کند.
به عنوان مثال، ابراهیم در سفر اخیر خود به چین و ملاقات با رئیس جمهوری این کشور، پیشنهاد تاسیس " صندوق پول آسیایی " را مطرح کرد. وی در بازگشت به پارلمان مالزی گفت با قدرت اقتصادی بخشیدن به کشورهای آسیایی نظیر چین و ژاپن، دلیلی وجود ندارد تا این کشور به دلار وابسته بماند و بانک های مرکزی چین و مالزی گفت و گوهای خود را درباره اجرای تجاری به ارزهای یکدیگر آغاز کردند.
به گفته او بانک نگارا مالزی یکی از بانکهایی پیشگام کردن در انجام امور بانکی با استفاده از ارزهای محلی رینگیت و رنمینبی در سفر اخیر خود به چین مطرح کرده است.
به باور مالزی، دلار زدایی و تقاضای کمتر این کشور برای استفاده از دلار در مبادلات تجاری می تواند زمینه برای تثبیت رینگیت را فراهم کند.
بر اساس این گزارش، رواج استفاده از ارزهای دیگر می تواند سبب تقویت سایر ارزهای محلی در برابر دلار در مبادلات بین المللی شود.
به باور کارشناسان اقتصاد بین الملل، کاهش استفاده از دلار و همچنین دلار زدایی یک مساله جدید نیست اما بنظر می رسد به تازگی این رویکرد به شدت در حال جریان است و می توان شاهد تغییرات چشمگیر در آینده بود.
چانگ هوا سفیر چین در تهران نیز معتقد است از آنجایی که دولت ایالات متحده آمریکا از دلار به عنوان ابزاری برای حفاظت از منافع ژئوپلتیکی خود و مهار توسعه سایر نظام‌های اقتصادی استفاده می‌کند، میزان اعتماد جهان خارج به دلار به شدت کاهش یافته است، و بسیاری از کشورهای در حال توسعه خواهان کنار گذاشتن دلار به عنوان ارز اصلی در تجارت هستند و روند ”دلار زدایی“ در تجارت بین المللی با سرعت بیشتری در حال پیشرفت است. این نتیجه اجتناب ناپذیر استفاده آمریکا از دلار به عنوان ابزاری برای اجبار اقتصادی و بازی‌های ژئوپلیتیک است. چین همواره مخالف اعمال تحریم‌های یکجانبه غیرقانونی آمریکا علیه ایران بوده است، و به همکاری‌های متقابل و سودمند با ایران در چارچوب قوانین بین‌المللی ادامه خواهد داد تا به توسعه بیشتری در مشارکت راهبردی همه جانبه چین و ایران در دوره جدید دست یابد.
نگاهی به تاریخ نشان می دهد، ایالات متحده تقریباً تقریبا یک شبه به قدرت مالی پیشرو پس از جنگ جهانی اول تبدیل شد. این کشور تنها در سال ۱۹۱۷ وارد جنگ شد و بسیار قوی تر از همتایان اروپایی خود ظاهر شد.
در نتیجه، دلار به جای پوند استرلینگ به عنوان ارز ذخیره بین‌المللی جایگزین شد و ایالات متحده نیز به دریافت کننده قابل توجهی از جریان طلای دوران جنگ تبدیل شد.
در اواخر دهه ۱۹۶۰، صادرات اروپا و ژاپن با صادرات ایالات متحده رقابتی تر شد. عرضه دلار زیادی در سرتاسر جهان وجود داشت که حمایت از دلار با طلا را دشوار می کرد. نیکسون تبدیل مستقیم دلار آمریکا به طلا را در سال ۱۹۷۱ متوقف کرد. این امر هم به استاندارد طلا و هم به محدودیت مقدار پول قابل چاپ پایان داد.
اگرچه دلار به عنوان ارز ذخیره بین المللی باقی مانده است، اما از آن زمان به بعد دلار آمریکا به طور فزاینده ای قدرت خرید خود را از دست داده است.
تاثیر جنگ اوکراین در دلارزدایی
تحریم های غرب به ویژه تحریم های ایالات متحده علیه روسیه به دلیل درگیری با اوکراین سبب شد بر میزان محبوبیت یوان و استفاده از آن در مبادلات میان چین و روسیه افزوده شود.
به عبارت دیگر، از آنجایی که ایالات متحده و دیگر کشورهای غربی در واکنش به حمله روسیه به اوکراین، تحریم‌های اقتصادی علیه روسیه وضع کردند، مسکو و دولت چین برای کاهش وابستگی به دلار و ایجاد همکاری بین سیستم‌های مالی خود با یکدیگر متحد شده‌اند.
پس از آنکه میزان استفاده از یوان در مبادلات تجاری با چین افزایش یافت، مالزی نیز تلاشهایی را برای استفاده از ارزهای محلی آغاز کرده است.
به باور کارشناسان روابط بین الملل، جنگ اوکراین ممکن است روند سست شدن نظام مالی غرب‌محور که از مدت‌ها قبل آغاز شده بود را سرعت بخشیده و مجموعه‌ای از کشورها را به سمت تضعیف نظام تحریم‌ها سوق دهد.
جنگ اوکراین، هم‌اکنون در دو میدان اقتصادی و نظامی در جریان است. کشورهای غربی و در رأس آنها آمریکا علاوه بر ارسال کمک‌های نظامی به اوکراین، نظام مالی‌شان را هم به سلاحی علیه بخش‌های اقتصاد روسیه تبدیل کرده‌اند.
این وضعیت احتمالاً باعث خواهد شد روندی که از مدت‌ها قبل‌تر در تضعیف نهادهای مالی غربی آغاز شده بود تسریع شده و مجموعه‌ای از کشورهای ثروتمندتر را به فکر تضعیف سلاح تحریم‌ها بیندازد، چرا که هیچ تضمینی وجود ندارد کشورهای دیگر از اتفاقی که برای روسیه افتاده مصون باشند. همان‌طور که پیشتر گفته شد، چنین روندی از پیش در میان حتی برخی از متحدان اروپایی آمریکا آغاز شده، اما اکنون احتمال بیشتری دارد که سرعت گرفته و به راهکارهای عملیاتی‌تر تبدیل شود.
تشدید نگرانی نهادها و رسانه‌های غربی از بروز چنین تحولی در نتیجه جنگ اوکراین، در روزهای گذشته مشهودتر از هر زمان دیگر بوده. مثلاً «گیتا گوپیناث»، معاون اول صندوق بین‌المللی پول ۱۱ فروردین‌ماه سال جاری هشدار داد که تحریم‌ها علیه روسیه ممکن است باعث چندپاره‌گی ذخایر پولی شده و سلطه جهانی دلار را کاهش دهد.
هند و دلار زدایی
براساس اطلاعات رسانه های هندی ، روز اول آوریل (۱۲ فروردین ماه جاری) وزارت امورخارجه هند نیز اعلام کرد که تجارت میان هند و مالزی می تواند به روپیه هند انجام شود که اشاره به گامی قاطعانه بر دلارزدایی درحالی است که تجارت این کشور در سایه جنگ روسیه و اوکراین قرار گرفته است.
با افزایش اعضای سازمان همکاری شانگهای و قدرتمند تر شدن این تشکل بزرگ اقتصادی جهان و نیز با توجه به سیاست های کشورهای حوزه بریکس برای رسیدن به راهکارهایی برای کنار گذاشتن دلار از همکاری های تجاری و اقتصادی، روند دلارزدایی و شکسته شدن هژمونی دلار امریکا در جهان سرعت بیشتری به خود گرفته است و چین به عنوان قدرت اقتصادی بزرگ جهان که پیش بینی می شود در آینده نزدیک گوی سبقت قدرت اول اقتصادی جهان را از آمریکا برباید، نقش موثری در تلاش ها برای کنار زدن دلار از عرصه اقتصاد جهان ایفا می کند.
زمانی دلار آمریکا یکی از مهم ترین ارزهای خارجی تجاری برای روسیه بود اما اکنون به شکلی فزاینده از سوی بسیاری کشورها کنار گذاشته شده است. در جلسه وزیران دارایی و روسای بانک مرکزی در پایان ماه مارس، سازمان کشورهای جنوب شرقی آسیا ( آ سه آن ) پیرامون استفاده از ارزهای داخلی در انجام تجارت برای کاهش وابستگی به ارزهای مهم خارجی به بحث و تبادل نظر پرداختند. براساس گزارش ها قرار است چین و برزیل نیز از ارزهای خود برای تجارت دوجانبه به جای دلار آمریکا به عنوان ارز واسطه ای استفاده کنند.
اکنون سوالی مطرح می شود که چرا کشورها از استفاده دلار آمریکا در انجام تجارت در حال فاصله گرفتن و حتی به دنبال تاسیس صندوق پول آسیایی هستند. دلیل این موضوع بسیار ساده است. در سالهای اخیر و به ویژه از زمان آغاز جنگ اوکراین آمریکا از دلار به عنوان سلاحی برای اعمال تحریم ها بر روی کشورهایی که دوست نداشت کرد و موجب خسارت های جدی به آنها شد. هر چه کشورها بیشتر به دلار آمریکا وابسته باشند کمتر احساس امنیت می کنند.
صندوق پول آسیایی پیشنهاد شده به نوعی شبیه بانک زیرساختی سرمایه گذاری آسیایی است که موسسه مالی بین المللی به ابتکار چین است که کنترل نظم مالی جهانی را که در کنترل غرب بود درهم شکست و مورد استقبال بسیاری از کشورها قرار گرفت.
