نهم شعبان سال 329 هجری قمری، آخرین توقیع و نامه امام زمان عجل‌الله تعالی فرجه‌الشریف به دست چهارمین و آخرین نایب خاص‌شان رسید و حضرت مهدی موعود، او را از شروع غیبت کبرا از چند روز دیگر آگاه ساختند. متن نامه چنین است:
بسم‌الله الرحمن الرحیم
ای علی بن محمد سمری! خداوند، اجر برادرانت را در عزای تو عظیم گرداند. به درستی که تو تا ۶ روز دیگر از دنیا می‌روی. پس به کارهای خود رسیدگی کن و به احدی وصیت مکن که پس از وفات، جانشین تو شود. به تحقیق دومین غیبت (غیبت کبرا) واقع شده است. پس ظهوری نیست؛ مگر بعد از اذن خدای عزوجل و آن بعد از مدتی طولانی و قساوت دل‌ها و پر شدن زمین از ظلم خواهد بود. به زودی می‌آید نزد شیعیان من، کسی که ادعای مشاهده می‌کند. بدانید کسی که ادعای مشاهده کند - قبل از خروج سفیانی و ندا - پس دروغگو و افترازننده است. و لاحول و لاقوه الا بالله العلی العظیم. (کمال‌الدین/ ج 2/ ب 45/ ح 45)
این حدیث دربردارنده نکاتی است از جمله:
1- مدعیان مشاهده، در این دوره، وجود خواهند داشت.
2- مدعی مشاهده قبل از خروج سفیانی و ندا (۲ علامت حتمی ظهور) هم دروغگو است؛ هم افترازننده.
افترا یا تهمت، آن است که فردی به شخص دیگر عملی یا قولی را نسبت دهد؛ در حالی که او چنین نکرده باشد. بنابراین بین دروغگو بودن و تهمت زدن، تفاوت است. هر دروغگویی، تهمت زننده نیست. اگر کسی فقط مدعی دیدن باشد ولی نسبتی به حضرت ندهد، ممکن است دروغگو باشد اما تهمت زننده نیست. امام، در این نامه هر ۲ صفت ناپسند را به مدعی مشاهده، وارد کرده‌اند؛ یعنی مدعی مشاهده نسبتی نیز به حضرت می‌دهد.
این نکات در نامه، بزرگان را بر آن داشت تا با تامل و تدبر دقیق‌تر به محتوای نامه بنگرند و بعد اظهارنظر کنند.
عده‌ای با توجه به اینکه نامه در آخرین روز‌های عمر نایب چهارم صادر شده و در آن، تصریح به پایان نیابت خاص شده است، چنین گفته‌اند: مراد از مدعی مشاهده، مدعی نیابت خاصه و داشتن ارتباط با حضرت است، زیرا نیابت خاص یعنی حضور نزد حضرت، همراه با شناخت آن بزرگوار و رساندن سوالات مردم و ابلاغ پاسخ‌ها و پیام‌ها. این فرد، هم ادعای دیدار دارد و هم آنچه را می‌گوید، از جانب حضرت بیان می‌کند و حرف‌ها را پیام حضرت اعلام می‌کند. (بحارالانوار/ ج 52/ ص 151)
حضرت امام خمینی رحمت‌الله علیه می‌فرمایند: مراد از تکذیب مدعی مشاهده این است که فردی مدعی ملاقات باشد ولی شاهد و دلیلی نداشته باشد. (انوارالهدایه/ ج 1/ ص 256)
شهید آیت‌الله صدر رحمت‌الله علیه می‌فرماید: مراد، ادعای انحرافی است که شخصی با ادعای مشاهده و ارتباط، بخواهد عقاید و نظر خود را با نام پیام‌های امام زمان به مردم القا کند. (تاریخ الغیبه الصغری/ ج1/ ص 654 ـ 639)
برخی نیز گفته‌اند: مراد از تکذیب مدعی ظهور است. (مهدی منتظر/ ص 93)
بنابراین می‌توان دریافت صرف دیدار، در روایت منتفی نشده است و علما نیز نفی اصل دیدار را استفاده نکرده‌اند. به علاوه روایت، مدعی مشاهده را کذاب می‌داند؛ حال اگر کسی امام را ببیند و به دیگران نگوید، تحت این روایت قرار نمی‌گیرد. لذا اصل دیدار امر ممکنی خواهد بود.
نکته آخر اینکه علمای ما که موفق به دیدار حضرت شده بودند، آن را برای مردم بازگو نمی‌کردند، بلکه اطرافیان و خواص آنان از روی شواهد و قراینی یا در زمان‌های بعد، متوجه وقوع دیدار آن عالم با امام می‌شدند. لذا علما تحت عنوان مدعی مشاهده (فرد اعلام‌کننده و مدعی دیدار و ارتباط) قرار نمی‌گیرند و این روایت با داستان ملاقات برخی بزرگان تنافی ندارد.
سید‌مصطفی موسوی
