شش ماه است که فرزند دوم ما به دنیا آمده است. خیلی سعی کرده‌ایم که فرزند اولمان به خواهرش حساس نشود و مراقب رفتارهایمان هستیم. به بقیه اطرافیان هم گفته‌ایم مواظب روحیه پسرمان باشند. اما دو ماهی می‌شود که پسرم ناخن‌هایش را می‌جود و بدخلقی هایش بیشتر شده است. گاهی هنگام شیرخوردن خواهرش، بازی‌اش را رها می‌کند و با ناراحتی به من نگاه می‌کند.
اگر شما هم به تازگی فرزند جدیدی به خانه تان اضافه شده است، تجربه چنین موقعیتی را دارید. ورود بچه دوم، شرایط ویژه ای را در خانواده پدید می آورد و می‌تواند موجب سرگردانی و آشفتگی همه اعضای خانواده ما شود. علاوه بر آن، اضطراب، ناخن جویدن، عادت های رفتاری نامطلوب و مواردی از این دست، جزو دغدغه‌های بسیاری از خانواده ها برای فرزندان‌شان است. در ادامه، همراه با خانم دکتر «فهیمه فداکار» مشاور و خانواده درمانگر، به این موضوعات می‌پردازیم.
اتفاق طبیعی، اضطراب طبیعی
یکی از موقعیت هایی که بطور طبیعی بچه های اول در آن دچار اضطراب می‌شوند، ورود فرزند دوم است. پس بخشی از این اتفاق کاملا طبیعی است. بطورمعمول بچه ها کم‌کم با شرایط پیش آمده کنار می‌آیند و سطح اضطراب آنها کاهش می‌یابد. اما وقتی که مدت زمانی از این اتفاق می‌گذرد و اضطراب کودک خودش را در رفتارهای دیگری نشان می‌دهد، ما متوجه می شویم که اکنون فرزندمان برای عبور از این مرحله، نیاز به کمک دارد.
«والدین عموما تلاش می‌کنند تا با فرزند اول همراه شوند و به او توجه کافی را داشته باشند، اما زمانی که نشانه هایی همچون ناخن جویدن در فرزند ما بروز می‌کند، به نظر می‌رسد که بخشی از اضطراب در او باقی مانده است». دکتر فداکار برای بهبود شرایط در این موقعیت، موارد زیر را توصیه می‌کند.
اول: نشان مخصوص برادر بزرگتر
«برای جایگاه فرزند اول به عنوان برادر بزرگتر یک اعتبار ویژه قائل شوید. از ارجاعاتی مثل اینکه چشم های فرزند دوم شبیه چشم‌های زیبای برادر بزرگترش است یا موهای دخترتان هم مثل برادرش فرفری است یا... استفاده کنید». همچنین به عنوان برادر بزرگتر مسئولیت هایی به او بدهید و در قبال انجامش او را، خصوصا در جمع، تایید و تشویق کنید. مثلا برای تعویض پوشک از او بخواهید که مسئول آوردن پوشک باشد. یا وقتی دستتان به آشپزی مشغول است، از او کمک بخواهید که به عنوان برادر بزرگتر مهربان، مواظب خواهرش باشد».
دوم: وقت اختصاصی برای فرزند ارشد
«فرزند دوم، طبیعتا وقت زیادی از شما می‌گیرد و شما مسئولیت ها و کارهای متعددی در خانه دارید. اما حتما و حتما در طول روز، زمانی که فرزند کوچکترتان خواب است یا آرام است و نیازی به شما ندارد، یک وقت اختصاصی کوتاه برای فرزند اول تان بگذارید». لازم نیست این وقت اختصاصی طولانی باشد، پانزده دقیقه یا نیم ساعت هم کفایت می‌کند. به فرزند اولتان بگویید که بیا با هم بازی کنیم. هر بازی ای که او دوست دارد؛ بازی حرکتی، درست کردن کاردستی، گل کوچیک و... . «در طول مدت این فعالیت مشترک، نه سراغ موبایل بروید، نه با تلفن صحبت کنید و نه به کس دیگری توجه کنید. تمام توجه تان معطوف به پسرتان باشد». می‌توانید گوشی را در جایی دور از دسترس تان بگذارید تا وسوسه چک کردنش سراغ تان نیاید!
سوم: محبت مستمر و بی دلیل
«حتما فرزند بزرگترتان را خیلی زیاد در آغوش بگیرید، ببوسید و تماس جسمی خوبی با او داشته باشید. گاهی با یک هدیه یا خوراکی خیلی کوچک او را خوشحال کنید». لازم نیست بهانه خاصی وجود داشته باشد و فرزندتان در ازای آن این هدیه را دریافت کند. بی دلیل او را در آغوش بگیرید و با یک هدیه غافلگیرانه که ارزش مادی کمی هم دارد، محبت تان را به او ابراز کنید. بگذارید متوجه شود که وجود او برای شما ارزشمند و دوست داشتنی است، و این وابسته به انجام کار خوب ویژه یا عمل به دستوری از سمت شما نیست.
چهارم: تمرکز روی رفتار منفی، ممنوع
اگر رفتار ناخن جویدن به تازگی شروع شده، به هیچ وجه روی آن متمرکز نشوید. اصلا به فرزندتان تذکر ندهید که ناخنت را نجو، یا انگشتت را از دهانت بیرون بیاور. «بابت این رفتار فرزندتان نگران نباشید و اگر نگرانید سعی کنید این نگرانی را به او نشان ندهید». این دوره، یکی از سخت ترین برهه‌های فرزندپروری شماست. هم برای شما، هم فرزند بزرگترتان. اتفاق مهمی در خانواده شما روی داده است و مدت نسبتا زیادی طول می‌کشد تا همه شما خصوصا بچه اول، خودش را با این تغییر تطبیق دهد. به او زمان بدهید و مطمئن باشید که این دوران سخت می‌گذرد و روزگار روی خوش شیرین تری هم دارد. با یادآوری زودگذری ایام و کم ثباتی عادات بچه ها، نگرانی خود را کم کنید. نگران که نباشید، تمرکزتان روی رفتار پسرتان کمتر می شود.
پنجم: دست های پرتوان
«با فعالیت های دستورزی، دست های او را مشغول کنید». بازی با گل رس، خمیربازی، همکاری در پخت غذاها و شیرینی هایی که نیاز به ورز دادن خمیر دارند، گلوله کردن روزنامه و کاغذ برای جنگ کاغذی و هر نوع دستورزی دیگر.
ششم: تمرکز روی رفتار منفی، واقعا ممنوع!
«حتی ممانعت های غیرمستقیم هم نداشته باشید». ممانعت غیرمستقیم یعنی اینکه مثلا تا انگشتش را از دهانش درآورد، شما به بهانه ای دستش را در دست خودتان بگیرید یا وقتی می بینید مشغول ناخن جویدن است، فوری یک وسیله ضداسترس دیگری به دستش بدهید. او متوجه می‌شود که علت اصلی این کار شما چیست. و این روش ها، اضطراب او و در نتیجه اصرارش بر ناخن جویدن را افزایش می‌دهد.
هفتم: همه فرزندان من
«طبیعتا نوزاد شما خیلی شیرین و دوست داشتنی است. اما شما می‌توانید ابراز محبت تان به او را در موقعیت‌هایی به دور از چشم فرزند اول انجام دهید. و یا اگر در جمع به فرزند کوچکترتان توجه کردید، حتما این توجه مثبت را به فرزند بزرگترتان هم داشته باشید و ارزشمندی و توانایی ها و محبوبیت او را هم به زبان بیاورید».
هشتم: وقتی تو کوچک بودی ...
«گاهی عکس های دوران شیرخوارگی و نوپایی فرزند اول را با هم ببینید تا برایش یادآوری شود که او هم این سنین را پشت سر گذاشته و همین قدر از شما توجه و خدمات دریافت کرده است». در موقعیت های مختلف، مثلا پیش از خواب که در کنارش می نشینید، از خاطرات دوران نوزادی و نوپایی اش تعریف کنید. روزی که اولین بار خندید، شبی که خیلی گریه کرد، راه رفتن بامزه اش، ذائقه غذایی اش و ... .
نهم: پای مساله دیگری در میان است؟
«حتما قدری تامل کنید و ببینید که آیا مساله دیگری به جز حضور عضو جدید خانواده در زندگی فرزندتان پیش نیامده که آن مساله موجب اضطراب او شده باشد. اگر علل دیگری برای رفتار اضطرابی او یافتید، می‌توانید با یک مشاور در این زمینه صحبت کنید». گاهی ممکن است علت یابی ما درست نباشد و ریشه علامت‌هایی که در رفتار فرزندمان می بینیم، جای دیگری باشد. همچنین، اگر ناخن جویدن فرزندتان طولانی شد و با اقدامات بالا مرتفع نگشت، باز هم مراجعه به روانشناس یا مشاور معتمد، توصیه می‌شود.
