برای همه انسان ها زمانی در زندگی وجود دارد که گرفتار مشکلاتی می‌شویم که بر طرف کردن آن از توانمان خارج است ، زمانی که نا امید می شویم و تنها به پروردگارمان می توانیم پناه ببریم و دعا می کنیم اما " دعا کردن " آداب و اصولی دارد که با رعایت آن شرایط استجابت نیز فراهم می شود.
در این گزارش قصد داریم شما را با آداب دعا کردن ، دستورالعمل های استجابت دعا ، دعاهای معصومین برای استجابت سریع دعا،بهترین زمان پذیرش دعا و برخی موانع استجابت دعا آشنا کنیم.
تعریف
دعا در لغت به معنای ندا و صدا زدن است و در اصطلاح بدین معناست که فرد پست و پایین از فرد برتر و بالا با حالت خضوع و سرافکندگی چیزی را طلب کند. در واقع دعا نوعی خواندن و جلب توجه نمودن است واین خواندن نه به این معناست که ای خدا حواست با من باشد و به من توجه کن، زیرا که خداوند از رگ گردن به ما نزدیکتر است و سمیع و بصیر می باشد، بلکه به این معناست که خداوندا تو را می خوانم، نه کس دیگری و درخواست توجه تو را دارم، نه توجه دیگری.
اهمیت دعا
یکی از یاران امام صادق(ع) از آن حضرت سؤال کرد که چه می فرمایی دربارۀ دو نفر که هر دو وارد مسجد می شوند، یکی نماز بیشتری بجا می آورد و دیگری دعای بیشتری می کند، کدامیک از این دو افضلند؟
حضرت فرمودند: هر دو خوبند
سؤال کننده مجدداً تکرار کرد و گفت: می دانم هر دو خوبند ولی کدامیک اَفضل است؟
امام فرمودند: آن کس که بیشتر دعا کند اَفضل است مگر سخن خداوند را نشنیده ای که می فرماید «اُدعونی استجب لکم» سپس فرمودند: هی العبادة الکبری یعنی دعا عبادت بزرگی است.
در حدیثی دیگر از آن حضرت وارد شده که فرمودند: «مقاماتی نزد خداوند است که راه وصول به آنها، تنها دعا کردن است» وهمچنین فرمودند:« دعا از نوک نیزه نافذ تر است».
دستورالعمل های استجابت دعا
1- همدلی دل و گفتار
علامه محمدباقر مجلسی می گوید؛ در هنگام مناجات با خداوند، فرد باید با تمام وجود به دعا به سوی خدا بپردازد و این کار را با جهد و تلاش انجام دهد. از این رو در اصول کافی جلد 2 نقل شده است که حضرت علی (ع) می فرمایند: «چنین دعا نکنید که دل شما از آن غافل باشد، بلکه باید با جدیت و تلاش دعا نمایید» .
2- دعا، حتی در مواقع شادی و وفور نعمت
دعا صرفاً در مواقع گرفتاری و مشکلات نیست و این امر باید در سرتاسر لحظات زندگی جاری باشد به نحوی که در اصول کافی جلد 2 از امام جعفر صادق (ع) نقل شده است که: «کسی که پیش از نزول بلا دعا کند، چون بلا نازل شود، دعایش مستجاب می گردد و ملایکه می گویند: این صدای آشنایی است و دعای او را از آسمان منع نمی کنند و کسی که پیش از نزول بلا برای دفع آن دعا نکند، بعد از بلا دعایش مستجاب نمی شود و ملایکه می گویند ما این صدا را نمی شناسیم» .
3- دعا همراه با عمل صالح و وفا به خدا
شاید بسیار دیده باشید کسی که از مخلوقی حاجتی دارد کارهای بسیار شایسته ای برای وی انجام می دهد تا آن فرد از کارهای او خوشش بیاید و حال این امر در مورد خداوند نیز صادق است و باید به این امر توجه نمود که هر کس بیشتر به درگاه خداوند عبادت کرده است دعایش به اجابت نزدیکتر است؛ چنان چه از حضرت رسول (ص) روایت شده است که: «دعایِ بی عملِ صالح، مانند تیر انداختن از کمانِ بی زه است.»
4- هنگامی که خدا را شناختید دعا کنید تا مستجاب گردد
یکی دیگر از شرایط استجابت دعا، کمال معرفت و شناخت نسبت به خداوند است به نحوی که در بحارالانوار در جلد 93 نقل شده است که: «جماعتی از امام جعفر صادق (ع) سوال نمودند که چرا هر چه ما دعا می کنیم، دعای ما مستجاب نمی گردد؟ و حضرت پاسخ دادند: زیرا شما کسی را دعا می کنید که او را نمی شناسید و در حدیثی دیگر از حضرت صادق (ع) نقل شده است که: «چون دعا می کنید گمان کنید که حاجت شما در خانه ی شماست».
5- مبالغه و الحاح
یکی دیگر از شرایط استجابت دعا، مبالغه و الحاح (اصرار و پافشاری) در هنگام دعا می باشد و از این رو در اصول کافی جلد 2 از حضرت رسول نقل شده است که ایشان فرموده اند: «خداوند رحم می کند بر بنده ای که با حالت الحاح (اصرار و پافشاری) حاجتی را از خدا طلب می کند؛ خواه دعای او مستجاب بشود و خواه نشود.»
6- یک دعای مخفی بهتر از 70 دعای علنی
از دیگر موارد شرایط دعا کردن و پذیرش آن مخفی دعا کردن است، زیرا دعایی که در خفا و پنهانی صورت پذیرد به اخلاص نزدیک تر است و از ریا دورتر؛ چنان که از امام رضا (ع) نقل شده است که: «اگر یک دعای مخفی به جا آوری، بهتر است از هفتاد دعا که به طور علنی به جای آوری!»
7- بهترین زمان پذیرش دعا
بی شک رعایت نمودن بعضی از اوقات و زمان ها که توصیه شده برای استجابت دعا تاثیر بسیاری در برآورده شدن دعا دارد به نحوی که در اصول کافی جلد 2، از حضرت صادق (ع) نقل شده است که: «در چهار وقت دعا کنید: وقت وزیدن بادها، وقت گردیدن سایه ها، وقت باریدن باران و در هنگام ریختن نخستین قطره ی خون از مومنی که شهید می شود، و بدانید که درهای آسمان را در این اوقات می گشایند» و در حدیثی دیگر فرمودند: «دعا در چهار محل مستجاب می شود: در نماز وِتر، بعد از نماز صبح، پس از نماز ظهر و بعد از نماز شام.»
حضرت علی (ع) نیز درباره ی بهترین اوقات دعا فرموده اند: «دعا را در چهار وقت غنیمت شمارید: هنگام خواندن قرآن، در وقت اذان، وقت باریدن باران و هنگام ملاقات کردن دو صف برای شهادت» و همچنین از امام صادق (ع) در بحارالانوار جلد 93 نقل شده است که: «سه وقت است که حاجت بنده از خدا پوشیده نمی شود: بعد از نماز واجب، هنگام باریدن باران، و زمان ظاهر شدنِ معجزه ای از حجت های خدا بر روی زمین.»
در معانی الاخبار شیخ صدوق نیز از امام زین العابدین نقل شده است که: «حضرت فاطمه فرمودند: از حضرت رسول (ص) شنیدم که می فرمود: در روز جمعه ساعتی است که هر مسلمان در آن ساعت از خدا چیزی طلب نماید، خداوند به او اعطا می فرماید. گفتم: یا رسول الله! آن کدام ساعت است؟ فرمود: وقتی که نصف قرص آفتاب فرو رود...» و همچنین در اصول کافی جلد 2، به سند معتبر از امام صادق (ع) نقل شده است که: «بر تو باد به دعا کردن در حال سجده، زیرا بنده در سجده از تمام احوال به خداوند نزدیک تر است.»
8- برای برآورد حاجت گریه کن، اگرچه به مقدار سر مگسی باشد!
از موارد دیگری که علامه مجلسی درباره ی پذیرش و استجابت دعا بیان می فرماید ابراز تضرع و زیادتِ مذلت و شکستگی در برابر خداوند است، چنان چه که از حضرت صادق (ع) نقل شده است که: «چون بدنت به لرزه افتاد و از چشمانت اشک جاری گردید، بسیار دعا کن، زیرا رحمت الهی متوجه تو گردیده و هنگام اجابت است.» و در حدیثی دیگر در اصول کافی جلد 2، از امام صادق (ع) نقل شده است که: «اگر از امری در ترس بودی یا در طلب حاجتی از خداوند بودی، پس اول خدا را به بزرگی و عظمت یاد کن، چنانچه شایسته خداوند است و صلوات بر محمد و آل محمد بفرست و حاجت خود را بطلب و خود را به حالت گریه درآور و سعی کن گریه کنی، اگرچه به مقدار سر مگسی باشد. پدرم می فرمود: نزدیک ترین حالت بنده به خدا، هنگامی است که بنده در سجده باشد و چشمانش نیز گریان.»
9- دادن صدقه قبل از بیان حاجت
به احتمال بسیار زیاد این امر را در جوامع فراوانی دیده اید که اگر چنانچه کسی حاجتی به درگاه فرد بزرگی داشته باشد، ابتدا نگهبانان و دربانان آن درگاه را خشنود می کند تا داخل شدن به نزد آن فرد بزرگ به آسانی برای وی میسر شود و نیازها و حاجتش زودتر برآورده گردد؛ و باید دانست، که به گفته ی علامه مجلسی دربانان درگاهِ خداوند، فقرا و مساکین هستند و باید پیش از طلب حاجت از خداوند، صدقه ای در راه این افراد داده شود. چنان چه که در اصول کافی جلد 2، از حضرت صادق (ع) نقل شده است که فرموده اند: «هرگاه یک نفر از شما بیمار شود، طبیب درخواست می کند و به او چیزی می دهد و اگر حاجتی به پادشاهی پیدا کند به دربانان او رشوه می دهد. پس اگر حاجتی به خدا دارید باید صدقه بدهید (تصدقی بکنید)، خواه کم و خواه بسیار باشد!»
10- دعا کردن در حق دیگران
یکی دیگر از مواردی که استجابت دعا را سرعت می بخشد دعای فردی دیگر برای دیگری است از این رو در اصول کافی جلد 2، به نقل از امام محمد باقر (ع) آمده است که ایشان فرموده اند: «سریع ترین دعایی که برآورده می شود، دعای مومنی است که غایبانه برای برادر مومن خود دعا کند. پس مَلَکی که موکل دعای اوست می گوید: آمین! و خدا به تو دو برابرِ آنچه برای برادر مؤمن خود دعا کردی عطا می فرماید.»
11- حمد الهی پیش از دعا
از جمله آداب دیگر پذیرش دعا این است که خدا را پیش از طلبیدن حاجت، به بزرگواری و عظمتِ وجود و کَرَم ستایش نمایید و نعمت های ایشان را یاد کرده و او را بر آن نعمت ها شکر کنید و از این رو وارد شده است که بهترین دعا «الحمدالله» است. همچنین چون گناهان آدمی موجب محرومی از خیرات و سعادت است، باید پیش از دعا، از گناهان استغفار کرد، تا موجب رفع موانع شود، چنانچه مفضل به حضرت صادق (ع) عرض نمود: دعای جامعی به من تعلیم فرمایید و حضرت فرمودند: حمد الهی بکن؛ زیرا چون حمد الهی کردی، هر کس نماز بخواند، برای تو دعا می کند و می گوید: «سمع الله لمن حمده»؛ یعنی خدا دعای حمدکنندگان خود را مستجاب کند.»
12- صلوات، دعا را به آسمان می برد!
علامه محمدباقر مجلسی یکی دیگر از شرایط پذیرش و استجابت دعا را فرستادن صلوات بر محمد و آل محمد می داند و صلوات را یکی از عوامل قبولی دعا می شمارد. همچنین است که از امام صادق (ع) نقل شده است که: «هر کس دعا کند و پیغمبر را یاد نکند، آن دعا بر بالای سرش می ایستد و تا هنگامی که صلوات نفرستد به سوی آسمان نمی رود.»
همچنین درباره ی اثر صلوات در «من لایحضره الفقیه» به سند معتبر نقل شده است که: «حضرت صادق (ع) به صباح بن سبابه فرمودند: می خواهی تو را چیزی تعلیم دهم که خدا به سبب آن، تو را از آتش جهنم حفظ کند؟ گفت: بلی!
حضرت فرمودند: بعد از صبح (نماز صبح) صد مرتبه «اللهم صلی علی محمد و آل محمد» بگو تا خداوند روی تو را از گرمیِ آتش جهنم نگه دارد.» و در بحارالانوار جلد 94 نیز از حضرت رسول (ص) نقل شده است که ایشان فرموده اند: «هر کس روز جمعه صد مرتبه بر من صلوات بفرستد، حق تعالی شصت حاجت او را برآورده می کند، سی حاجت دنیایی و سی حاجت اخروی!» و در فروع کافی جلد 3، نیز از امام محمدباقر (ع) نقل شده است که: «هیچ عملی در روز جمعه بهتر از فرستادن صلوات بر محمد و آل او نیست
