دولت سیزدهم از زمان روی کار آمدن به رغم به ارث بردن چالش‌های مهم در حوزه سیاست خارجی ، در حدود کمی بیش از صد روزگی خود که بازه زمانی مهمی در ادبیات سیاسی جهان به شمار می‌رود توانسته ثمرات قابل توجهی مانند عضویت دائم در سازمان همکاری شانگهای، دیپلماسی موفق اقتصادی در خرید واکسن، فروش نفت و ارتقای قدرت و نفوذ منطقه‌ای ایران را در کنار تعاملات گسترده، نقش‌آفرینی فعال منطقه‌ای، حضور فعالانه در رویدادهای مختلف و تعامل عزتمندانه و هوشمندانه با غرب جهت استیفای حقوق و منافع ملی ایران را به ارمغان بیاورد که نظر مساعد جامعه جهانی را به خود جلب کرده است.
* استقبال جامعه جهانی از استقرار دولت مقتدر و مستقل در ایران
بعد از پیروزی آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی به عنوان هشتمین رئیس‌جمهور جمهوری اسلامی ایران، سران و شخصیت‌های خارجی با ارسال پیام‌ها یا تماس‌های تلفنی از این انتخاب استقبال کردند و پیروزی آیت‌الله رئیسی را در پیام‌هایی که محتوای آن‌ها تاکید بر ادامه و تقویت روابط دوجانبه بود، تبریک گفتند.
«ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهور روسیه در پیامی ابراز امیدواری کرد فعالیت رئیس‌جمهور جدید ایران به توسعه روزافزون همکاری دوجانبه سازنده در زمینه‌های مختلف و تعامل در امور بین‌الملل منتهی شود.
سخنگوی وزارت خارجه چین هم با بیان این که «شی جین‌پینگ» رئیس‌جمهور چین با ارسال پیام تبریکی به آقای رئیسی انتخاب ایشان را در این سمت تبریک گفت، افزود: اعتقاد داریم تحت رهبری رئیسی، ایران پیشرفت‌های بزرگتری را در زمینه‌های اقتصادی و اجتماعی کسب خواهد کرد.
همچنین سخنگوی هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی از حضور ۱۱۵ مقام رسمی از ۷۳ کشور جهان در مراسم تحلیف سید ابراهیم رئیسی که در تاریخ ۱۴ مردادماه در مجلس شورای اسلامی برگزار شد، خبر داده بود.
* دیپلماسی فعال شخصی رییس‌جمهور
آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی با اتخاذ یک دیپلماسی فعال و پویا در حدود صد روز اول دولت خود حدود ۱۰۰ ملاقات و گفتوگوی تلفنی با مقامات عالی‌رتبه خارجی [در حد رئیس‌جمهور، نخست‌وزیر، وزیر خارجه و نماینده ویژه رئیس‌جمهور] داشته که معادل به طور متوسط هر روز یک ملاقات یا تماس بوده است.
او گسترش روابط با همسایگان را اولویت نخست سیاست خارجی دولت سیزدهم اعلام کرده و با نگاه به شرق تلاش کرده اثر تحریم‌ها را کاهش دهد.
روزنامه «گاردین» در همین خصوص، با بیان این که تمرکز رئیس‌جمهور ایران بر خنثی کردن تحریم‌ها با نگاه به شرق و همسایگان است نه مذاکره با غرب نوشت: به نظر می‌رسد دولت جدید ایران بیش از آن که از طریق مذاکرات وین به دنبال خثی‌سازی اثر تحریم‌ها باشد، به دنبال تقویت روابط با همسایگان، کشورهای آسیای شرقی و آسیای میانه است.
اخیراً «مهدی صفری» معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه در جمع فعالان اقتصادی کشورمان که برای حضور در بخش تجاری نشست سازمان همکاریهای اکو در عشق‌آباد حضور داشتند، اظهار داشت: دکتر رئیسی به درستی، سیاست تعامل حداکثری با همسایگان را در صدر اهداف سیاست خارجی کشورمان قرار داده و با جدیت موضوع تقویت تجارت خارجی در حوزه‌های نفتی و غیر نفتی را پیگیری می‌کند.
پیش‌تر همچنین مدیر مطالعات غرب آسیا و آفریقای «موسسه مطالعات بین‌المللی شانگهای» با ستایش از سیاست‌های منطقه‌ای آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی گفت، بهبود فضای منطقه‌ای و بین‌المللی به تهران این امکان را می‌دهد تا اوضاع را بهتر مدیریت کند.
«لی ویجیان» به وبگاه «گلوبال تایمز» گفت که دولت جدید ایران درگیری‌ها و تنش با کشورهای همسایه را کاهش داده و روابط با چین و روسیه را تقویت کرده است.
نتایج نظرسنجی گالوپ که اخیراً منتشر شد، نشان داده مردم ایران علاوه بر نگاه خوش‌بینانه به دولت رئیسی از ایالات متحده رویگردان شده‌اند و به سیاست جدید جمهوری اسلامی ایران در نگاه به شرق دید مثبتی دارند.
در سطح منطقه غرب آسیا هم گفتوگوی جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی در ماه‌های اخیر، جزء رخدادهای مورد توجه در سطح منطقه بوده است؛ گفت‌وگویی که با میزبانی طرف عراقی صورت گرفته و ریاض تلاش می‌کند برخی مشکلات خود در سطح منطقه را از خلال این گفتوگو حل و خواسته‌هایی را مطرح کند. در این میان جنگ در یمن، مهمترین خواسته دولت سعودی است و تلاش می‌کند گره آن را از طریق گفتوگو با تهران باز کند و خود را از مخصمه نجات دهد.
یک مقام ارشد اماراتی سه شنبه شب به وقت تهران در گفتوگو با یک خبرگزاری انگلیسی گفت که قرار است یک هیات اماراتی برای بهبود روابط تا چندی دیگر به تهران سفر کند.
«انور قرقاش» مشاور دیپلماتیک رئیس دولت امارات عربی متحده هم اخیراً در گفتوگو با خبرگزاری «رویترز» ضمن طرح ادعاهایی در خصوص ایران، از تلاش امارات برای بهبود روابط با تهران خبر داد و گفت که قرار است یک هیات از این کشور به ایران سفر کند.
وی اظهار داشت: «ایرانی‌ها بهبود روابط با کشورهای جنوب خلیج (فارس) را به رسمیت شناخته‌اند. ما این موضوع را مثبت ارزیابی می کنیم.»
از سوی دیگر، منابع رسمی امارات بتازگی از گفتوگوی تلفنی «حسین امیر عبداللهیان» وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با «عبدالله بن زاید آل نهیان» همتای اماراتی او با محور روابط دوجانبه، زمینه‌های همکاری مشترک و راه‌های توسعه آن را در راستای منافع مشترک خبر دادند.
* عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای
اولین سفر آیت‌الله رئیسی به عنوان رئیس‌جمهور ایران به خارج از کشور به تاجیکستان و شهر دوشنبه انجام شد و در جریان آن سفر و نشست بین‌المللی و منطقه‌ای شانگهای، سند شروع عضویت دائم ایران در این سازمان مورد تصویب قرار گرفت که یکی از موفقیت‌هایی بود که در دولت جدید به ثمر رسید.
«حسین امیرعبداللهیان» وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران روز جمعه ۲۶ شهریورماه اعلام کرد سند عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای به تایید سران رسید و افزود این عضویت راهبردی تاثیر مهمی بر روند همکاریهای همه جانبه ایران در راستای سیاست همسایگی و آسیا محور دارد.
او همچنین در گزارشی ویدئویی از عملکرد یکصد روزه دستگاه سیاست خارجی در دولت آیت‌الله رئیسی گفت: با فرآیندی که در عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای وجود دارد در یک سال آینده به تدریج و مرحله به مرحله شاهد موفقیت‌ها و توسعه همکاریهای تجاری و اقتصادی جمهوری اسلامی ایران در سطح منطقه شانگهای و کشورهای عضو این سازمان خواهیم بود.
به ثمر نشستن این تلاش چند ساله در دولت سیزدهم مورد استقبال بسیاری از مقام‌ها و رسانه‌های خارجی قرار گرفت و بسیاری مهمترین دستاورد آن را علاوه بر دستاوردهای سیاسی، دیپلماتیک، اقتصادی و امنیتی خاصی برای ایران، تقویت موقعیت تهران در مقابل غرب به ویژه در ارتباط با مذاکرات وین خواندند.
«لوان جاگاریان» سفیر روسیه در تهران ضمن ابراز رضایت از پذیرش عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای، آن را اولین موفقیت سیاست خارجی رئیسی و امیرعبداللهیان خواند. «بختیار خاکیموف» نماینده ویژه رئیس‌جمهور روسیه در سازمان همکاریهای شانگهای هم حضور ایران در این مجموعه را بسیار مفید توصیف کرد.
نشریه روسی «مدرن دیپلماسی» هم در تحلیلی در زمینه نگاه ایران به شرق و پیوستن به سازمان همکاریهای شانگهای نوشت پیوستن ایران به این سازمان، شروع خوب دیگری برای آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور ایران در بُعد سیاست خارجی رقم زد.
به تحلیل نشریه آنلاین تحلیلی «اینساید عربیا»، این عضویت بدین معناست که تهران وارد جمع قدرت‌های بزرگ غیر غربی شده که به آن اشکال جدیدی از اهرم فشار در برابر غرب می‌دهد و این امر پیامدهای مهمی را برای مذاکرات احیای برجام به همراه خواهد داشت، زیرا تهران در حال حاضر کمتر احتمال دارد در میز مذاکره متقاعد به پذیرش خواسته‌ها و دادن امتیاز شود.
دستاوردی که معماران اصلی سیاست «فشار حداکثری» علیه ایران یعنی اعضای لابی موسوم به «بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها» معروف به «اف‌دی‌دی» آن را نگران‌کننده توصیف کردند و خواستار همکاری آمریکا، رژیم صهیونیستی، عربستان و امارات برای مقابله با آثار پیوستن ایران به این سازمان شدند. (جزئیات بیشتر)
خبرگزاری فرانسه هم در تحلیلی درباره عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای نوشت، ایران چرخش به سمت شرق را دسترسی به بازارهای بزرگ جهانی و مقابله با تحریم‌های فلج کننده غرب می‌داند.
* حضور فعال در اجلاس سران اکو و ایجاد زمینه توسعه روابط اقتصادی
پانزهمین نشست سران اکو روز یکشنبه در عشق‌آباد برگزار شد و آیت‌الله رئیسی ضمن شرکت در این نشست در حاشیه آن با برخی مقامات حاضر در جهت هم‌افزایی، گسترش و تقویت همکاریهای کشورهای عضو دیدار و گفتوگو کرد.
رئیس‌جمهور به همراه هیات عالی‌رتبه ایرانی در بدو ورود به فرودگاه عشق‌آباد از سوی رئیس‌جمهور ترکمنستان مورد استقبال رسمی قرار گرفت و در حاشیه برنامه‌های خود با همتایان پاکستانی، ترکیه‌ای، تاجیکستانی، ازبکستانی و همتای خود از جمهوری آذربایجان دیدار و تبادل‌نظر کرد.
«سید عباس موسوی» سفیر ایران در باکو یک روز پس از این دیدار اعلام کرد دو کشور همسایه ایران و جمهوری آذربایجان دستکم ۱۵ پروژه مهم در حال بهره برداری یا اجرا دارند که آخرین وضعیت آن‌ها در دیدار سفیر با «شاهین مصطفی یف» معاون نخست‌وزیر جمهوری آذربایجان مورد بررسی قرار گرفت.
حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران هم که در سفر آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی وی را همراهی می‌کرد و در جریان این سفر با همتایان خود از جمهوری آذربایجان و برخی دیگر از کشورهای عضو دیدار کرد، در خصوص ملاقات روسای‌جمهور ایران و جمهوری آذربایجان گفت: اراده روسای‌جمهور بر توسعه همه‌جانبه روابط است. همکاری در حوزه ترانزیت، انرژی، گردشگری، فرهنگی و غیره ... از جمله نکات مورد تأکید و توافق طرفین است.
او همچنین درباره دیدار روسای‌جمهور ایران و ترکیه در حاشیه این نشست، با بیان اینکه در مورد توسعه همه‌جانبه مناسبات و رفع برخی موانع گفتوگو و توافق شد، افزود: رابطه دو کشور تاریخی است و سران بر سر تشکیل نشست کمیسیون عالی در سفر آقای اردوغان به تهران توافق کردند.
از دیگر دستاوردهای عملی این نشست، امضای یادداشت تفاهمی در مورد استفاده از کریدور ریلی قزاقستان-ترکمنستان-ایران برای حمل و نقل کالا بود که به امضای مقامات راه‌آهن سه کشور رسید.
«مهدی صفری» معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران که در عشق‌آباد حضور دارد، در سخنرانی خود در نشست وزرای امور خارجه اکو گفت جمهوری اسلامی ایران بر سیاست گسترش روابط دوستانه با کشورهای دیگر به ویژه با کشورهای همسایه ادامه می‌دهد و مشارکت فعال و ترتیبات چندجانبه مانند سازمان همکاری اقتصادی اکو در سیاست خارجی ایران دارای اولویت است.
* دیپلماسی موفق اقتصادی در خرید واکسن و فروش نفت
یکی از دغدغه‌های اصلی دولت جدید در ایران با توجه به تهدید همه‌گیری کرونا و در خطر بودن جان هموطنان مسئله تهیه واکسن بود و در همین راستا دولت اولین جلسه رسمی خود را با روسای کمیته‌های تخصصی ستاد ملی مقابله با کرونا برگزار کرد.
آمارها نشان می‌دهد در حالی که ۱۳ مرداد ۱۴۰۰ مجموع واکسن‌های تزریق‌شده کمی بیش از ۱۴ میلیون دُز بود، تحول در مدیریت بحران کرونا و تلاش مضاعف برای تسریع واکسیناسیون مثرثمر واقع شد و اخیراً رئیس دستگاه دیپلماسی کشور در گزارش صد روزه خود گفت: مایلم با کمال خرسندی اعلام کنم که بیش از یکصد میلیون دُز واکسن به هموطنان ما در کشور تزریق شده و ما در شرایطی قرار داریم که قادریم بخشی از تولیدات واکسن داخلی را به خارج از کشور صادر کنیم.
نتایج نظرسنجی مرکز افکارسنجی گالوپ هم تاییدی بر این موفقیت است و بیش از ۷۰ درصد ایرانی‌ها از عملکرد آیت‌الله رئیسی اعلام رضایت کردند که طبق گزارش این مرکز، واکسیناسیون گسترده کرونا یکی از دلایل افزایش رضایت ایرانی‌ها از عملکرد رئیس‌جمهور جدید ایران عنوان شده است.
گالوپ می‌نویسد رئیسی حتی قبل از روی کار آمدن برنامه‌ای برای مقابله با بیماری همه‌گیر کرونا اعلام کرد.
این مرکز افکارسنجی افزود: «افزایش دسترسی به واکسن از منابع غیرغربی و تأکید دولت جدید به اقدام برای مقابله با بیماری همه‌گیر احتمالاً عامل افزایش اعتماد مردم ایران به دولت کشورشان بوده است. [میزان اعتماد به دولت جدید] اندکی بعد از روی کار آمدن رئیسی به ۶۲ درصد افزایش پیدا کرد.»
در حوزه نفتی هم به‌رغم آن که دولت بایدن در قبال ایران همان سیاست تحریمی ترامپ را در پیش گرفته، خبرهای مثبتی از افزایش میزان فروش نفت ایران در هفته‌های اخیر منتشر شده که به نظر می‌رسد بتواند به دولت در تامین بخشی از کسری بودجه و مهار تورم افسارگسیخته در راستای بهبود معیشت مردم کمک کند.
«واشنگتن‌فری‌بیکن» از رسانه‌های نزدیک به جریان نومحافظه‌کار در آمریکا آبان ماه در گزارشی اعلام کرد فروش نفت ایران به چین در ماه‌های گذشته افزایش قابل توجهی یافته است.
این مسئله باعث شده که آمریکا یکی از گزینه‌های خود در صورت شکست مذاکرات وین را هدف قرار دادن خرید نفتی چین از ایران در نظر بگیرد و برای کاهش خرید بر پکن فشار بیاورد، طرحی که به اذعان خود غربی‌ها بعید است مورد موافقت چین قرار بگیرد.
* تعامل عزتمندانه و هوشمند با غرب جهت استیفای حقوق و منافع ملی
دولت جدید ایران پس از ارزیابی‌های لازم و تشکیل تیمی از کارشناسان اقتصادی و حقوقی در حالی وارد دور جدید گفت‌وگوهای وین شده که به صراحت اعلام کرده رفع تمامی تحریم‌ها علیه ایران، به گونه‌ای که قابل راستی‌آزمایی باشد مهمترین دستور کار هیأت ایرانی را در این گفت‌وگوها تشکیل می‌دهد.
پیش‌تر، «میخائیل اولیانوف» دیپلمات ارشد روس ترکیب هیأت اعزامی ایران را به این دور از مذاکرات در شهر وین که از روز دوشنبه آغاز شد، «چشمگیر» و آن را دلیلی بر نیت جدی تهران خواند.
در ترکیب تیم جدید ایرانی دو معاون از وزارت امور خارجه (معاونان دیپلماسی اقتصادی و امور حقوقی و بین‌المللی) و همچنین معاون امور ارزی و بین‌الملل بانک مرکزی، معاون وزیر امور اقتصادی و دارایی، معاون بین‌الملل و بازرگانی وزارت نفت و مشاور اقتصادی معاون اول رئیس‌جمهور و رئیس‌کل اسبق بانک مرکزی حضور دارند که نشان‌دهنده تمرکز ایران بر کسب منفعت اقتصادی در نتیجه این مذاکرات است.
بر اساس اعلام جمهوری اسلامی ایران، هیأت ایرانی با هدف تمرکز جدی بر مسئله رفع تحریم‌ها علیه ملت ایران، با ترکیبی حقوقی و اقتصادی در این نشست شرکت کرده و این ترکیب خود تأییدی بر اراده ایران برای حصول نتیجه است.
در همین راستا، چهارشنبه شب تیم مذاکره کننده ایرانی در وین دو سند شامل رفع تحریم‌ها و مسائل هسته‌ای به طرف‌های مقابل ارائه کرد و «علی باقری» معاون وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران و رئیس هیات مذاکره‌‌کننده ایران در پایان نشست روز جمعه کمیسیون مشترک برجام گفت که طرف‌های مقابل برای ارائه پاسخ‌های مستدل، مستند و منطقی به پیشنهادهای ایران به پایتخت‌ها می‌روند و بزودی در هفته آینده گفت‌وگوها در وین ادامه خواهد یافت.
در دولت «حسن روحانی» رئیس‌جمهور سابق ایران نیز ۶ دور گفتوگو میان ایران و گروه ۱+۴ (انگلیس، روسیه، چین، فرانسه به علاوه آلمان) برگزار شد. طرف آمریکایی هم در آن مذاکرات با نمایندگان گروه ۱+۴ بدون حضور ایران در خصوص شرایط بازگشت به برجام گفتوگو می‌کرد اما آن مذاکرات، به دلیل اصرار آمریکا بر عدم ضمانت درباره ماندن در برجام و یا عدم رفع تمامی تحریم‌ها به بن‌بست رسید و نتیجه‌ای دربر نداشت.
* نقش‌آفرینی فعال منطقه‌ای در مدیریت بحران افغانستان
یکی از موضوعات جدی و تحولات پیچیده‌ای که در روزهای نخست تصدی دولت جدید ایران در همسایگی کشورمان رخ داد، تسلط دوباره طالبان بر افغانستان در پی یک پیشروی سریع پس از آزاد شدن این کشور از اشغال ۲۰ ساله آمریکا بود.
با توجه به مرز مشترک و همسایگی ایران و افغانستان، این مسئله نیازمند تلاش‌های سیاسی گسترده برای جلوگیری از متاثر شدن ایران از ناامنی‌ها و شرایط بی‌ثبات دوره انتقالی در افغانستان و در عین حال تدابیری برای کنترل مرزها و مدیریت ورود آوارگان به کشور بود. در عین حال، ایران تلاش کرد با برگزاری دومین نشست وزرای خارجه کشورهای همسایه افغانستان در تهران تدابیری در زمینه راه‌حل سیاسی برای حل بحران افغانستان ارائه کند.
«آنتونیو گوترش» دبیرکل سازمان ملل در پیامی در واکنش به اقدام به موقع تهران، گفت: من از دولت جمهوری اسلامی ایران برای سازماندهی این نشست در چنین مقطع حساسی تشکر می‌کنم.
نشریه آمریکایی «نیوزویک» هم در خصوص نشست تهران در زمینه بررسی اوضاع افغانستان نوشت، ایران، چین و روسیه تلاش دارند در مقابله با بحران‌های پس از خروج نیروهای آمریکایی در افغانستان در این کشور وحدت ایجاد کنند.
در این نشست وزرای خارجه ایران، ازبکستان، تاجیکستان، ترکمنستان و پاکستان به صورت حضوری و وزرای خارجه روسیه و چین به صورت مجازی شرکت کردند.
* تقویت جبهه مقاومت و ارتقای قدرت و نفوذ منطقه‌ای ایران
به باور تحلیلگران، اقدام ایران به درخواست حزب‌الله و از طریق بخش خصوصی لبنان به ارسال سوخت به منظور حل مشکل کمبود سوخت در این کشور که با روی کار آمدن دولت رئیسی در ایران تسریع شد، در تشکیل دولت لبنان نقش داشت.
ایران همانطور که به ونزوئلا و دیگر کشورهای دوست سوخت فروخته بود به لبنان هم که با یک بحران شدید اقتصادی و سیاسی دست و پنجه نرم می‌کند، کمک کرد؛ اقدامی که نه تنها سبب دوستی بیشتر دو ملت ایران و لبنان شد، افزایش محبوبیت حزب‌الله لبنان را در پی داشت چرا که به دور از سیاسی‌کاری، در حال برطرف کردن رنج و نیاز مردم شامل رفع موقت نیاز بیمارستان‌ها، نانوایی‌ها، مراکز بهداشتی خدماتی درمانی و... است.
این کار حزب‌الله باعث شد، آمریکا که سال‌ها سبب عدم شروع پروژه انتقال سوخت از مصر به لبنان می‌شد، سرانجام با این طرح که بخشی از آن هم از طریق سوریه تکمیل می‌شود، موافقت کند.
«شیخ نعیم قاسم» معاون دبیر کل حزب‌الله لبنان گفت که واردات گازوئیل از ایران باعث سردرگمی آمریکا و عجله آن‌ها به منظور یافتن راه‌حلی برای بحران انرژی لبنان شد.
سردبیر روزنامه «رأی الیوم» در زمان تحویل این محموله‌ها در یادداشتی نوشته بود نفتکش‌های ایرانی چه به لبنان برسند و چه مورد هدف قرار گیرند، نشانه عزت و محبوبیت حزب‌الله لبنان و شخص نصرالله هستند و آمریکا و رژیم صهیونیستی از هم اکنون در این ماجرا شکست خورده محسوب می‌شوند.
