تحریم ها بالاخره چه روزی برداشته می‌شود؟ این سوالی است که بسیاری از مردم کشورمان و همچنین ۲۶ کشور دیگر که در لیست تحریم‌های آمریکا قرار دارند به دنبال پاسخ آن هستند. در ایران مخصوصا بعد از خروج یک‌جانبه آمریکا از توافقنامه بین‌المللی برجام که آب سردی شد بر جسم بی روح آقای برجام این سوال پررنگ‌تر شد. بعد از آن ماجرا طرف‌های اروپایی قرار شد پای قرارشان با ایران بمانند و نشان دادند می خواهند قرار دادی که چندین سال پایش وقت گذاشتند بیهوده نباشد.
از آن روز ۶ دور مذاکره میان ایران و اعضای گروه ۱+۴ یعنی «چین، فرانسه، آلمان، روسیه، انگلیس» در شهر وین برای احیای برجام انجام شده است. در طول این مدت طرف‌های اروپایی برجام بار‌ها گفته‌اند که به دنبال حفظ توافق هسته‌ای با ایران‌هستند. اما از این وعده وعید‌ها آبی برای مردم ایران گرم نشد. ایران هم البته بی کار نماند و تعهدات برجامی اش را کاهش داد.
دور ششم مذاکرات احیای برجام در حالی تمام شد که دیپلمات‌های آمریکایی گفته بودند، ۷۰-۸۰ درصد اختلافات حل شده، ولی از مواضع دیپلمات‌های ایرانی و آمریکایی این طور به نظر می‌رسید که ۲۰-۳۰ درصد باقی مانده به قدری کلیدی است که هیچ طرفی حاضر به عقب‌نشینی از آن نیست. اصرار ایران بر سر راستی‌آزمایی لغو تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا در دور ششم مذاکرات احیای برجام در وین، طرف‌های غربی و آمریکا را در مقابل یک انتخاب سخت قرار داد. انتخابی بین قبول لغو تحریم‌ها یا کاهش هر چه بیشتر تعهدات برجامی از طرف ایران.
بنابر گفته دیپلمات‌های کشورمان قرار شد دور هفتم مذاکرات وین آخرین تلاش‌ها برای احیای برجام باشد، اما این جلسه به دلیل انتقال قدرت دموکراتیک در ایران به تعویق افتاد. ایران اعلام کرده است در صورتی به اجرای تعهدات برجامی خود بازخواهد گشت که آمریکا اقدامی فوری برای رفع تحریم‌ها انجام دهد و تضمین کند که در آینده باز هم نقض عهد نخواهد کرد.
کارشناسان می‌گویند آمریکایی‌ها این بار برای متقاعد کردن ایران در پذیرش شروط خود به خصوص مذاکره بر سر برنامه موشکی، فعالیت‌های منطقه‌ای و همچنین تعیین کردن محدودیت‌های زمانی برای فعالیت‌های هسته‌ای ایران شانسی ندارند. اما فارغ از اینکه در دور هفتم مذاکرات از راهرو‌های زیبای هتل پر خاطره شهر وین چه خبری به بیرون مخابره می‌شود این سوال مطرح است که آیا در صورت توافق، تحریم‌های آمریکا علیه ایران برای همیشه تمام خواهد شد؟
برای پاسخ این سوال باید سفر کوتاهی به گذشته داشته باشیم. تا چند دهه قبل، جنگ و اقدامات نظامی بیشترین نقش‌آفرینی را در پیشبرد اهداف سیاست خارجی کشور‌های مختلف به خصوص آمریکا داشت، اما اکنون، آمریکا این اهداف را از طریق وضع تحریم پیگیری می‌کند. مخصوصا اگر کشور مقابل از نظر نظامی قدرتمند باشد و آمریکا به این جمع بندی برسد که درگیری نظامی هزینه و ریسک بالایی خواهد داشت.
در ساختار تصمیم گیری آمریکا ابزار تحریم جایگاه بسیار ویژه‌ای دارد. نگاهی به سابقه آمریکا در استفاده این ابزار گویای این حقیقت است که روسای جمهور آمریکا تمایل زیادی به استفاده از آن برای تسلط بر کشور‌های مستقل دارند. اساسا آمریکا مخالف به قدرت رسیدن کشور‌های مستقل است. حال می‌خواهد این کشور مستقل گرایشات دینی و مذهبی داشته باشد یا اینکه سکولار باشد. ماجرا همیشه از این قرار بوده که آمریکا استقلال کشور‌های در حال توسعه و یا توسعه یافته را برخلاف منافع خود می‌داند.
چین و تحریم‌های آمریکا
چین از جمله کشورهایی است که به دلیل آنکه از دایره متحدان آمریکا خارج است و میل به اتخاذ سیاست‌های مستقل در نظام بین الملل دارد، سالهاست هدف تحریم‌های اقتصادی آمریکا قرار گرفته است. روابط آمریکا و چین از انقلاب کمونیستی سال ۱۹۴۹ تاکنون دچار چرخش‌های مهمی شده است. مقاومت در برابر تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا و اعمال سیاست‌های ضد تحریمی از طرف چین دستاورد‌های اقتصادی سیاسی و نظامی فراوانی برای این کشور به همراه داشته است.
نزاع سخت‌افزاری و جنگ بین آمریکا و چین حالا به رقابت در امور نرم افزاری و جنگ سرد تبدیل شده است. آمریکا امروز چین را به چشم یک رقیب تجاری نگاه می‌کند که ممکن است به زودی جایش را در تمام عرصه‌های بین المللی به این رقیب شرقی دهد. اما با این همه، پیشرفت چشم‌گیر اقتصاد چین در دو دهه گذشته هم نتوانسته سایه تحریم را از روی چین بردارد. آمریکا به این جمع بندی رسید که باید با تهدید چین که ضربه بزرگی به اقتصاد آمریکا وارد کرده است، به شکل جدی‌تری برخورد کند.
دونالد ترامپ در نوامبر ۲۰۲۰ دستور اجرایی منع سرمایه گذاری آمریکایی‌ها در شرکت‌های چینی مظنون به تأمین یا حمایت از ارتش چین را صادر کرد. اما داستان اینجا تمام نشد، آمریکا همچنین تحریم‌های شدیدی را علیه برخی از شرکت‌های نفتی شرکت‌های مخابراتی و بانک‌های دولتی چین اعمال کرد. دلیل تحریم‌ها واضح است چین باید تحریم شود، چون ممکن است با رشد اقتصادی روزافزونش جای آمریکا را در عرصه‌های بین المللی بگیرد.
در ابتدای سال ۲۰۲۱ چین قانونی را پیرامون تحریم‌های ناعادلانه آمریکا به تصویب رساند. وزارت بازرگانی این کشور نیز در همین راستا و با هدف خنثی سازی این تحریم‌ها سندی را با عنوان «مقررات مقابله با اعمال و قوانین ناعادلانه فراسرزمینی و سایر اقدامات خارجی» در ۱۶ ماده به تصویب رساند. بر اساس محتوای این سند، دولت چین برای مقابله با تحریم‌های ناعادلانه خارجی (و به صورت مشخص، تحریم‌های آمریکا) و رسیدگی به فعالیت‌های ضدتحریمی بخش‌های مختلف وزارت بازرگانی، سازوکاری را ایجاد کرده که به آن «مکانیسم کار» گفته می‌شود. در صورت صدور قوانین ناعادلانه خارجی در قبال شخصیت‌های حقیقی و حقوقی چین، مکانیسم کار به ارزیابی این قوانین می‌پردازد. پس از تأیید ناعادلانه و نامشروع بودن آن قوانین، می‌تواند به اداره بازرگانی شورای دولتی دستور تحریم این قوانین را صادر و مشمول واکنش ضدتحریمی چین می‌شود.
البته فشار تحریم‌ها از ابتدا تا امروز برای چین به یک اندازه نبوده است. با گذشت زمان چین توانسته خودش را با تحریم‌ها تطبیق دهد و به مرور با پیشرفت‌های اقتصادی سیاسی و نظامی‌اش تاثیر تحریم‌ها را کم‌تر از گذشته کند. بسیاری از کارشناسان معتقدند ایران باید با پیروی از الگویی که چین برای مقابله با تحریم‌های آمریکا ارائه داده می‌تواند با اجرای تمام و کمال اقتصاد مقاومتی تاب آوری خود را در مقابل تحریم‌های آمریکا افزایش دهد.
نمونه قابل لمسی از عقب نشینی آمریکا در تحریم ایران خودکفایی کشورمان در بسیاری از حوزه‌های تکنولوژیست. جای دوری نمی‌رویم، مثلا همین دسترسی ایران به واکسن کوو ایران برکت، خبری که وقتی منتشر شد آمریکا بلافاصله شرکت تولید کننده‌اش را تحریم کرد. این واکسن در شرایطی تولید شد که ایران به دلیل تحریم‌ها حتی ساده‌ترین تجهیزات مقابله با کرونا نظیر ماسک را هم نمی‌توانست وارد کند.
اما همین که ایران موفق به تولید انبوه واکسن کرونا شد، آمریکایی‌ها در اقدامی تامل برانگیز مبادلات کرونایی با ایران را از تحریم‌ها معاف کردند. کارکرد تحریم برای آمریکا، کشاندن کشور تحریم شونده برای دادن امتیاز و تغییر دادن رفتار این کشور به نفع آمریکاست. در نتیجه، این تصور که آمریکا حاضر به از دست دادن ابزار تحریم در مذاکره می‌شود، تصور نادرستی است، زیرا هیچ دلیلی وجود ندارد که آمریکا ابزار کارآمد سیاست خارجی خود (تحریم) را در مذاکره از دست بدهد بخصوص آنکه آمریکایی‌ها می‌دانند که شکل‌گیری مذاکره بخاطر کارآمدی ابزار تحریم بوده است.
با مروری بر سابقه آمریکا در استفاده از ابزار تحریم و کشورهایی توانسته‌اند الگوی موفقی برای توسعه در شرایط تحریم ارائه دهند می توان به این نتیجه رسید که تحریم‌ها زمانی بی‌اثر خواهند شد که ایران بتواند رویکردی اتخاذ کند که تحریم‌ها کم‌ترین اثر ممکن را در راه پیشرفتش داشته باشند. به بیان ساده‌تر می‌توان گفت تا زمانی که قوی نشویم تحریم‌ها بی اثر نخواهند شد.
