مهاجرین افغانستانی؛ معضل جدید ترکیه

ترکیه درخواست کرده که تامین امنیت فرودگاه بین المللی حامد کرزای کابل به نیروهای نظامی تحت امر آنکارا سپرده شود، اما با این حال، برخی از تحلیل گران و کارشناسان ترک، معتقدند که ترکیه در افغانستان، با چالش های جدی روبرو خواهد شد. آنان معتقدند که چند و چون مواجهه طالبان با ترکیه روشن نیست و دولت اردوغان نباید درباره حضور در افغانستان، خوشبین باشد. در این میان، موضوع به راه افتادن موج  آوارگان جدید هم، یکی دیگر از مسائلی است که مورد توجه رسانه های ترکیه قرار گرفته است.

بلاتکلیفی 21 روزه در فرودگاه استانبول

روزنامه حریت امروز در گزارش ویژه ای به بررسی وضعیت گروهی از مهاجرین افغانستانی پرداخته که نه از راه قاچاق، بلکه از راه رسمی به ترکیه رفته و گرفتار شده اند.

بر اساس گزارش حریت، یک خانواده 16 نفره که از هرات به استانبول رفته، با مشکل صدور ویزا و روادید روبرو شده و 21 روز است که در فرودگاه زندگی می کنند.

16 عضو پیر، جوان، زن و مرد و کودک خانواده مزبور، با عدم پذیرش ترکیه روبرو شده و از آنها خواسته شده که ترکیه را ترک کنند. اما پدر خانواده که به خاطر دلایل امنیتی نام احمد را برای خود انتخاب کرده، چنین توضیحاتی به بی.بی.سی ترکی و حریت ارائه داده است: «ترکیه از ما خواسته به کشورمان بازگردیم. ولی نمی توانیم. ما می خواهیم همین جا بمانیم. ما امنیت جانی نداریم».

شهروند افغانستانی مزبور همچنین اعلام کرده که به عنوان مدیر در یک گروه و نهاد آمریکایی در افغانستان کار کرده و طالبان از این موضوع اطلاع دارد و او را تهدید کرده است. در نتیجه ناچار شده ابتدا از هرات به کابل و سپس از کابل به ترکیه بگریزد.

دولت ترکیه در مورد این خانواده 16 نفره چند چالش مهم دارد:

1.این افراد، بنا بر اظهارات خودشان،  عملاً از دست طالبان گریخته اند و ترکیه در آستانه تلاش برای در دست گرفتن کنترل امنیتی فرودگاه کابل، نمی خواهد عملاً به عنوان دولتی شناخته شود که به افراد مورد هجوم طالبان، پناه می دهد.

2.تساهل در برابر خانواده مزبور و پناه دادن به آنها، مساوی است با دادن چراغ سبز به ده ها هزار افغانستانی دیگر که از راه هوا و زمین، می توانند به ترکیه بروند.

3.بلاتکلیفی خانواده مزبور در ترمینال استانبول، می تواند از منظر روانشناسی رسانه ای، اثر بازدارندگی داشته باشد و مانع از آمدن آوارگان دیگر شود.

4.ترکیه در چند سال اخیر، صدها مهاجر غیرقانونی افغانستانی را بازگردانده و حالا نمی تواند به یک باره سیاست خود را تغییر دهد.

پانصد هزار افغانستانی، ساکن ترکیه

اسپوتنیک ترکی، شمار آوارگان و پناهجویانی را که در چند سال گذشته به ترکیه رفته اند، در حد پانصد هزار نفر برآورد کرده و از این موضوع خبر داده که در شرایط ناامن فعلی، هر روز دست کم یک هزار افغانستانی، به ترکیه می رسند.

متین چوراب آتر، رئیس «مرکز مطالعات مهاجرت و پناهجویی» (İGAM) در این مورد به اسپوتنیک ترکی گفته است:«قبلاً، ترکیه نخستین قطب ورود آوارگان و پناهجویان سوری بود و حالا، این افغانستانی ها هستند که در جستجوی راهی برای رسیدن به ترکیه هستند. اما این بار، قضیه فرق می کند و غالب خانواده های متوسط، متوسط رو به بالا و کارمندان و افراد دارای مهارت هم می خواهند به ترکیه بروند».

از پاکستان و ایران تا ترکیه

بر اساس گزارش های سازمان ملل متحد، از سال 2001 میلادی به این سو، در چهارچوب برنامه بازگشت داوطلبانه آوارگان، پنج و نیم میلیون آواره و پناهجوی افغانی به کشورشان بازگشته اند تا با استفاده از تسهیلات و کمک های جهانی، در کشور و وطن خود، صاحب کار و خانه و زندگی شوند. اما بخش مهمی از این جمعیت، نتوانسته به هدف مزبور دست پیدا کند.

گزارش خانم اولا کاراکورت گزارشگر تی.آر.تی ترکی نشان می دهد که ناامنی در افغانستان در چهار دهه اخیر، همواره موجب مهاجرت و آوارگی مردمان این کشور شده و مقصد آوارگان به ترتیب اولویت از این قرار است:

1.پاکستان.

2.ایران.

3.ترکیه.

البته آمار و ارقام مهاجرین و پناهجویان افغانستانی در پاکستان و ایران، با ترکیه قابل مقایسه نیست. اما در هر حال، رسانه های ترکیه، به طور مداوم در این مورد اطلاع رسانی می کنند.

آیا ترکیه می تواند از کارت آوارگان افغان استفاده کند؟

شواهد نشان می دهد که رئیس جمهور ترکیه و وزیر دفاع این کشور، اشتیاق زاید الوصفی برای تداوم حضور نظامی در افغانستان دارند. اما واقعیت این است که افغانستان، از منظر جغرافیای سیاسی و بایسته های حقوق بین الملل، ارتباط خاصی با ترکیه ندارد و در نتیجه، سیاست ها و رویکردهای توجیهی ترکیه در پرونده حساس سوریه، نمی تواند در افغانستان نیز مورد استفاده قرار بگیرد. چرا که اساساً ماهیت و نوع حضور ترکیه در افغانستان، اولاً بسیار محدودتر و ثانیاً، پرچالش تر و صعب تر از حضور در سوریه، عراق، لیبی و مناطق دیگر خواهد بود.

در نتیجه می توان گفت، تنها فایده مفروض حرکت آوارگان و مهاجرین افغانستانی به سوی ترکیه، این است که دولت آنکارا با تبعیت از برخی رویکردهای گزینشی، صرفاً به جذب خانواده ها و آوارگانی بپردازد که از منظر منابع انسانی و توانمندی های اقتصادی، برای ترکیه مقرون به صرفه باشند.

در پایان باید گفت، موضوع حضور نزدیک به 5 میلیون آواره و پناهجوی سوری و افغانستانی در ترکیه، به خودی خود، یک چالش مهم سیاسی، اقتصادی، امنیتی و فرهنگی است. اگر چه ممکن است دولت ترکیه در برخی بزنگاه ها و در مواجهه با اروپا و آمریکا، به دنبال کسب امتیاز سیاسی با استفاده از این کارت ها باشد. اما واقعیت این است که تداوم این وضعیت، برای ترکیه نیز مشکلات جدی به وجود می آورد و در عین حال، دولت و ملت هر دو کشور سوریه و افغانستان نیز بخشی از منابع انسانی، سرمایه ها و امکان پاسداشت ارزش های اجتماعی خود را از دست می دهند.

بنابراین، بهترین راهکار ممکن، حمایت از استراتژی و تصمیماتی است که نه تنها به تداوم آوارگی پایان دهد، بلکه شرایطی را فراهم کند که پناهجویان و آوارگان فعلی نیز به کشورهای خود بازگردند.