آیا بایدن به وعده انتخاباتی خود درباره ارامنه عمل خواهد کرد؟

اخبار ضد و نقیضی در مورد فضا و لحن این گفتگو منتشر شده است. اطلاعات رسمی نشان دهنده این است که اردوغان و بایدن به زودی و در نشست سران ناتو در بروکسل، با هم دیدار خواهند کرد. اما اطلاعات دیگری نیز در جریان است که می گوید، بایدن به وعده های انتخاباتی در مورد مسائل تاریخی  ارامنه، عمل خواهد کرد.

در بیانیه های منتشر شده از سوی کاخ سفید و کاخ ریاست جمهوری ترکیه، به موضوع ارامنه اشاره نشده اما برخی رسانه های خارجی آمریکایی همچون نیویورک تایمز، رویترز و رسانه های دیگر، ادعا کرده اند که بایدن بدون تعارف به اردوغان گفته که نسل کشی ارامنه به دست سپاه عثمانی را به رسمیت خواهد شناخت.

با وجود مسائل و نقاط اختلافی مهمی همچون سامانه موشکی اس 400 و جنگنده های اف 35 و چندین موضوع دیگر، چند و چون نگاه بایدن به موضوع ارامنه، بر این گفتگو، سایه افکند.

به عبارتی روشن، تماس تلفنی دیروز بین جو بایدن رئیس جمهور آمریکا و رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه، اهمیتی فراتر از حد معمول پیدا کرد. چرا که این گفتگو تنها یک روز پیش از بیست و چهارم آوریل انجام شد.

روزی که برای ارامنه از اهمیت ویژه ای برخوردار است و آن را به عنوان سالگرد نسل کشی ارامنه به دست سپاهیان عثمانی در سال 1915 میلادی می دانند. اما ترکیه همواره این موضوع را رد کرده و آن را یک ادعای بی اساس تاریخی دانسته است.

3 تماس تلفنی در یک عصر بهاری

بسیاری از تحلیل گران و ستون نویسان روزنامه های ترکیه در ماه های اخیر، بارها بر این موضوع تاکید کرده اند که سپری شدن 3 ماه از تثبیت قدرت تیم جو بایدن و تماس نگرفتن او با رئیس جمهور ترکیه، یک گارد معنی دار است و نشانه ای از این که بایدن، علاوه بر آن که از حمایت های آشکار اردوغان از ترامپ ناخشنود است، انتقاداتی هم به سیاست خارجی آنکارا دارد.

اما در هر حال، این تماس گرفته شد و به فاصله چند دقیقه، ابتدا جو بایدن رئیس جمهور آمریکا با همتای ترک خود رجب طیب اردوغان صحبت کرد، سپس جیک سالیوان مشاور امنیت ملی کاخ سفید با ابراهیم کالن سخنگوی اردوغان و رئیس تیم مشاوران امنیت ملی و سیاست خارجی ریاست جمهوری صحبت کرد و بالاخره آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه آمریکا نیز با مولود چاووش اوغلو هم صحبت شد.

ابراهیم کالن، از این موضوع خبر داده که در گفتگو با سالیوان، جزئیات گفتگوی بایدن – اردوغان را با هم مرور کرده اند و به این اشاره شده که آمریکا و ترکیه با وجود برخی اختلافات، برای روابط متقابل احترام قائل هستند و طرفین از این که روسای جمهور دو کشور تصمیم گرفته اند در بروکسل با هم دیدار کنند، خشنود و راضی هستند.

در مورد محتوای گفتگوی چاووش اوغلو – سالیوان نیز همین محتوا، تکرار شده است.

یک 24 آوریل متفاوت برای مثلث ترکیه، ارمنستان و آمریکا

اگر چه 24 آوریل به عنوان سالگرد مهم ارامنه، همواره مهم بوده است، اما واقعیت این است که از نظر دیاسپورای ارمنی، هیچ چیزی به اندازه حمایت آمریکا مهم نیست.

آنان همواره خواهان آن بوده اند که روسای جمهور آمریکا، نسل کشی ارامنه را به رسمیت بشناسند. اما هر بار، هر رئیس جمهوری که به کاخ سفید رفته، تلاش کرده تا به منظور حفظ منافع مبتنی بر روابط واشنگتن- آنکارا و در نظر داشتن عضویت ترکیه در ناتو، یک راه میانه پیدا کند.

   24 آوریل امسال، صاحب این ویژگی های جدید است:   

1. ارمنستان در یک جنگ سنگین در برابر جمهوری آذربایجان، متحمل شکست سنگینی شد و بخش مهمی از اراضی اشغال شده قره باغ، دوباره به دست باکو افتاد. اما پیروزِ پشت پرده این جنگ ترکیه بود که با حمایت نظامی خود، زمینه ظفر را برای جمهوری آذربایجان فراهم کرد و به همین خاطر، الهام علی اف رئیس جمهوری آذربایجان، به سلجوق بیرقدار داماد اردوغان و طراح و تولیدکننده پهپادهای بیرقدار، به پاس نقش بی بدیل پهپادهای او در شکست ارمنستان، به او مدال افتخار داد.

2. امسال، 24 آوریل مصادف شده با نخستین سال ریاست جمهوری جو بایدن. در شرایطی که در کنگره آمریکا و در هر دو مجلس نمایندگان و سنا، یک جو ضد ترکیه ای سنگین به وجود آمده و ترکیه به خاطر خرید سامانه اس 400 مورد غضب آمریکا قرار گرفته، فضا برای ارامنه، بهتر و مناسب تر شده است.

3. وزارت دفاع آمریکا، دو روز پیش، به طور رسمی، ترکیه را از لیست شرکای جنگنده اف 35 کنار نهاد و نشان داد که اختلافات بین آمریکا و ترکیه عمیق است و در چنین شرایطی، فضا برای دیاسپورای ارمنی و لابی گری آنان مهیاتر از قبل است.

در 2 دهه اخیر و در دوران مسئولیت حزب عدالت و توسعه، اردوغان در مورد 24 آوریل، بارها بر دو نکته تاکید کرده که شاید بتوان آنها را اصلی ترین مبانی استراتژی ترکیه در مورد ادعای نسل کشی دانست:

الف. نسل کشی صورت نگرفته و در جریان کوچاندن ارامنه (تهجیر)، صدها هزار نفر از آنان جان خود را در سرما و گرسنگی از دست داده اند.

ب. ترکیه پیشنهاد می کند که تیم مشترکی از دانشمندان بیطرف حوزه های تاریخ و دیگر حوزه های مرتبط گرد هم جمع شوند و با بررسی آرشیوها و اسناد موجود، نظر خود را اعلام کنند.

نخبگان ارمنیِ همصدای آنکارا

ترکیه در روزهای اخیر، برای مقابله با اقدام احتمالی جو بایدن، برخلاف سالیان قبل، اقدام خارجی چندانی انجام نداد. بر اساس اطلاعاتی که در اغلب رسانه های آمریکا منتشر شده، امسال، دستگاه دیپلماسی ترکیه، اقدام به لابی گری گسترده ای برای جلوگیری از به رسمیت شناختن نسل کشی ارامنه انجام نداد و تنها به این اکتفا شد که گروهی از فعالان اقتصادی و بازرگانان ترکیه ای مقیم آمریکا، نامه هایی برای اعضای کنگره آمریکا فرستاده و از آنان خواستند در مورد ارامنه اقدام خاصی انجام ندهند.

ما در حوزه داخل و برای اقناع افکار عمومی، اقداماتی انجام شد که برخی از آنها چنین بود:

1. ساهاک ماشالیان، پاتریک هشتاد و پنجم ارامنه ترکیه، در مورد رویکرد آمریکا نسبت به رویدادهای تاریخی مرتبط با ارامنه به زبان ترکی با خبرگزاری رسمی آناتولی مصاحبه کرده و گفت: «ما خواهان آن هستیم که بین ترک ها و ارامنه، همواره صلح و برادری در جریان باشد. ترکیه و ارمنستان، همسایه هستند و می توان روابط این دو کشور را بر مبنای برادری و منافع مشترک، بنا کرد. جناب اردوغان، هم در دوران نخست وزیری و هم در دوران ریاست جمهوری، پیام های همدلانه ای در مورد ارامنه صادر کرده است.»

این مقام دینی ارامنه در ادامه افزود: «آرزومند آن هستیم که مرزهای میان ترکیه و ارمنستان بازگشایی شوند و مشکلات موجود حل شوند. هنوز هم دیر نشده است. جناب رئیس جمهور اردوغان، راهکار خوبی برای تثبیت صلح و امنیت در قفقاز پیشنهاد کرده که برخی کشورها حق ندارند از مصائب و دردهای تاریخی ما، به عنوان آلت عمل سیاسی استفاده کنند. کسی حق ندارد با تحریک عواطف ملی و دینی، ما را به جان هم بیندازد.»

مقصود ساهاک ماشالیان پاتریک ارامنه ترکیه از پروژه صلح 6 کشور، طرح پیشنهادی اردوغان است که سال گذشته مطرح کرد. اردوغان خواستار آن شده بود که 6 کشور روسیه، جمهوری آذربایجان، گرجستان، ارمنستان، ایران و ترکیه، برای تثبیت صلح و امنیت و ارتقای همکاری های اقتصادی منطقه ای، دست به یک توافق 6 جانبه بزنند.

علاوه بر پاتریک ارامنه، پتروس شیرین‌اوغلو، رئیس اتحادیه انجمن های ارامنه ترکیه، اعلام کرد: «ما به عنوان شهروندان ارمنی ترکیه، بر این باوریم که آمریکا، اتحادیه اروپا و برخی دیگر از کشورها و همچنین کسانی که با رویکردهای سیاسی درباره وقایع 1915 اظهار نظر کرده و به این مسئله دامن می ‌زنند، فاقد حسن نیت هستند و نیت خیر ندارند. سوء استفاده محافل سیاسی از برخی وقایع غم ‌انگیز بین دو ملت که در بیش از یک قرن پیش اتفاق افتاده، قابل قبول نیست.

دخالت های مداوم کسانی که ارتباطی با این وقایع ندارند، نتیجه ‌ای جز عمیق ‌تر کردن زخم ‌های ما ندارد. این مسئله فقط در محدوده اختیارات دو ملت ترک و ارمنی است.

ما با استفاده ابزاری از رنج دو ملت مخالفیم و معتقدیم که حوادث غم انگیز تاریخ را مقامات دولت ارمنستان و ترکیه و مورخان بی طرف می ‌توانند مورد بررسی قرار دهند. ما می‌خواهیم وقایع 1915 توسط کمیسیون‌های مستقل و مورخان بررسی شود.»

شیرین‌اوغلو در ادامه گفته است: «پیش شرط همدلی با مردم ارمنستان، عدم توهین به ملت ترک و یا اتخاذ رویکردی خصمانه با این ملت است. ما به عنوان شهروند ترکیه باید عشق، احترام و دوستی را بین دو ملت بسط و گسترش دهیم و فضایی برای نفرت پراکنی فراهم نکنیم.‌ مداخلات سیاسی خارجی صرفاً مانع تحقق خواسته ‌ها و آرزوهایمان می ‌شود. درک متقابل ترکیه و ارمنستان و حل این مسئله به نفع هر دو طرف خواهد بود.

در این میان، فقط دولتی ها دست به کار نشدند و برخی از مخالفین حزب حاکم نیز وارد میدان شدند.

احمد داود اوغلو رهبر حزب آینده که قبلاً نخست وزیر ترکیه و رهبری حزب عدالت و توسعه بوده و حالا به یکی از مخالفین دوآتشه اردوغان تبدیل شده، در مورد رویکرد آمریکا نسبت به ارامنه گفت: «از آمریکایی ها می خواهم، پای مسائل تاریخی را به میدان منافع سیاسی باز نکنند. درست نیست از مسائل گذشته، سوءاستفاده سیاسی صورت بگیرد.»

در پایان باید گفت، در شرایط کنونی، با توجه به فضای سیاسی حاکم بر آمریکا و همچنین رویکرد تند سناتورهای آمریکایی به روابط آنکارا – مسکو، اتخاذ یک موضع همنوا با لابی ارامنه از سوی جو بایدن علیه ترکیه، دور از ذهن به نظر نمی رسد.

اما شواهد نشان می دهد که تیم جو بایدن، در جستجوی راه میانه ای است که موضع گیری نهایی در مورد مسائل تاریخی ارامنه، به مثابه ایجاد وقفه و انجماد در روابط ترکیه – آمریکا نباشد.

حال باید دید تیم اردوغان برای مدیریت مقطع فعلی چه برنامه ای دارد و از حالا تا دوران برگزاری نشست سران ناتو در بروکسل و دیدار حضوری بایدن – اردوغان، چه تحولات جدیدی روی خواهد داد.