تحریف از ریشه «حریف» است. حرف هم در زبان عربی به گوشه و کنار گفته می شود. به تحریف در اصل از ریشه و اساس خارج ساختن و از حد وسط دور کردن و به گوشه و کنار کشاندن است. در لغتنامه های فارسی ذیل واژۀ تحریف این معانی آمده است: تغییر دادن، تبدیل کردن،، کم و زیاد کردن، از حالت اصلی در آوردن و به طرز و وضع دیگر انداختن که همه در مترادف با معنایی است که گفته شد و هر کدام به نوعی مفهوم انحراف از اصل را در بر دارد.
انواع تحریف
تحریف انواع و صورت های گوناگون دارد که با توجه به علل و عوامل آن به چند نوع تقسیم می شود؛ برخی از آنها در نگاه اول عادی و طبیعی می نماید و منشأ آنها را با تسامح می توان عوامل قهری و طبیعی دانست و اینکه تاریخ زندگانی امام حسین و حماسه عاشورا نیز مانند هر موضوع دیگر دچار این نوع تحریفات شده است. برخی دیگر از انواع تحریف هم از اغراض سیاسی، قوم گرایی، قبیله پرستی، مقدس مآبی و … ریشه می گیرد
در اینجا به برخی از انواع تحریف طبیعی می پردازیم
۱ - غلط خوانی و اشتباه در نگاه و دیدن
با توجه به اینکه در تاریخ صدر اسلام نقطه گذاری کلمات، هنوز به صورت کامل رایج نشده بود و نیز در گذشته همه کتاب ها به صورت خطی و دست نوشته بود، صحیح خوانی متون و دیدن درست کلمات و فهمیدن و فهماندن درست معانی چندان سهل و آسان نبود. تنها لحظه ای غفلت یا عواملی چون خستگی و خواب آلودی کافی بود تا معنی به کلی عوض شود و هر لحظه تحریف تازه ای به خیل بی شمار تحریفات اضافه شود.
در اینجا به یک نمونه قناعت می شود و آن مربوط به کلمه ای است که معانی زیادی دارد:
الف - بًرید، به معنی قاصد، پیک، چاپار، نامه رسان است که هم در زبان عربی و هم در زبان فارسی به کار رفته است.
ب - برید، نام چند شخص از اصحاب امام معصوم(ع)، یا شهید و یا راوی حدیثاست که گاه با هم خلط شده و هر یک به جای دیگری گرفته شده است.
ج - برید بن معاویه، از اصحاب بزرگوار و گرانقدر امام باقر و امام صادق(ع) است و از یاران نزدیک و حواریون امام صادق(ع) شمرده می شود که آن حضرت وی را در اوتادالارض و اعلام الدین و در حدیثدیگر از قوّامون بالقسط، قوّامون بالصدق و در زمره السابقون السابقون اولئک المقربون خوانده و چنان وی را ستوده است که بهتر از آن قابل تصور نیست.
د - یزید بن معاویه، خلیفه دوم از خلفای بنی امیه بود که به دستور مستقیم و مؤکد وی فاجعه کربلا رخ داد و به قول مورخ معروف اسلامی ابوالحسن مسعودی، از فرعون هم ستمگرتر و بی انصاف تر بود.
۲ - غلط خوانی و اشتباه در شنیدن و خواندن
در قسمت گذشته منشأ اشتباه، خطای دید انسان بود؛ اما در این قسم آنچه موجب تحریف می شود، گوش انسان است. مثال گویای این نوع تحریف هم بسیار است؛ اما از همه گویاتر تحریفی است که در بخشی از زیارت عاشورا رخ داده است، به این ترتیب که امام(ع) فرموده بود:
اللهم العن العصابه الّتی جاحدت الحسین(ع) اما راوی به جای، «جاحدت»(انکار کردند، عناد ورزیدند)، «جاهدت»(جهاد کردند) شنیده و در نتیجه همین اشتباه، مرتکب تحریف شده است و دیگران نیز بدون دقت سخن نادرست و اشتباه فاحش وی را به جای سخن درست امام(ع) ثبت و ضبط کرده اند.
۳ - تشابه کلمات
تشابه کلمات هم گاهی موجب تحریفات شده است که اشتباه چشم و گوش، خطی بودن متون، بد خط بودن نسخه پرداز و نویسنده و … را می توان از عوامل آن برشمرد برای این نوع تحریف روشن ترین مثال کلمه «حسین» و کلمه «حین»(گاه، زمان) است که امکان دارد به جای یکدیگر خوانده شده باشد.
۴ - تشابه اسمی
گاهی نیز تشابه چند اسم، موجب تحریف شده است؛ مانند نام مقدس امام دوم و سوم(حسن بن علی، حسین بن علی(ع)) که این اشتباه حتی امروز هم در میان کتاب های حروفچینی شده گاهی رخ می دهد و به جای حسین بن علی، حسن بن علی و یا برعکس نوشته یا چاپ شده است.
مثال دیگری که در اینجا لازم است یادآوری شود، مربوط به نافع بن هلال، یکی از شهدای به نام و بزرگوار عاشوراست که گاهی با اسم هلال بن نافع یکی از جنایتکاران و جانیان عاشورا اشتباه شده است.
و نیزتحریفی که درباره یکی از شهدای کربلا به نام عبدالله بن عمیر کلبی رخ داده و اسم وی را به غلط وهب بن جناب کلبی، معروف و مشهور ساخته است تا آنجا که امروزه رساله های چندی را با نام «خاندان وهب» و… شاهد هستیم، غافل از اینکه در میان شهدای کربلا شهیدی به نام وهب بن جناب کلبی در اصل نبوده، همچنانکه هلال بن نافع بجلی نبوده است. تنها تشابه اسمی است که موجب این تحریفات شده و در نتیجه شهیدانی را با نام های هلال و وهب به شهدای کربلا افزوده است.
و اما آنچه در این مورد موجب اشتباه شده، نام زن عبدالله بن عمیر کلبی بوده است. از آنجا که آن شیر زن «ام وهب» خوانده می شد، برخی تصور کرده اند که شهید مورد نظر(عبدالله بن عمیر کلبی) پسر آن زن و نامش وهب بوده است.
۵ - خطا در فهم
در اینجا لازم است به نوعی دیگر از انواع تحریف هم توجه شود. این نوع تحریف که بیشتر به اختلاف برداشت ها بر می گردد «تحریف معنوی» خوانده می شود و مانند تحریفات لفظی، این قسم نیز درباره عاشورا فراوان رخ داده است؛
برای مثال: می گویند و می نویسند که امام حسین(ع) روز عاشورا از دشمن آب خواسته است اما این سخن که به هیچ وجه با شخصیت غیور و بزرگوار سیدالشهدا(ع) نمی سازد، تنها از کم توجهی و بی دقتی ناشی شده است وگرنه اگر اندکی دقت می کردند، هیچ گاه این اشتباه ذلّت بار رخ نمی داد. زیرا در متون معتبر عبارت «یطلب الماء» آمده است؛ یعنی «آب می جست». در حین مبارزه در میدان به سوی فرات، اسب می راند تا آبی به بچه های تشنه در خیمه برساند.
اما اشتباه از آنجا ناشی شده است که «یطلب الماء»(آب می جست) با «یسأل الماء»(آب می خواست) اشتباه شده است و حاصل این تحریف هم که چیزی جز توهین به حضرت امام حسین(ع) و ذلیل جلوه دادن عزیز خدا نمی توانست باشد،
اما تحريفات عاشورا منحصر به اينگونه تصحيفات ناخواسته نيست؛ بلكه از همان اول دست هايي در كار بود كه آگاهانه به اين جنايات فرهنگي دامن مي زدند و دوستان نادان نيز از سر جهالت ساده لوحي همان تحريفات دشمنان را تبليغ و ترويج مي كردند. حال بايد ديد چه عواملي و چگونه به اين فاجعة فرهنگي دامن مي زدند؟
