کشور سوریه در دهه‌های گذشته همواره از هم پیمانان و دوستان صمیمی و نزدیک نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌رفته، کشوری که نقشی سازنده‌ای را در محور مقاومت ایفاء کرده و اساسا یکی از اصلی‌ترین دلایل تبدیل شدن کشور مذکور به کانون جنگ، جنایات و خونریزی گروه‌های تکفیری با پشتیبانی رژیم آل سعود، غربی‌ها و ایالات متحده آمریکا، به همین امر باز می‌گردد.
به واقع یکی از اصلی‌ترین اهداف معاندان نظام سوریه و گروه‌هایی همچون داعش و... کنار زدن بشار اسد از مسند تصمیم گیری و حاکمیت سوریه بود که بعد از گذشت هشت سال این هدف با شکست مواجه شد.
در این میان، نقش کشور ایران به عنوان عنصری تاثیرگذار در حمایت از مردم سوریه و بشار اسد بسیار نافذ و تاثیرگذار بوده و به واقع با حضور هوشمندانه و کمک‌های مستشاری ایران اسلامی و نیرو‌های جان بر کف مدافعین حرم، تمامی توطئه‌های معاندان کشور و مردم سوریه خنثی و نقش بر آب شد.
البته در طول جنگ ۶ ساله سوریه با گروه‌های معاند، بسیاری از زیرساخت‌های کشور مذکور ویران و شبکه‌های آب و فاضلاب، بیمارستان ها، مدارس، دانشگاه ها، واحد‌های مسکونی، نیروگاه‌های برق و حتی بخشی از چاه‌های نفت و گاز این کشور به تلی از خاک تبدیل شد.
بدون تردید حصول آبادانی مجدد و رفع ویرانی‌ها و خرابی‌های ناشی از جنگ، مستلزم تلاش و همتی مضاعف و سرمایه گذاری‌هایی گسترده و بسیار خواهد بود تا با بازگشت آبادانی به این کشور، شرایط عادی و طبیعی برای سکونت آوارگان سوری و افراد و گروه‌هایی که از این حوزه جغرافیایی به کشور‌های دیگر مهاجرت کرده اند، مهیا شود.
آنچنان که گزارش های موجود نشان می‌دهد در جنگ هشت ساله اشاره شده، قریب به ۱۲ میلیون نفر آواره، یا مجبور به خروج از این کشور شده اند.
برآورد‌های سازمان ملل نیز موید این واقعیت است که بازسازی سوریه، قریب به ۳۸۸ میلیارد دلار هزینه در بر خواهد داشت، عدد و رقمی که در صورت حضور ایران در عرصه سازندگی این کشور، همچون دوران جنگ و مقابله با هجمه خونین گروه‌های جنایتکار تکفیری، اقتصاد ایران را با تحولات جدی، شکوفایی و رونق قابل توجهی همراه خواهد ساخت.
آنچنان که اخبار منعکس شده در رسانه‌ها نشان می‌دهد، بشار اسد، رئیس جمهور سوریه نیز عنوان کرده، می‌باید شرکت‌های ایرانی در روند و پروسه بازسازی سوریه در اولویت قرار گیرند و در شرایطی که بسیاری از کشور‌ها همچون ترکیه، چین و ... در صدد حضور جدی در بازسازی این کشور هستند، تا در سایه آن منافع اقتصادی حداکثری مورد نظر خویش را تامین کنند، امر مذکور (در اولویت قرار گرفتن شرکت‌های ایرانی در حوزه بازسازی سوریه) فرصتی مناسب و مغتنم، برای تسریع شکوفایی و توسعه اقتصادی ایران به شمار می‌رود.
چندی پیش، عدنان محمود، سفیر سوریه در ایران با اشاره به اهمیت توافقات تجاری میان تهران و دمشق بر موضوع اولویت شرکت‌های ایرانی در پروسه بازسازی سوریه تاکید کرد.
بخش خصوصی ایران در دوران بازسازی در کنار ملت و دولت سوریه خواهد بود
با توجه به نقش آفرینی ایران در حمایت از مردم سوریه در جنگ این کشور با گروه‌های معاند و تکفیری، حضور اقتصادی ایران در سوریه امری طبیعی محسوب می‌شود که می‌باید از این فرصت به بهترین نحو ممکن استفاده شود.
البته ایران از ابتدا در صدد حصول صلح و آرامش در کشور سوریه بود، اما اهداف شوم گروه‌های تکفیری و کشور‌های حامی طیف‌های جنایتکار در خاک سوریه (همچون داعش و ...) نهایت تلاش خود را برای به انسداد و به شکست کشاندن صلح و آرامش در این کشور به کار بستند.
به واقع هدف و انگیزه ایران از حضور در سوریه و حمایت از مردم این کشور، در راستای حفظ محور مقاومت، مصالح خاورمیانه و امنیت ملی کشورمان و البته مولفه‌های انسانی و اخلاقی قابل تعریف است و عوامل مذکور، ایران را به نقش آفرینی در این کشور مجاب کرد، اما این بدان معنا نیست که پس از سال‌ها حضور فکری، عملیاتی، مستشاری و اطلاعاتی، فرصت بازسازی سوریه و طبعا منافع اقتصادی آن برای ایران از دست رود و در نقطه مقابل کشور‌هایی که هیچگونه نقش سازنده‌ای در عرصه حمایت از مردم و ملت سوریه ایفا نکرده اند، به بهره اقتصادی مد نظر خویش (دردوارن بازسازی این کشور) نائل شوند و به تبع، هر گونه غفلت و کم توجهی در این مقطع حساس، ایران را از منافع اقتصادی دوران بازسازی سوریه، محروم خواهد ساخت.
چندی پیش، اسحاق جهانگیری در دیدار با عدنان محمود (سفیر سوری‌ها در تهران) از آمادگی بخش خصوصی ایران برای حضور فعالانه و سازنده در فرآیند بازسازی و آبادسازی سوریه خبر داد.
آنچنان که اخبار موجود نشان می‌دهد، در آینده‌ای نزدیک، معاون اول رئیس جمهور به سوریه سفر خواهد کرد، سفری که به تبع می‌باید در کنار دستاورد‌های سیاسی و امنیتی زمینه و بستر تحقق موفقیت های اقتصادی برجسته‌ای را برای ایران، فراهم آورد.
سفیر سوریه نیز در ارتباط با این سفر عنوان کرده، اراده و خواست دولت سوریه بر تقویت روابط استراتژیک با جمهوری اسلامی ایران و حرکت به سمت همگرایی اقتصادی میان دو کشور است و به واقع عزم دولت سوریه بر این امر استوار است تا بخش خصوصی ایران، در تمامی مراحل بازسازی سوریه همکاری و مشارکت لازم را لحاظ کند.
عدنان محمود در ادامه می‌افزاید: توافقنامه راهبردی همکاری‌های اقتصادی برای نخستین بار است که میان سوریه با کشوری دیگر به امضاء می‌رسد و این توافقنامه موید عزم و اراده دو کشور در مسیر هم افزایی اقتصادی و مقابله با هرگونه تحریم خواهد بود.
پیش‌تر از این نیز، حموده یوسف صباغ، رئیس مجلس سوریه نیز در دیدار با علی اکبر ولایتی، مشاور مقام معظم رهبری گفته بود، روند سازندگی سوریه باید بصورتی محقق شود که ایران یکی از شرکای اصلی در بازسازی سوریه بعداز جنگ محسوب شود.
به واقع، مجموعه اظهار نظر‌های مقامات سوری بیانگر علاقه وافر آن‌ها به حضور ایران در امر سازندگی سوریه است، اما این سئوال مطرح است که ایران تا چه میزان از چابکی و پویایی لازم برای حضور حداکثری در این حوزه (بازسازی و آبادانی سوریه)، به معنای واقعی کلمه و بصورتی عملیاتی و اجرایی برخوردار است.
آبادسازی سوریه، فرصتی ویژه برای حصول رونق اقتصادی در کارخانجات تولیدی مصالح ساختمانی
کاظم صدیقی، یکی از فعالان حوزه تولید مصالح ساختمانی، در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصاد و انرژی، با اشاره به مشکلات اقتصادی مراکز تولیدیِ مصالح ساختمانی ایران در سالیان اخیر اظهار کرد: رکود حاکم بر بخش مسکن، مشکلات بسیاری را برای تولیدکنندگان مصالح ساختمانی ایجاد کرده و در چنین شرایطی، حضور فعالان این حوزه در سوریه، فرصتی ویژه و مغتنم برای مرتفع سازی مشکلات و نارسایی‌های اقتصادی این بخش محسوب می‌شود.
وی افزود: بدون تردید، یکی از کانون‌های ویرانی و خرابی در کشور سوریه به اماکن، ساختمان‌ها، تاسیسات، و زیرساخت‌ها معطوف می‌شود که آبادانی آن مستلزم تامین مصالح ساختمانی لازم است و پس از رشادت و فداکاری‌های بسیار نیرو‌های ایرانی در خاک سوریه، این حق طبیعی و عُرفی ایران است که در روند بازسازی سوریه، نقش آفرینی کند، امری که بنابر اخبار موجود از سوی طرف‌های سوری با اقبال همراه شده و قطع به یقین تحقق این امر، صنعت تولید مصالح ساختمان و مسکن کشور ایران را با رونق و تحولی چشمگیر همراه خواهد ساخت.
در ۲۴ مردادماه امسال، حسین عرنوس، وزیر مسکن سوریه نیز، در نشستی با هیات اقتصادی ایران از ورود بخش خصوصی کشورمان در روند بازسازی مناطق ویران شده خبر داد و پیرو این نشست مقرر شد بخش خصوصی ایران پروژه ساخت ۳۰ هزار و احد مسکونی در استان‌های حُمص، اَدلَب و دمشق را در دستور کار قرار دهد.
به زعم صدیقی (فعال در حوزه تولید مصالح ساختمانی) با اتخاذ تدابیر هوشمندانه و همگرایی هر چه بیشتر، می‌توان ضریب ساخت و ساز هر چه بیشتری را در استان‌های مخروبه دیگر سوریه، بر عهده گرفت و ضمن آبادسازی سوریه، کشور ایران را از منافع اقتصادی این فعالیت منتفع کرد.
لزوم تقویت هر چه بیشتر سطح روابط اقتصادی میان ایران و سوریه احساس می‌شود
در این میان، برخی کارشناسن معتقدند، به رغم روابط بسیار نزدیک سیاسی و امنیتی تهران با دمشق، سطح و عمق روابط اقتصادی طرفین، به فراخور ظرفیت‌های بالقوه موجود، کافی به نظر نمی‌رسد و می‌باید در این حوزه نیز، روابط فی ما بین، به مانند حوزه‌های سیاسی، امنیتی و نظامی ارتقاء پیدا کند.
چندی پیش، کیوان کاشفی، رئیس شورای بازرگانی ایران و سوریه در گفت و گویی با رسانه ها، اظهار کرد: سطح روابط اقتصادی ما به نسبت سطح روابط سیاسی بسیار اندک است که به نظر می‌رسد این نقیصه یک حلقه مفقوده در روابط بین المللی ما محسوب می‌شود.
وی می‌افزاید: برای بهبود وضعیت و شروع فعالیت ها، تشکیل شورای مشترک بازرگانی در دستور کار قرار گرفته است، زیرا شرکت‌های قوی با یکدیگر، (میان طرفین)، مراودات چندانی نداشته اند.
رئیس شورای ایران و سوریه در ادامه می‌گوید: مقرر شده ظرف مدت شش تا هشت ماه آینده نسبت به شکل گیری اتاق مشترک ایران و سوریه نیز، اقدامات لازم، اجرایی شود.
وی می‌افزاید: در حال حاضر کمیسیون اقتصادی فوق شکل گرفته و تشکل‌های تخصصی همچون خدمات فنی و مهندسی، لوازم ساختمانی، مواد غذایی، برق و... آمادگی خود را اعلام کرده اند که در این کشور، حضور موثر و سازنده را به عمل رسانند.
آنچنان که این مقام مسئول عنوان داشته، طرف‌های سوری نیز ۱۰ تاجر را معرفی کرده اند تا این افراد فعالیت مداوم اقتصادی لازم را با اتاق بازرگانی در دستور کار قرار دهند.
کاشفی با اشاره به سه عرصه مبادلات بانکی، حمل و نقل و راه اندازی خطوط هوایی بیان می‌کند: در بخش حمل و نقل، کالا‌های ایرانی از طریق خاک ترکیه و یا از طریق دریا به سوریه صادر می‌شوند که این امر هزینه بر است و مقرر گردیده تدابیر لازم برای ارسال و صدور کالا از خاک عراق با هزینه کمتر در دستور کار قرار گیرد (که طبعا حصول شایسته این امر، مستلزم دیپلماسی هوشمندانه اقتصادی و مذاکره با مسئولان و مقامات عراقی خواهد بود).
وی می‌افزاید: در ارتباط با مبادلات بانکی نیز مقرر شد تعدادی از بانک‌های ایرانی در خاک سوریه مشغول به فعالیت شوند تا این امر (مبادلات بانکی) با سهولت هر چه بیشتری انجام پذیرد.
انعقاد پیمان پولی دو جانبه میان ایران و سوریه نیز، از دیگر مواردی است که از مدت‌ها پیش مطرح شده، اما تاکنون عملیاتی نشده است.
در این خصوص حسن دانایی فرد، دبیر ستاد توسعه روابط اقتصادی با عراق و سوریه اعلام کرده که آماده استفاده از پول‌های ملی و تاسیس بانک مشترک با سوریه هستیم.
وی نیز معتقد است ظرفیت تجاری و اقتصادی میان ایران و سوریه بیش از رقم فعلی است و می‌باید از این ظرفیت به نحو شایسته و هر چه مطلوب تری استفاده شود.
علی اصغر محمدی نامور، یکی از فعالان حوزه تولید مواد غذایی ، ضمن اشاره به توانمندی‌های ایران در بخش صنایع غذایی اظهار کرد: در حال حاضر تولیدات ایران در بخش مذکور از ضریب کیفی مطلوب و مرغوبی برخوردار هستند که در صورت انعقاد توافقنامه‌های مقتضی، می‌توان بخش قابل توجهی از بازار مذکور در سوریه را، در سایه تولیدات ایرانی، به دست آورد.
وی افزود: یکی از الزامات تحقق چنین امری، به تسهیل حمل و نقل هوایی معطوف می‌شود که به تبع به دلیل تسریع فرآیند زمانی نقل و انتقال محصولات غذایی، امکان صادرات بخش قابل توجهی از محصولات، از خاک ایران به کشور سوریه محقق خواهد شد.
محمدی نامور گفت: بدون تردید، با تسهیل حمل و نقل هوایی و ارتقای سطح امکانات از سوی طرفین بخصوص طرف‌های سوری، تحولی جدی در بخش مذکور حاصل می‌شود و با بالا رفتن ضریب تولید، علاوه بر رفع بخش قابل توجهی از مشکلات مرتبط با کمبود نقدینگی، شاهد افزایش ضریب اشتغالزایی در صنعت مذکور نیز خواهیم بود و برآیند کلی این امر برای اقتصاد کشور مفید و سازنده خواهد بود.
اصلی‌ترین کانون‌های فعالیتی ایران در عرصه اقتصادی و عمرانی سوریه مشمول چه مواردی می‌شود؟
حسین سلاح ورزی، نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران نیز در گفت و گویی با رسانه ها، در ارتباط با نقش آفرینی ایران در روند بازسازی سوریه اظهار کرد: اتاق بازرگانی ایران در صدد است بصورتی منسجم و سازمان یافته، توان و تجربه خود را برای آبادانی سوریه به کار گیرد و نقش موثر لازم را در این زمینه ایفاء کند.
وی در تشریح عمده‌ترین کانون‌های مورد نظر بخش خصوصی ایران برای فعالیت اقتصادی و عمرانی در خاک سوریه، بیان کرد: صنعت ساختمان، پل سازی، راهسازی، صنایع مرتبط با سیمان، فولاد، کاشی، سرامیک، راه اندازی تاسیسات آب، برق و تعمیر مراکز بهداشتی و درمانیِ سوریه، از نمونه حوزه‌هایی به شمار می‌رود که بخش خصوصی بر روی آن تحقیق کرده و بنا دارد با برنامه ریزی لازم در این زمینه‌ها ورود کند.
لزوم بازگرداندن هزینه کرد‌های ایران در جنگ سوریه با گروه‌های تکفیری/مشارکت ایران برای بازسازی سوریه خیریه‌ای نیست
در طول هشت سال جنگ سوریه با گروه‌های تکفیری، کشور ایران حتی المقدور از هیچگونه کمکی به ملت سوریه دریغ نکرد و اخلاق، انسانیت، مصالح منطقه‌ای و ملی ایجاب می‌کرد که کشورمان نقش آفرینی مثبتی را در این زمینه از خود نشان دهد.
حال پس از تفوق ارتش بشار اسد و نیرو‌های مبارز مردمی بر جریان‌های تکفیری و حصول آرامش نسبی در خاک سوریه، می‌باید هزینه کرد‌های ایران در سالیان گذشته باز گردد که قطعا تحقق این امر، اصلی مهم در راستای حفظ و تامین منافع ملی کشور ایران به شمار می‌رود.
در همین زمینه، سرلشکر یحیی رحیم صفوی، دستیار و مشاور عالی فرمانده کل قوا در ۲۸ بهمن سال ۱۳۹۶، در نشستی در خصوص بررسی بحران سوریه گفت: جمهوری اسلامی ایران می‌باید هزینه کرد‌های خود در سوریه را بازگرداند و طرف‌های سوری نیز این آمادگی را دارند که هزینه‌های مذکور را از محل گاز، نفت و معادن فسفاتِ موجود در کشور سوریه، بازگردانند.
در سال ۱۳۹۴، خبرگزاری بلومبرگ مدعی شد که بر اساس برآورد‌ها و تحقیقات انجام شده، تهران سالانه ۶ میلیارد دلار در جنگ سوریه هزینه کرده است، رقم و عددی که فارغ از میزان دقت و راستی آزمایی آن، از زوایای گوناگون سیاسی و امنیتی که موضوع این گزارش نیست برای کشور ایران ضروری و الزامی می‌بود، زیرا بنابر هدفگذاری و برنامه ریزی‌های انجام شده از سوی کشور‌های معاند ایران و سوریه و دشمنان محور مقاومت، تلاش بر این بود که جنگ به داخل خاک ایران کشیده شود که با هوشمندی و تدبیر مقامات و دلسوزان نظام و انقلاب، هدف مذکور در پشت خاکریز سوریه (و پیش از ورود به خاک ایران) شکست خورد که البته تبیین و واکاوی این امر موضوع گزارش ذیل نیست.
به هر ترتیب، با وجود لزوم هزینه کرد ایران در جنگ سوریه تلاش برای بازگرداندن هزینه‌های صورت گرفته نیز ضرورتی است که می‌باید نسبت به آن دقت نظر لازم را لحاظ کرد (امری که از سوی مشاور عالی و دستیار مقام معظم رهبری نیز مورد تاکید قرار گرفته است).
حسین جابری انصاری، دستیار ارشد وزیر امور خارجه ایران نیز از دیگر مقاماتی است که بر لزوم نقش آفرینی اقتصادی ایران با تکیه بر بخش خصوصی، در خاک سوریه تاکید کرده است.
وی در این خصوص به رسانه‌ها می‌گوید: پیش از این، گفتگو‌هایی در این خصوص انجام شده و در واقع امر، مشارکت ایران در بازسازی سوریه، به معنای کمک خیریه‌ای نیست، بلکه منظور نظر استفاده شرکت‌های ایرانی از فرصت اقتصادی ایجاد شده در شرایط پَسا جنگ سوریه است که به واقع فرصتی ویژه برای صدور خدمات فنی، مهندسی و کالا‌های مورد نیاز سوری‌ها به شمار می‌رود.
نیم نگاهی بر مناسبات و مراودات تجاری میان ایران و سوریه
بنابر مطالعات انجام شده، ایران یکی از شرکای اصلی تجاری با سوریه محسوب می‌شود که البته رقم این مراودات و مناسبات تجاری آنچنان که باید قابل توجه و برجسته به نظر نمی‌رسد.
بنابر بررسی‌های انجام شده در سال ۱۳۹۵، واردات سوریه از ایران به نسبت کل واردات این کشور، حدود هشت و سه دهم درصد برآورد شده که طبعا عدد چندان قابل توجهی به نظر نمی‌رسد.
عمده اقلام صادراتی ایران به سوریه مشمول شیرآلات بهداشتی، اوره، مخمر‌های فعال، شیرخشک‌های صنعتی، مکمل‌های دارویی، آرد گندم، روغن‌های سبک و... می‌شود و عمده واردات ایران از کشور مذکور نیز به فسفات، زیتون، نخ، ضایعات باتری، پارچه، اسید‌های چرب، مصنوعات پلاستیکی، ورقه‌های داغ زنی و... معطوف می‌شود.
با همه این اوصاف، سوریه یکی از ۴۰ کشور جهان محسوب می‌شود که بر اساس رده بندی سازمان توسعه تجارت، در اولویت نخستِ بازار هدف تجارت با ایران قرار دارد.
تجربه مراوده اقتصادی با قطر، در دوران تحریم عربی این کشور، تکرار نشود
یکی از تجربه‌های تلخ ایران در حوزه تجارت و مراودات اقتصادی معطوف به گذشته‌ای نه چندان دور می‌شود که کشور قطر با محوریت عربستان سعودی از سوی چند کشور عربی با تحریم مواجه شد و در پی این تحریم، فضایی بسیار مناسب و مساعد برای نقش آفرینی حداکثری اقتصادی ایران برای تامین مایحتاج مورد نیاز این کشور عربی، فراهم شد.
اما متاسفانه در این عرصه، کشور ترکیه با هوشمندی و برنامه ریزی دقیق تر، گوی سبقت را از ایران ربود و سود به مراتب قابل توجه و افزون تری را به نسبت ایران نصیب خود کرد.
در حال حاضر، کشور چین از رقبای جدی ایران در عرصه بازسازی سوریه به شمار می‌رود و امید است با توجه به مناسبات مطلوب سیاسی تهران با دمشق، از فضای موجود بهره گیری اقتصادی لازم حاصل شود.
به تعبیری می‌توان گفت، ایران در دوران سخت سوریه، برادری خود را به اثبات رساند و حالا می‌باید با تدوین و طراحی برنامه ریزی‌های اصولی، منافع بر حق اقتصادی خود در روند بازسازی سوریه را کسب کند، در غیر اینصورت امکان سبقت گرفتن رقبای ایران در عرصه مذکور، دور از ذهن و غیر منتظره نخواهد بود.
