قدیمیترین مسجد ایران مسجد فهرج یزد میباشد که این مسجد در اتفاقی جالب به دست یکی از اساتید معماری سنتی دانشگاه تهران یعنی استاد محمد کریم پیرنیا (پدر معماری سنتی ایرن ) کشف شده است. ایشان در مورد کشف این مسجد اینگونه میگویند: بعضی گفتهاند که مسجد جامع فهرج از یافته های پیر نیا میباشد. در صورتیکه این بنا گم نشده بود که من آن را بیابم. به یاد دارم که از بافق باز میگشتیم. قصد استراحتی کوتاه داشتیم. در عین حال مردم، ما و ماشینمان را که روی آن آرم سازمان حفاظت آثار باستانی بود، دیده بودند، آنها فکر کرده بودند که ما میتوانیم برای ساخت مسجدی نو به آنها کمک مالی کنیم و به ما گفتند که در آبادی ، مسجد خیلی کهنهای وجود دارد که ما قصد تخریب آن را داریم تا بتوانیم مسجدی نو بسازیم ، ما به آنها گفتیم ما برای نو ساختن پول نداریم اما اگر چیزی باشد، آن را درست میکنیم.



آنها گفتند خیلی کهنه و خراب است و من گفتم: هر چقدر هم که کهنه باشد اصلاً نمی‌‎شود آن را خراب کرد. از آنها خواستم بنا را به من نشان بدهند. وقتی وارد مسجد شدم مبهوت و حیران ماندم. دیدم در یک بنای ساسانی هستم که مسجد نام دارد. در آنجا تمامی اصول ساخت مسجد رعایت شده بود اما جزء جزء عناصر آن یعنی شبستان، صفه ها، رواقها به شکل معماری پارتی بود.




پس از آن به کنکاش منابع تاریخی پرداختم و با استفاده از کتاب تاریخ جعفری و منابع دیگر به نکات دیگری پی بردم. آنچه دریافتم این بود که این مسجد در نیمه اول قرن اول هجری ساخته شده اما معماری آن نسبت به پیش از اسلام تغییر نیافته است و می‌توان آن را اولین بناهای «شیوه خراسانی» دانست این بنا، دارای ویژگیهای مختلفی است. تمام چفدهای آن بیز کند است و طاقها بیز تند می‌باشند.



این بنا با قدمتی در حدود ۱۴۰۰ سال در روستای فهرج یزد و در ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی یزد در راه اصلی یزد به بافق قرار دارد و پژوهشگران و باستان شناسان از آن به عنوان اولین مسجد کشف شده ایرانی نام می‌برند.



استاد محمد کریم پیرنیا متولد ۱۳۰۱ بود و در سال ۱۳۷۶ برای همیشه چشم از جهان فرو بست و معماران ایران را با یک دنیا رازهای کشف نشده تنها گذاشت . روحش شاد و یادش گرامی باد.