به گزارش افکارنیوز، در بخشی از این مدخل درباره پیشینه خرمشهر آمده است: خرمشهر تا ۱۳۱۴ش مُحَمِّرَه یا مُحمِره نام داشت(جعفری ولدانی، ص ۱۱۲). از جمله دلایل این نام گذاری به وجود خاک سرخ در اطراف شهر و سرخ شدن آب کارون هنگام غروب آفتاب اشاره شده است(سیادت، ص ۳۲۴۳۲۵؛ تاریخ ایران، ص۱۹۰).
از پیشینه شهر اطلاع دقیقی در دست نیست اما گفته می شود اسکندر مقدونی در محل کنونی شهر خرمشهر، شهری به نام اسکندریه ساخت که به سبب طغیان رود ویران شد. سپس آنتیوخوس چهارم، از شاهان سلوکی، در ۱۶۴ پیش از میلاد آن را با نام آنتیوخ تجدید بنا کرد که آن هم براثر سیلاب از میان رفت.
پس از آن، شهری به نام خاراکس / چاراکس در آن محل ایجاد شد و شخصی به نام اسپازینی آن را تصرف کرد و اسپازینی چاراکس نامید(رالینسون، ص ۱۱۹؛ ویلسون، ص۳۰، پانویس ۴؛ کرزن، ج ۲، ص ۳۳۸۳۳۹، پانویس ۲؛ اقتداری، ۱۳۷۵ش، ص ۸۴۵). اردشیر بابکان در همین مکان شهری به نام بهمن اردشیر بنا کرد(حمزه اصفهانی، ص ۳۳) که قسمتی از خرمشهر کنونی را شامل می شد.
نام این شهر در منابع متقدم اسلامی، بیان(سوق البیان) ذکر شده، که آباد و خرّم بر جانب شرقی دجله، در پنج فرسخی اُبُلَّه و شش فرسخی حِصْن مهدی(از قلاعی که المهدی باللّه خلیفه عباسی(متوفی ۱۶۹) ساخته بود) قرار داشته و دارای منبر، از توابع اهواز بوده و آخرین جایی بوده که از سوی مغرب در خوزستان قرار داشته است
در ادامه این مدخل آمده است: نام این شهر در منابع متقدم اسلامی، بیان(سوق البیان) ذکر شده، که آباد و خرّم بر جانب شرقی دجله، در پنج فرسخی اُبُلَّه و شش فرسخی حِصْن مهدی(از قلاعی که المهدی باللّه خلیفه عباسی(متوفی ۱۶۹) ساخته بود) قرار داشته و دارای منبر، از توابع اهواز بوده و آخرین جایی بوده که از سوی مغرب در خوزستان قرار داشته است(برای نمونه رجوع کنید به قدامة بن جعفر، ص ۱۹۴؛ اصطخری، ص ۹۵؛ حدودالعالم، ص ۱۵۲؛ یاقوت حموی، ذیل «بیان»؛ امام شوشتری، همانجا). شهر بیان مانند بیشتر شهرهای خوزستان با حمله زنگیان در سالهای ۲۵۵،۲۵۹ و ۲۶۷ ویران شد. با این حال نام بیان در منابع،
دست کم تا سده هفتم دیده می شود(برای نمونه رجوع کنید به اسکندری، ص ۵۶۵۷؛ اصطخری، ترجمه فارسی، ص ۸۴،۹۵؛ یاقوت حموی، همانجا).
بعدها، قریه یا دژی نه چندان مهم به نام کوت المُحَمَّره یا محمره، در مکان بیان به وجود آمد که بنی کعب در آن ساکن بودند. اینکه نام محمره از چه زمانی رایج شده است چندان مشخص نیست، اما چون در ۱۲۰۰ خواجه عبدالقادر، منشی شاه نوراللّه خان هندی، از آن دیدن کرده(منصوری، ص ۱۹۵)، چنین به نظر می رسد که این قریه پیش از این سال هم وجود داشته است.
خرمشهر؛ شهر - بندر
این مقاله همیچنین به دو مفهوم شهرستان و بندر درباره خرمشهر می پردازد: شهرستان؛ در جنوب و جنوب غربی استان خوزستان واقع است و از سوی مغرب با عراق مرز مشترک دارد و مشتمل است بر دو بخش مرکزی و مینو و چهار دهستان به نامهای حومه شرقی، حومه غربی، غرب کارون و جزیره مینو و سه شهر به نامهای مقاومت، مینوشهر و خرمشهر(ایران. وزارت کشور، ۱۳۸۵ش، ذیل «استان خوزستان»). این شهرستان در دشتی هموار قرار گرفته است و رودهای دائمی کارون* و اروندرود* و نهر خَیِّن(شاخابه دائمی اروندرود که حدود نه کیلومتر آن مرز مشترک ایران و عراق است) در آن جریان دارند(جعفری، ج ۲، ص۱۰۶،۳۴۴، ۴۶۸۴۶۹). آب و
هوای این شهرستان گرم و مرطوب و پوشش گیاهی غالب ناحیه گز و کُنار است(فرهنگ جغرافیائی آبادیها، ج۹۰، ص ۵۷).
ساکنان آن علاوه بر کارهای خدماتی و کشتیرانی و پرداختن به صنایع دستی(مانند حصیر، سبد، بادبزن و عبا)، به پرورش نخل و صید ماهی و دامداری، از جمله پرورش گاومیش(به اصطلاح محلی مَعْیدی)، بسته بندی خرما، ساخت و تعمیر لنج، بلم، دوبه(بارکشهای رودخانه ای بدون موتور) و مصیله(کشتی بادبانی) و کار در کارخانه های پنبه پاک کنی اشتغال دارند(همانجا؛ سیادت، ص ۳۲۸۳۲۹؛ یوسفی، ص ۲۶۱).
در ۱۳۸۵ش، شهرستان خرمشهر ۲۲۴،۱۵۵تن جمعیت داشت که از این تعداد ۱۲۵۰۶۷(ح ۸۱%) شهرنشین بودند(رجوع کنید به مرکز آمار ایران، ذیل «استان خوزستان»). اهالی این شهرستان به فارسی و عربی حرف می زنند و شیعه دوازده امامی اند(فرهنگ جغرافیائی آبادیها، همانجا). طوایف عرب زبان بنی کعب* در آنجا سکونت داشتند.
درمورد بندر خرمشهر نیز در این مدخل چنین آمده است: شهربندری؛ این شهر مرکز شهرستان خرمشهر و نخستین بندر رودخانه ای ایران واقع در رأس خلیج فارس است. ارتفاع آن حدود سه متر است و در حدود ۱۳۰کیلومتری جنوب غربی اهواز واقع شده است. شهر دو قسمت قدیم و جدید دارد. بخش قدیم شهر در ساحل راست کارون، محل پیوستن کارون به اروندرود، و بخش دیگر بر ساحل اروندرود گسترده شده است(سلطانی بهبهانی، ص ۱۰۹،۱۱۱). پلی به طول ۶۱۶ متر(احداثدر ۱۳۳۹ش) دو قسمت شهر و نیز شهر را به شهرستان آبادان مرتبط می کند(سیادت، ص ۳۲۸؛ نوربخش، ص ۹۴). در شمال شهر خرمشهر بر روی نهر فیلیه، به جای پل قدیم تر
ابوجُذَیع(متعلق به دوره شیخ خزعل*) که با تنه درخت خرما ساخته شده است.
اشغال خرمشهر
در این مدخل به جنگ ایران و عراق و اشغال خرمشهر نیز اشاره شده است: وقوع جنگ عراق با ایران و اشغال شهر به مدت بیست ماه از ۴ آبان ۱۳۵۹ تا ۳ خرداد ۱۳۶۰، موجب ویرانی شهر و کشته و آواره شدن بسیاری گردید و خرمشهر مدتی خونین شهر خوانده شد، ولی یک سال پس از آزادسازی آن در ۱۳۶۱ش، دوباره خرمشهر نامیده شد(جعفری ولدانی، ص ۱۱۳؛ مهدی انصاری و همکاران، ص۳۹۰)
موقعیت استراتژیک خرمشهر
و این مقاله با توصیف فضای امروزین خرمشهر به پایان می رسد: امروزه تأسیسات گمرک و اسکله در حاشیه شرق اروندرود، تأسیسات راه آهن و حمل ونقل و انبارها در شمال و شمال شرق، تأسیسات کشتیرانی و قایقرانی در حاشیه کارون و پادگانها و اراضی نظامی متعلق به نیروی دریایی در شمال شهر ساختار کالبدی شهر خرمشهر را تشکیل می دهد(مهندسین مشاور نقش جهان پارس، ص ۲۸).
این بندر دارای چهارده اسکله است که از این تعداد دو اسکله غیرفعال است. به جز اسکله های کناره ای بندر خرمشهر و اسکله فیلیه در شمال بندرگاه که به راه آهن متصل است و برای تخلیه آهن و فولاد کاربرد دارد و اسکله ای چوبی(احداثدر ۱۳۵۰ش)، خرمشهر دارای باراندازی ساحلی است که ظرفیت پهلوگیری سیزده کشتی اقیانوس پیما دارد.
همچنین باراندازی در دهانه بندرگاه برای پهلوگیری دوبه ها به همراه انبارهای سرپوشیده و روباز، از تأسیسات بندری خرمشهر است(رجوع کنید به سازمان بنادر و کشتیرانی، ص ۲۵۲۶) و رقم قابل توجهی از واردات و صادرات ایران از طریق این بندر انجام می گیرد، چنانچه طبق آمار ۱۳۸۳ش، مقدار واردات انواع کالا از گمرک خرمشهر ۴۲۷،۴۱۹تُن و مقدار صادرات آن ۱۴۰،۸۶۹ تُن ثبت شده است.
بنیاد دائره المعارف اسلامی در سال ۱۳۶۲ توسط رهبر معظم انقلاب تأسیس شده است. ریاست عالی بنیاد را حضرت آیت الله خامنه ای و مدیریت عامل آن را دکترغلامعلی حداد عادل برعهده دارد. گروه های علمی دانشنامه جهان اسلام ذیل ۱۵ گروه اصلی به پژوهش درباره همه موضوعات مرتبط با اسلام می پردازند که تاکنون ۱۸ مجلد از این دانشنامه منتشر شده است.
