این خبر خوش برای دیپلماسی اقتصادی ایران را در حالی می‌توان مهم‌ترین دستاورد سفر سیدمحمد اتابک، وزیر صمت به سن‌پترزبورگ دانست که تصویب اجرای توافقنامه تجارت آزاد میان اتحادیه اقتصادی اوراسیا و جمهوری‌اسلامی از دیگر مصوبات شورای‌عالی این اتحادیه بود.
از سال ۱۳۹۵، که اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا تصمیم گرفتند مذاکرات غیررسمی با ایران درباره توافقنامه تجارت آزاد کلید بخورد تاکنون، دوطرف گام‌های مستمری در مسیر توسعه همکاری‌های دوجانبه برداشته‌اند؛ همکاری‌هایی که دی‌ماه سال‌گذشته به نتیجه رسید و نخستین توافقنامه تجارت آزاد ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سن‌پترزبورگ امضاء شد؛ سندی که پس از تصویب در کشورهای عضو و همچنین ایران، اکنون ازسوی شورای‌عالی این اتحادیه نیز به تصویب رسید تا چشم‌انداز تازه‌ای در توسعه مناسبات میان طرفین گشوده شود.
اتحادیه اقتصادی اوراسیا چیست؟
کارویژه: اتحادیهٔ اقتصادی میان‌دولتی برخوردار از شخصیت حقوقی بین‌المللی
ایده اولیه: تاسیس اتحادیه گمرکی ازسوی روسیه، قزاقستان و بلاروس در ۱۱ دی‌ماه ۱۳۸۸ (یک ژانویه ۲۰۱۰)
تاریخ تشکیل: ۸ خردادماه ۱۳۹۳ (۲۹ می ۲۰۱۴)
اهداف اصلی:
- تسهیل تجارت میان اعضا
- ادغام اقتصاد منطقه‌ای
- تحقق همگرایی اوراسیا
- ایجاد بازار مشترک میان اعضا
- هماهنگ‌سازی تشریفات گمرکی
راهبرد: دستیابی به اهداف سیاسی از مسیر پیگیری و توسعه مناسبات اقتصادی
اعضا: روسیه، قزاقستان، ارمنستان، بلاروس، قرقیزستان
اعضای ناظر: ایران، ازبکستان، مولداوی و کوبا
سیاست محوری: توسعه سازمانی، توسعه داخلی، توسعه از مسیر روابط دوجانبه و توسعه خارجی
ویژگی‌ها و ظرفیت‌های اتحادیه اقتصادی اوراسیا
اگرچه توسعه مناسبات ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا از نظر سیاسی اهمیت ویژه‌ای دارد، اما ظرفیت‌ها و قابلیت‌های اقتصادی کشورهای این اتحادیه، مطلوبیت گسترش همکاری‌ها را برای ایران دوچندان کرده‌است که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌شود.
- برخورداری اتحادیه از منطقه جغرافیایی وسیع با دسترسی متنوع به مناطق مختلف جهان
- بهره‌مندی از مساحتی در حدود ۲۰ میلیون کیلومترمربع
- برخورداری از تولید ناخالص داخلی بیش از ۲ تریلیون دلاری
- وجود بیش از ۱۸۳ میلیون نفر جمعیت (۵/۲ درصد جمعیت جهان)
- دسترسی به کریدورهای مهم منطقه‌ای و بین‌المللی
- وجود بازار مصرفی گسترده برای تعیین اهداف صادراتی متنوع
- دارای تولیدهای صنعتی بیش از یک تریلیون دلاری
- بهره‌مند از شبکه ریلی گسترده، در حدود ۱۰۷ هزار کیلومتر
- برخورداری از شبکه راه‌های زمینی مناسب و گسترده
- دارای منابع انرژی قابل توجه و گسترده (نفت، گاز و همچنین تولید برق)
مسیری که طی شد
ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا طی سال‌های اخیر رایزنی‌ها و اقدام‌های گسترده و مستمری را به‌منظور توسعه همکاری‌ها در دستورکار داشتند که در روزهای اخیر به پذیرش عضویت ناظر ایران و همچنین تصویب توافقنامه تجارت آزاد میان ایران و این اتحادیه منجر شد.
۲۷ اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۵
در نشست معاونان نخست‌وزیران ۵ کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا توافق شد که مذاکرات غیررسمی با ایران به‌منظور انعقاد توافقنامه تجارت آزاد آغاز شود.
۲۷ اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۷
توافقنامه موقت تشکیل منطقه آزاد تجاری بین ایران و کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی در شهر آستانه قزاقستان به امضا رسید.
آبان‌ماه ۱۳۹۹
در آبان‌ماه ۱۳۹۹ بود که مذاکرات به‌منظور برقراری تجارت آزاد میان ایران و اتحادیه اوراسیا کلید خورد.
۴ دی‌ماه ۱۴۰۲
نخستین توافقنامه تجارت آزاد ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا با حضور عباس علی‌آبادی، وزیر صمت دولت سیزدهم در سن‌پترزبورگ روسیه امضاء شد.
۲۳ خردادماه ۱۴۰۳
ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، به‌عنوان یکی از اعضای کلید اتحادیه اقتصادی اوراسیا، قانون تجارت آزاد این اتحادیه را با ایران امضا کرد.
۶ دی‌ماه ۱۴۰۳
سند «عضویت ناظر» ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سن‌پترزبورگ روسیه به امضای سران ۵ کشور عضو این اتحادیه رسید. دراین نشست اجرای توافقنامه تجارت آزاد میان این اتحادیه و ایران نیز تصویب رسید.
چرا توسعه مناسبات با اتحادیه مهم است؟
توسعه همکاری‌های ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا از جنبه‌های مختلف دارای اهمیت راهبردی ویژه‌ای است که در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم.
- گام مهم برای خنثی‌سازی تحریم‌ها: توسعه مناسبات با این اتحادیه، با توجه به مزیت‌های چندوجهی آن، اقدامی ویژه در مسیر خنثی‌سازی تحریم‌ها به شمار می‌رود.
- توسعه پیوندها و همکاری‌های منطقه‌ای: پذیرش عضویت ناظر ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا، فضای اقتصادی تازه‌ای را در راستای تقویت پیوندهای منطقه‌ای و حتی بین‌المللی پیش روی ایران می‌گشاید.
- کمک به رونق صادرات: هم‌اکنون حجم تجارت میان کشورهای عضو اتحادیه درحدود ۹۰۰میلیارد دلار است. در شرایطی که رقم تجارت خارجی ایران به حدود ۱۰۰ تا ۱۱۰ میلیارد دلار می‌رسد، تسهیل تجارت با این منطقه، مطلوبیت‌های صادراتی مهمی برای ایران به‌همراه دارد.
- همکاری‌های سیاسی – امنیتی: اگرچه گسترش همکاری‌های اقتصادی وجه غالب رویکردهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا را تشکیل می‌دهد، اما افزایش همکاری‌های اقتصادی، نقش مهمی در گسترش مناسبات چندوجهی میان اعضا دارد.
- شکست پروژه منزوی‌سازی: افزایش مناسبات سیاسی – اقتصادی، آن‌هم در شرایط ویژه منطقه در حال‌حاضر، می‌تواند ضربه‌ای موثر به پروژه منزوی‌سازی ایران به‌حساب آید.
- تسهیل تجارت با اوراسیا: براساس توافقنامه تجارت آزاد میان ایران و این اتحادیه، حدود ۸۷درصد کل اقلام صادراتی ایران به اتحادیه اوراسیا مشمول تعرفه کمتر از ۴درصد است که طی ۱۰ سال، به‌صورت پلکانی به صفر می‌رسد.
- بهره‌گیری از مزیت‌های کریدوری ایران: موقعیت راهبردی ایران در منطقه و اهمیت اوراسیا دراین حوزه، چشم‌انداز روشنی پیش روی دوطرف ترسیم می‌کند.
- همگرایی منطقه‌ای: هرچه پیوندها و مناسبات منطقه‌ای تعمیق و توسعه یابد، همگرایی راهبردی‌تری در مسیر عبور از ساختارهای نظم غربی نظام بین‌الملل شکل می‌گیرد.
