بعید می‌دانم که تا امروز پشت صف‌های طولانی خودرو‌هایی که در انتظار گذر از باجه عوارضی بزرگراه‌ها هستند، منتظر نمانده باشید. این تقریبا یک تجربه مشترک برای همه کسانی است که سفر‌های جاده‌ای را انتخاب می‌کنند؛ تفاوتی ندارد که با خودروی خودتان سفر کنید، یا اتوبوس‌های بین‌شهری. به هرحال برای ورود به آزادراه باید از ایستگاه عوارضی عبور کنید.
البته این تجربه در بعضی آزادراه‌ها کمی متفاوت است. درست در همان زمانی که خودرو‌ها یکی یکی و به کُندی وارد گیت‌های پرداخت عوارض جاده‌ای می‌شوند، یک یا دو باجه عوارضی الکترونیکی (ETC) را می‌بینید. احتمالا در این هنگام به این فکر می‌افتید که کاش ما هم از این امکان استفاده کرده بودیم و از خط ویژه پرداخت الکترونیکی عبور کرده بودیم، اما همین که از عوارضی عبور می‌کنید، همه‌چیز فراموش‌تان می‌شود. تا تجربه بعدی و انتظار بعدی.
طرح پرداخت الکترونیکی عوارض آزادراهی به زودی در سراسر آزادراه‌های کشور اجرایی خواهد شد. این اقدام که از سال ۹۶ جان گرفت، در نیمه نخست سال ۹۸ به ثمر نشست.
وزارت راه و شهرسازی اعتقاد دارد که بهترین راه حل برای کاهش اتلاف زمان، انرژی و هزینه، شیوه پرداخت الکترونیکی عوارض آزادراهی است، البته این موضوع بحث امروز و دیروز نیست، بلکه حدود یک دهه است که بحث‌هایی درباره آن مطرح شده است.
ایده الکترونیکی شدن دریافت عوارض آزادراهی از ترددکننده‌ها در ایران نخستین بار به‌صورت رسمی در خرداد ماه سال ۹۱، با راه‌اندازی یک خط در آزادراه تهران-قم آغاز شد.
در سال ۹۲ آزادراه دیگری شامل آزادراه‌های تهران-پردیس و اهواز-بندر امام خمینی(ره) هم یکی از خطوط دریافت عوارض خود را به شیوه پرداخت الکترونیکی اختصاص دادند و این وضعیت تا سال ۹۴ ادامه پیدا کرد.
ایده‌ای که در سال ۹۶ دوباره جان گرفت
طرحی که از خرداد ۹۲ تا ۹۴ دنبال شده بود، تنها برای الکترونیکی شدن یک یا دو خط از خطوط ایستگاه عوارضی، در کنار باجه‌های دیگر بود؛ طرحی که خودش را به سال ۹۶ رساند؛ اما درست در همین سال ایده حذف کامل روش پرداخت‌های نقدی برای عوارض آزادراهی با بلندپروازی‌های بیشتری متولد شد.
آخوندی، وزیر وقت راه و شهرسازی اعلام کرده بود که قرار است به‌زودی، با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی طرح الکترونیکی شدن پرداخت عوارض آزادراهی اجرا شود و خیلی زود از یک یا دو مسیر در هر عوارضی به جایی می‌رسیم که دیگر باجه‌ای برای پرداخت نقدی عوارض وجود نداشته باشد.
از کاغذ بازی‌ها و سازوکار‌های بروکراتیک که بگذریم، نتیجه این ایده شکل‌گیری کنسرسیومی از ۸ شرکت قدرتمند و با سابقه کشور بود که بالاخره در مهر ۹۷ با تصویب هیئت وزیران، مجوز آغاز به کار گرفت. در روز‌های پایانی اسفند همان سال، این طرح در چهار آزادراه پرتردد منتهی به پایتخت شامل آزادراه‌های تهران-قم، تهران-ساوه، قزوین-زنجان و کرج-قزوین اجرایی شد.
مشکلات برطرف شد
این قدم عملیاتی امید آن را می‌داد که طرح حذف پرداخت نقدی عوارض و ۱۰۰ درصد الکترونیکی شدن پرداخت عوارض، بالاخره قرار است، اجرایی شود. یعنی همان طرحی که از حدود سال ۹۲ به صورت اختیاری و با نصب برچسب‌هایی ویژه (TAG) بر روی خودرو‌ها آغاز شده بود، به زودی با روش‌های متنوعی به‌صورت فراگیر و حتی اجباری در سراسر کشور اجرا خواهد شد.
با این حال زمان زیادی از اجرای پایلوت طرح نگذشته بود که زمزمه‌هایی درباره برخی مشکلات فنی و اجرایی شنیده شد. رانندگانی که روزی‌شان را از تردد در همین جاده‌ها کسب می‌کردند، حالا نگران این بودند که نکند به دلیل مشکلات فنی، کار به جایی برسد که به جای پرداخت عوارض، ناچار شوند جریمه پرداخت نکردن عوارض و تخطی از قانون را بپردازند.
در این میان، مانند همیشه شایعه‌پردازی‌ها هم جان گرفت و حکایت یک کلاغ چهل کلاغ تا جایی پیش رفت که تردید‌هایی درباره کارآمدی این شیوه به میان آمد و بعد بررسی و کنترل اجزای سخت‌افرازی و نرم‌افزاری سامانه برای چندمین بار آغاز شد.
معاون برنامه‌ریزی و مدیریت منابع وزارت راه و شهرسازی هم در پاسخ به نگرانی برخی رانندگان اعلام کرد که تمام مشکلات و نواقص طرح برطرف شده و اکنون این روش از نظر نرم‌افزاری و سخت‌افزاری در سراسر آزادراه‌های کشور قابل اجراست.
راه باز است، توقف نکنید
براساس این گزارش خیراله خادمی، مدیرعامل شرکت ساخت و توسعه زیربنا‌های حمل‌ونقل کشور در گفت‌وگو با خبرنگار گروه اقتصادی باشگاه خبرنگاران جوان، با بیان اینکه در این روش سامانه‌های خوانش پلاک، خوانش تگ و سایر تجهیزات و متعلقات در نقاط مختلف آزادراه‌ها نصب می‌شود، گفت: خودرو‌ها بدون نیاز به توقف برای پرداخت عوارض به حرکت خود ادامه دهند و با عبور از زیر دروازه‌های شناسایی تردد، اطلاعات خودرو به‌صورت خودکار تشخیص داده شده و به مرکز داده ارسال و در نهایت عوارض پرداخت و مبلغ کسر می‌شود.
بخش خصوصی کار را تمام کرد
اکنون، با گذشت حدود هفت سال از ایده اولیه الکترونیکی شدن پرداخت عوارض آزادراهی کشور، خبر می‌رسد که این وعده وزارت راه و شهرسازی بالاخره قرار است با مشارکت بخش خصوصی در همه آزادراه‌های کشور اجرایی شود.
بخش خصوصی اطمینان داده است که برای تأیید عبور خودرو از یک دروازه شناسایی چندین مرحله پالایش داده که با روش‌های نرم‌افزاری و انسانی (چک اوپراتوری) انجام می‌شود.
با گذشت زمان کمی از اجرای پرداخت الکترونیکی عوارض جاده‌ها، این روش در حال تبدیل شدن به شیوه‌ای مرسوم برای کسانی است که رابطه نسبتا خوبی با فناوری و یا افرادی که حداقل یکی از اپلیکیشن‌های اعلام‌شده را روی گوشی تلفن هوشمند خود نصب کرده‌اند، دارند.
علاوه بر این با استفاده از کد دستوری اعلام‌شده USSD، می‌توانید از بدهی‌های معوق احتمالی خودروی خود اطلاع کسب کرده و یا عوارض را پرداخت کنید. راه‌های دیگری از جمله استفاده از دستگاه‌های خودپرداز (ATM)، برچسب (تگ) و استفاده از کارت‌خوان‌هایی (POS) که در پمپ بنزین‌ها و مراکز تفریحی-رفاهی بین جاده‌ای نصب شده‌اند، برای پرداخت در نظر گرفته شده است.
در روش برچسب (تگ)، کاربر قبل از تردد تگ را تهیه کرده و روی خودروی خود نصب می‌کند. مبلغ عوارض به‌طور خودکار پس از عبور خودرو از آزادراه از مبلغی که در تگ شارژ شده است، کسر می‌شود. آخرین روش پرداخت در این حوزه کسر مستقیم عوارض از حساب بانکی است.
گفتنی است؛ رانندگانی که به خیال فعال نبودن این سیستم از آغاز امسال بدون پرداخت عوارض از آزادراه‌ها تردد کرده‌اند، جریمه خواهند شد.
