نیره شفیعی‌پور: امیرچخماق نام میدانی در شهر یزد است و از مجموعه‌ای از بناهای تاریخی شامل بازار، تکیه، مسجد، آب‌انبار و ... تشکیل شده و قدمت آن به دوران تیموریان می‌رسد.
این مجموعه از نخستین مجموعه‌هایی است که در فهرست آثار ملی به ثبت رسید به نحوی که تکیه امیرچخماق در سال ۱۳۳۰ و مسجد امیرچخماق در سال ۱۳۴۱ ثبت ملی شد و از همان زمان تاکنون، تغییر توجه و نوع نگاه به این مجموعه سبب شد تا مشکلاتی یکی پس از دیگری برای این مجموعه به وجود بیاید.
البته آب‌انبار و مسجد و بازارچه چندان دستخوش این تغییرات نبوده‌اند و طی این سال‌ها بیشتر تکیه و میدان مقابل آن تغییراتی را پشت سر گذاشته‌اند که بیشتر برای این مجموعه خسارت‌بار بوده است و تا امروز هم این مجموعه نتوانسته نفسی تازه کند.
تردد پرشمار خودروها از کنار این مجموعه، در کنار ترکی که از پشت مناره‌های بلند آن هویدا بود، همواره نگرانی دوستداران میراث فرهنگی را به دنبال داشت و رسانه‌ها نیز بسیار به این موضوع پرداختند.
پس از چندی، جگرکی‌ها و عمده‌فروشی‌های اطراف میدان امیرچخماق به ویژه جگرکی‌های بازارچه زیر تکیه امیرچخماق، توجه رسانه‌ها و دوستداران میراث فرهنگی را به خود جلب کردند اما مسئولان میراث فرهنگی هر بار خبر از اجرای طرحی جامع برای تکیه امیرچخماق و ساماندهی کلی اوضاع و احوال آن دادند.
در حالی که امیرچخماق در سیطره خودروها و ترافیک، جگرکی‌ها و عمده‌فروشی‌های سیگار و روغن و برنج و ... بود، دفن شهدای گمنام در میدان و چند متر آن‌سوتر از تکیه، حدود دو سال پیش حاشیه‌ساز شد و آن هنگام بود که برخی مسئولان، نگرانی‌های خود بابت میدان امیرچخماق را مطرح کردند.
توجه رسانه‌های خارجی به امیرچخماق و مشکلات آن
میدان امیرچخماق حتی در مقطعی توسط شبکه‌های آن‌سوی آبی به طور مفصل مورد بررسی قرار گرفت و در نهایت همه این مشکلات و مسائل به اینجا ختم شد که تکیه، میدان و حواشی آن ساماندهی شود.
عملیات ساماندهی با مدیریت معاون عمرانی استاندار یزد، میراث فرهنگی و برخی دستگاه‌های دیگر آغاز شد و دانشکده هنر و معماری یزد که برخی از اساتید آن موافق اجرای طرح ساماندهی و برخی دیگر مخالف اجرای آن بودند نیز یک پای شورای مشورتی ساماندهی میدان امیرچخماق بود.
ساماندهی از اوایل سال گذشته آغاز شد و تقریبا در زمان سفر رئیس جمهور به یزد در ۱۷ اسفندماه به پایان رسید اما ساماندهی این میدان به نحوی بود که باز هم نتوانست نظر دوستداران میراث فرهنگی و کارشناسان امر را جلب کند.
اظهارنظرها در مورد این میدان تاریخی که این روزها دیگر شهرتی جهانی پیدا کرده، به قدری پیچیده شده که بیشتر به نظر می‌رسد ساماندهی امیرچخماق از یک‌سو با برخی بهانه‌گیری‌ها و از سوی دیگر با برخی اقدامات دست و پا شکسته و مقطعی مواجه شده و در مواردی حتی احساس می‌شود این میدان به عنوان میراث فرهنگی، به مبحثی سیاسی در میان مسئولان استان تبدیل شده است. در جلسات بررسی طرح و تصویب آن، نکاتی مطرح شد و به تصویب رسید که در اجرا عملی نشد و آنچه در انتها به عنوان ساماندهی امیرچخماق تحویل داده شد، آن چیزی نبود که مورد نظر اساتید امر بود
همین امر سبب شده تا حتی اساتید دانشگاه هنر و معماری و اساتید معماری و شهرسازی نیز دیگر تمایلی به صحبت در این موضوع نداشته باشند و به نظر می‌رسد امتناع این اساتید از گفتگو با خبرنگاران بیشتر به دلیل مخالفت با طرحی است که در نهایت در امیرچخماق اجرا شد.
یکی از اساتید دانشکده هنر و معماری یزد که خواست نامش فاش نشود، گفت: در جلسات بررسی طرح و تصویب آن، نکاتی مطرح شد و به تصویب رسید که در اجرا عملی نشد و آنچه در انتها به عنوان ساماندهی امیرچخماق تحویل داده شد، آن چیزی نبود که مورد نظر اساتید امر بود.
اکنون که طرح ساماندهی امیرچخماق اجرا شده به نظر می‌رسد هنوز مشکلات اساسی امیرچخماق برطرف نشده است به عنوان نمونه یکی از اصلی‌ترین مسائلی که می‌توانست برای امیرچخماق مشکل‌ساز شود، تردد پرشمار خودروها در این مسیر بود اما این مسیر تنها در تعطیلات نوروز بسته بود و با اعتراض کسبه‌ای که بازار آنها به خاطر بسته شدن مسیر کساد شده بود، دوباره بازگشایی شد.
البته از آنجا که برای بستن مسیر، کار کارشناسی انجام نشده بود و بستن این مسیر، ترافیک خیابان امام خمینی (ره) را دو چندان و مردم و کسبه را سرگردان کرده بود، بسته ماندن آن نیز اصولی نبود.
در طرح جدید امیرچخماق تردد خودروها و فعالیت جگرکی‌ها همچنان ادامه دارد
در طرح ساماندهی البته هنوز جگرکی‌ها و عمده‌فروشی‌ها نیز سر جای خود محکم ایستاده‌اند و به نظر نمی‌رسد عزمی برای ساماندهی این واحدها و حداقل مناسب‌سازی منظر آنها وجود داشته باشد.
تنها اتفاقی که در میدان امیرچخماق بعد از مدت‌ها کار انجام شد، جداره‌سازی و ادامه دادن دیواره‌های تکیه بود که البته این اقدام نیز مورد نقد بسیاری از کارشناسان میراث فرهنگی قرار گرفت و آنها این اقدام را لطمه وارد کردن به اصالت تاریخی و معماری تکیه امیرچخماق می‌دانستند.
چند مجسمه‌ای هم که به نحوی نماد تلاش و سختکوشی مردمان یزد برای دستیابی به آب بوده و سوژه‌ای برای عکاسی گردشگران به شمار می‌رفت، برداشته شد و سنگفرش‌های صحن میدان و نحوه گل‌کاری‌های آن تغییر کرد که متاسفانه هیچ‌یک از این تغییرات، نتوانست مشکلات اصلی امیرچخماق را حل و فصل کند. در جلسات بررسی طرح و تصویب آن، نکاتی مطرح شد و به تصویب رسید که در اجرا عملی نشد و آنچه در انتها به عنوان ساماندهی امیرچخماق تحویل داده شد، آن چیزی نبود که مورد نظر اساتید امر بود
یکی از کارشناسان میراث فرهنگی اظهار داشت: در جلسات بررسی طرح و تصویب آن، نکاتی مطرح شد و به تصویب رسید که در اجرا عملی نشد و آنچه در انتها به عنوان ساماندهی امیرچخماق تحویل داده شد، آن چیزی نبود که مورد نظر اساتید امر بود.
محمدرضا نیک‌سرشت بیان کرد: یکی از مناره‌های امیرچخماق کج شده و با وجود اینکه این موضوع چند سال پیش رسانه‌ای شد، مسئولان نگرانی بابت این موضوع نشان نمی‌دهند.
وی همچنین تصریح کرد: نگهداری از خود بنا فعلا اصلی‌ترین دغدغه‌ای است که مسئولان باید داشته باشند اما متاسفانه فعلا تنها به حذف و اضافه‌هایی پرداخته می‌شود که حتی نتوانسته آنگونه که باید و شاید، به زیبایی بنا کمک کند.
نیک‌سرشت خاطرنشان کرد: گردشگران خارجی که به خوبی ارزش بناهای تاریخی را درک می‌کنند، از این همه شلوغی در اطراف میدان متعجب هستند اما مسئولان ما هنوز متوجه شرایط نامطلوب حاکم بر اطراف بنا نیستند.
بازارچه امیرچخماق در شأن یک مجموعه تاریخی نیست
وی افزود: به عنوان نمونه همین بازارچه میدان امیرچخماق در شأن یک مجموعه عظیم تاریخی با شهرت جهانی نیست و لازم است برای آن چاره‌اندیشی شود.
رئیس دانشکده هنر و معماری دانشگاه یزد نیز چندی پیش در مورد طرح اجرا شده در میدان امیرچخماق اظهار داشت: بازوهایی که در دو سمت امیرچخماق ساخته شد، طرحی جداگانه و مستقل از طرح ساماندهی است که از مشاور طرح خواسته شد و مشاور طرح نیز بر اساس مستندات تاریخی، نظر خود را اعلام کرد.
محمدحسین آیت‌اللهی بیان کرد: مشاور طرح بر اساس مستندات تاریخی که به دست آورده بود، ثابت کرد که هم قسمت اولیه این بازوها که از قبل اجرا شده و هم ادامه آنها که قرار است اکنون به مرحله اجرا درآید، مستندات تاریخی ندارد بنابراین بررسی و کار کارشناسی بیشتر آغاز شد.
وی افزود: به دلیل اینکه میراث فرهنگی بر اساس طرحی که دستی تهیه شده بود، در نظر داشت این بازوها را در دو سمت امیرچخماق ادامه دهد، تصمیم بر آن شد که عامل چهارم طرح یعنی پژوهشکده معماری بومی نیز در این زمینه اعلام نظر کند اما متاسفانه این از اظهارنظر این مرجع استفاده نشد.
آیت‌اللهی عنوان کرد: اعتبار دانشکده به مرجع علمی و بدنه علمی آن است که با این اقدام میراث فرهنگی و نادیده گرفتن نظر این مرجع، دانشکده و پژوهشکده زیر سئوال برده شدند.
اجرای طرح ساماندهی امیرچخماق در حال حاضر حداقل نتوانسته نظر کارشناسان و اساتید فن را جلب کند و از آنجا که کسبه و مردم نیز از اجرای طرح فعلی ابراز نارضایتی می‌کنند، به نظر می‌رسد مسئولان باید حداقل برای ترافیک این محدوده، فکری اساسی کنند.
