حاشیه نشینی سبکی از زندگی شهری است که به طور معمول در حومه شهرها ، به صورت نامتعارف شکل می گیرد و نبود ضوابط قانونی در استقرار ابنیه و تاسیسات در این مناطق، امکان خدمات رسانی را برای جمعیت ساکن سلب کرده و از سویی نیز به دلیل تجمیع اقشار کم درآمد و مشکل دار در این مناطق، کانون های آسیب زا و پرخطر اجتماعی در آن تمرکز می یابد.
به گزارش ایرنا، پدیده حاشیه نشینی در ایران بعد از وقوع اصلاحات ارضی رخ عیان کرد و با توجه به اینکه اقتصاد متکی بر کشاورزی نتوانست جوابگوی نیاز واقعی روستائیان و ساکنان دهستان های بزرگ و کوچک باشد، موج مهاجرت روستائیان به شهرهای بزرگ آغاز شد و بعد از انقلاب نیز این پدیده ماموزون با سرعت بیشتری منجر به زایش نواحی حاشیه ای در اغلب مناطق کشور از جمله استان مرکزی شد.
بر اساس نظر کارشناسان یکی از دلایل اصلی تشکیل سکونتگاه های غیرمجاز شهری به شرایط نابسامان اقتصادی باز می گردد و اغلب جمعیت ساکن در حاشیه شهرها افراد جویای کاری هستند که بنیه اقتصادی ضعیفی داشته و با ساختار خانوادگی شکننده به امید کسب درامد از طریق مشاغل کاذب به این مناطق پناه آورده اند.
زرق و برق و جاذبه های شهری و استفاده از امور رفاهی و برخی از امکانات در شهرها نیز از دیگر مسایلی است که جمعیت روستایی را به مناطق حاشیه ای کسیل داده و به گفته کارشناسان راهکار مهار و توقف پدیده حاشیه نشینی بردن زمینه های شغلی مناسب و امور رفاهی و جدابیت های فرهنگی و اجتماعی در روستاهاست.
صاحب نظران و کار شناسان مسائل شهری، تعاریف متعددی از حاشیه نشینی ارایه کرده اند، برخی عقیده دارند ساکنان سکونتگاه های غیررسمی کسانی هستند که در محدوده اقتصادی شهر زندگی می کنند، ولی جذب نظام اقتصادی و اجتماعی نشده اند.
زندگی حاشیه نشینی با فقر بیسوادی و انواع محکومیت های اجتماعی، اقتصادی و روانی درآمیخته و بیشتر کشورهای در حال توسعه با این معضل اجتماعی دست و پنجه نرم می کنند.
رئیس شورای اسلامی کلانشهر اراک گفت: کلانشهر اراک و پس از آن ساوه دو منطقه مشکل دار در سکونتگاه های غیررسمی هستند و در اراک حدود 150 هزار نفر از جمعیت 600 هزار نفری در مناطق حاشیه ای سکونت دارند که این مهم از چالش های اساسی برای مدیریت شهری و حوزه های اجتماعی است.
اسماعیل تاج آبادی افزود: مناطق حاشیه نشین به دلیل نوع ساختار جمعیت مهاجر و آسیب پذیر، زنجیره ای از مشکلات و پیامدهای منفی را با خود دارد و به عنوان کانون آسیب، نیازمند تصمیم سازی و برنامه های ویژه هستند.
وی بیان کرد: شهر اراک یکی از قطب های صنعتی مهم کشور است و با خیل مهاجرت افراد جویای کار مواجه است که این جمعیت به طور معمول قرابت و تجانس فرهنگی همسان نداشته و به دلیل بضاعت مالی اندک در حاشیه شهر و سکونتگاه های غیررسمی متمرکز شده اند.
رئیس شورای اسلامی کلانشهر اراک ادامه داد: بخش قابل ملاحظه ای از جمعیت حاشیه نشین کلانشهر اراک را افراد روستایی شامل می شوند که در سال های اخیر به دلیل خشکسالی های متمادی و کاهش درآمد در بخش کشاورزی رشد مهاجرت و حضورشان در مناطق حاشیه ای را شاهد هستیم که برای کسب و کار از موطن خود جدا شده و اغلب مشاغل کاذب دارند.
تاج آباد گفت: بخش قابل توجهی از مساحت کلانشهر اراک را بافت های فرسوده، سکونتگاه های غیررسمی و بافت هایی با ساختار روستایی که به شهر ملحق شده، تشکیل می دهد.
وی اظهار کرد: مناطق روستایی قنات ناصری، سنجان و کرهرود از جمله مناطق روستایی است که به اراک اضافه شده است.
رئیس شورای اسلامی کلانشهر اراک افزود: ایجاد ساختمان های بدون استحکام، رعایت نکردن اصول شهرسازی، اجرا نشدن شبکه معابر مطابق طرح تفضیلی و ایجاد مشکلات تردد برای خطوط حمل و نقل عمومی از جمله اتوبوس،دستگاه های امداد رسان و خدمات رسان، از جمله مشکلات مناطق حاشیه ای این کلانشهر است.
تاج آباد گفت: بیشتر ساکنان این مناطق از نظر اقتصادی وضعیت مالی مناسبی ندارند و در این مناطق آسیب های اجتماعی مثل توزیع موادمخدر، اعتیاد، بزهکاری و سایر آسیب ها بیشتر از نقاط دیگر است.
رئیس شورای اسلامی کلانشهر اراک افزود: اغلب سکونتگاه های غیررسمی در حاشیه های شهر اراک ایجاد شده با کاربری های غیرمسکونی، بدون مجوز شهرداری و رعایت اصول شهرسازی ایجاد شده و در این مناطق مدرسه، فضاهای فرهنگی و ورزشی نیز وجود ندارد.
تاج آباد اظهار کرد: این سکونتگاه ها در اراک در مناطق کوی ولیعصر ( چشمه موشک) سجادیه ( باغ خلج)، بخشی از کوی امام علی (ع) ( فوتبال)، منطقه شهدای صفری، منطقه کوی ابوالفضل (ع) و انتهای کشتارگاه است.
وی گفت: بخشی از مناطق شهدای صفری، کوی سجادیه (باغ خلج) و قسمت هایی از کوی امام علی (ع) به تصویب ستاد بازآفرینی شهری رسیده و مساحت این مناطق بالغ بر هشت درصد شهر با 30 هزار نفر جمعیت است.
رئیس شورای اسلامی کلانشهر اراک ادامه داد: ستاد بازآفرینی در اراک، مسئولیت و نقش بهسازی، نوسازی و توانمند سازی بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری را در محله های هدف برعهده دارد.
رئیس شورای اسلامی کلانشهر اراک ادامه داد: رسیدگی و حل مشکلات اقتصادی ساکنان مناطق حاشیه این کلانشهر نیز از موضوعاتی است که باید به موازات سیاست های عمرانی توسط دستگاه ها و نهادهای مختلف مد نظر باشد.
تاج آباد افزود: وی تدوین سند راهبردی ویژه آسیب های اجتماعی و اقدامات کلیدی فرهنگی را برای مناطق حاشیه ای در اراک به صورت ویژه ضروری دانست.
مدیرکل دفتر امور اجتماعی استانداری استان مرکزی گفت: سکونتگاه های غیرمجاز ، فصلی مهم در تصمیم سازی و برنامه های مهار آسیب استان است .
غلامرضا فتح آبادی افزود: افراد ساکن در سکونتگاه ها از امکانات اولیه و مناسب بی بهره اند و انواع بزهکاری های اجتماعی در این مناطق وجود دارد.
وی بیان کرد: سرشماری سال 1390 نشان می دهد میانگین بی سوادی 14 تا 15 درصد است 23،5 درصد مردم ساکن در سکونتگاه های غیررسمی استان مرکزی بی سواد و 11 درصد از ساکنان این مناطق تحصیلات دیپلم دارند.
وی اظهار کرد: 84 درصد ساکنان مناطق غیررسمی استان مرکزی مهاجر و تنها 11،5 درصد بومی هستند.
وی توضیح داد: بر اساس مطالعات موجود 42 درصد از ساکنان سکونتگاه های غیررسمی اراک را کارگر ساختمانی شامل می شوند و 79 درصد نیز بیکارانی هستند که در گذشته شاغل بوده اند.
فتح آبادی افزود: 71 درصد از ساکنان این مناطق فاقد بیمه درمانی و 35 درصد خانواده ها عهده دار نگهداری یک عضو معلول هستند.
مدیرکل امور دفتر اجتماعی استانداری مرکزی گفت: در ایران 900 پهنه سکونتگاه های غیررسمی وجود دارد که در یک صد شهر پراکنده هستند.
وی بیان کرد: در 10 سال گذشته مجلس شورای اسلامی و دولت با تصویب قانون احیا و نوسازی بافت فرسوده به ساماندهی این سکونتگاه های غیرمجاز توجه ویژه داشته است اما برنامه ای همه جانبه نگر و با نظارت دقیق برای سامان این مناطق نیاز است.
وی گفت: در استان مرکزی بررسی وضعیت مسائل حاشیه شهر در کارگروه ارتقاء وضعیت امور اجتماعی، فرهنگی و سلامت با 22 عضو به ریاست معاون سیاسی و امنیتی استانداری بررسی شده و دیگر کمیته حاشیه نشینی تشکل نمی شود.
وی افزود: توجه به توزیع عادلانه امکانات و تند کردن آهنگ توسعه در مناطق محروم سیاست اولویت دار دولت یازدهم است که با جدیت در دستور کار قرار گرفته و دنبال می شود.
وی ادامه داد: برای جلوگیری از مهاجرت افراد به خصوص جوانان مناطق محروم به شهرهای بزرگ و دامن زدن به پدیده حاشیه نشینی، باید امکانات موجود به صورت عادلانه در همه مناطق شهری و روستایی استان تقسیم شود.
فرماندار اراک نیز گفت: پدیده حاشیه نشینی در سایه بها دادن به خرد جمعی، مدیریت و هم افزایی امکانات و توان در راستای حل مشکلات قابل حل است.
حسین بختیاری افزود: جمعیت ساکن در حاشیه شهرها و سکونتگاه های غیررسمی از بیکاری و فقر رنج می برند و می طلبد برنامه های کارآفرینی، فرهنگی و مهارتی همزمان با بهبود عمرانی پی گرفته شود.
وی با بیان اینکه شرایط کلانشهر اراک مهاجر پذیر بوده است گفت: انجام سرشماری جدید تکلیف صحیح و افق روشن را برای برنامه ریزی در این زمینه مهیا می کند.
وی گفت: :اولین پیامد این مسئله تشدید نابرابری های اجتماعی و طبقاتی به واسطه این نوع سکونت ها است به این معنا که گروهی از افراد از تمام امتیازات شهرنشینی همچون امنیت و دسترسی به معابر و خدمات استفاده می کنند اما عده ای دیگر از افراد که ساکن و شهروند محسوب می شوند سکونتشان با این نوع خدمات و دسترسی ها همراه نیست.
بختیاری افزود: از دیگر پیامدهای زندگی در سکونتگاه های غیررسمی، کیفیت پایین زندگی در این مناطق است چرا که کودکانی که در این نواحی رشد می کنند و افراد ساکن در آن با انواع آسیب های اجتماعی مواجه هستند.
شهردار اراک نیزگفت: گستردگی مشکلات مناطق حاشیه ای مسئله ای است که شهرداری به تنهایی قادر به ساماندهی نیست و همراهی هدفمند سایر دستگاه ها و حوزه غیردولتی نیاز است.
محمدعلی عباسی افزود: ستاد بازآفرینی شهری پایدار در برش های ملی، استانی و شهرستانی دیده شده تا با هماهنگی و تقسیم کار برای کاهش مشکلات حاشیه نشینی و معضلات زیرساختی عمل شود.
معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری کل استان مرکزی نیز گفت: 12 منطقه حاشیه ای در کلانشهر اراک وجود که به شدت مستعد برای جرایم و بزه ها هستند.
عباس قاسمی افزود: توسعه ناهمگون و ناپایدار عامل ایجاد و توسعه مناطق حاشیه ای است و این مناطق از معضل بی بهره بودن چتر مدیریت شهری رنج می برند و سازه های مستقر در این مناطق به شدت شکننده و ناایمن هستند.
وی اظهار کرد: مسئولان مجموعه اداری کوچکترین مدیریتی در این مناطق اعمال نمی کنند و پیوست فرهنگی، امنیتی و اجتماعی ، ابنیه زیربنایی شامل مسجد، کتابخانه و فضای سبز در این مناطق ضعیف است درحالیکه یک ششم جمعیت کلانشهر اراک را در خود جای داده اند.
وی بیان کرد: در صورتی که مشکلات و معضلات حاشیه نشینی اراک مدیریت و ساماندهی نشود، فاجعه بار می شود و حل آن به راحتی ممکن نیست.
معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری کل استان مرکزی گفت: حاکمیت فرهنگ مطالبه گری در جامعه همراه با تقویت مشارکت جویی ، راهکار سازندگی است و مردم باید با اعتماد در کنار دولتی ها پای کار باشند.
قاسمی افزود: اگرچه درصدی از معضلات اجتماعی در تمامی مناطق شهری وجود دارد اما، این معضلات در مناطق حاشیه و سکونتگاه ها غیررسمی برجسته است.
وی اظهار کرد: وجود سرپناه کنترل نشده باعث شده تا در این دخمه ها هر نوع خلاف نظیر مصرف مواد خدر، روابط غیراخلاقی و سرقت انجام شود.
عضو شورای اسلامی کلانشهر اراک نیز گفت: خدمات آب، برق، گاز و فاضلاب به این سکونتگاه ها در سال های قبل ارائه نمی شد اما وظیفه انسانی ایجاب می کند چون ساکنان این مناطق شهروندان محسوب می شوند توزیع عدالت در برنامه مسئولان استان دیده شود.
اشرف بهادری افزود: درکوی امام علی(ع) یکی از مناطق حاشیه اراک خدمات اجتماعی، رفاهی و آموزشی درحد و توان شهرداری ارائه شده است اما برخی خدمات ضروری نظیر ایجاد پاسگاه انتظامی به شکل قوی و منسجم لازم است.
وی اظهار کرد: عمده مشکل ساکنان این مناطق، داشتن سرپناه مناسب است و چون تمکن مالی برای تهیه مسکن ندارند و ساخت مجتمع به قیمت مناسب از جمله برنامه ریزی های بلندمدت برای کاهش مشکلات ساکنان مناطق حاشیه است.
بهادری افزود: رفع مشکلات افراد ساکن در این مناطق، نیازمند برنامه های کوتاه، میان و بلند مدت است تا نیازهای ضروری به سرعت رفع و سایر نیازها با اولویت دسته بندی شوند.
