اگر به تماشای کار و زندگی برخی از مردم بنشینیم، تصور می‌کنیم که رقابت و مسابقه‌ای در کار است که قرار است ثروتمندترین افراد بر عرش بنشینند، و یا گویی قرار است هر کدام از آن‌ها در دنیا عمری ابدی و پایدار داشته باشند که سال‌ها برای رفاه آن زندگی ابدی تلاش می‌کنند.
اخبار مذهبی - درست است که تلاش برای زندگی آرام و فراهم کردن امکانات رفاهی حلال برای خود و خانواده در اسلام مورد تایید قرار گرفته است، اما نباید از نظر دور داشت که این زندگی ابدی ما نه در این دنیا، بلکه در سرای دیگری رقم می‌خورد؛ جایی که حسابی ورای این حساب دنیا دارد و رتبه‌بندی در آن عالم نه بر اساس مادیات، بلکه بر طبق اعمال نیک و پسندیده‌ای تعیین می‌شود که در این دنیا انجام داده‌ایم. دانستن معیار‌ها و شاخصه‌های رتبه‌بندی در عالم آخرت و زندگی همیشگی‌مان به ما کمک می‌کند تا در این دنیا هم به نوعی رفتار کنیم که هم آرامش داشته باشیم و هم خیالمان از حساب آن عالم و درجه بالای خودمان راحت باشد.
خبرگزاری ما در گفت‌وگویی که با حجت‌الاسلام مهدی پیشوایی، پژوهشگر دینی و آشنا با تفاسیر قرآن کریم انجام داده به بررسی معیار‌ها و شاخصه‌های مرتبه و قدر انسان در زندگی جاویدان و ابدی پرداخته است. آن طور که این محقق دینی شرح می‌دهد، در عالم قیامت چند عامل اساسی وجود دارد که رتبه هر کدام از ما را مشخص می‌کند. یکی از آن‌ها، کار‌های خوب و اعمال صالح ماست. آن طور که امام علی نقی علیه السلام فرموده‌اند: «معیار سنجش مردم در دنیا به مال و دارایی آن‌هاست و در قیامت به اعمالشان.» هر قدر که ما کار‌های خیر بیشتری در دنیا انجام بدهیم، در قیامت رتبه و درجه بالاتری داریم.
در عین حال هر اندازه که گناهان ما بیشتر باشد، رتبه خود را قیامت پایین‌تر آورده‌ایم. یکی دیگر از معیار‌های سنجش رتبه در قیامت برای ما، خوش اخلاقی است. خوش‌خویی و مدارا با مردم نه‌تن‌ها ارزش ما را کم نمی‌کند، بلکه ملاکی است که رتبه را در قیامت ارتقا می‌دهد.
میزان انس ما قرآن کریم عامل دیگر تعیین رتبه ماست. اگر ما بدانیم انس با قرآن تا چه اندازه موجب ارتقای مقام معنوی ما خواهد شد، بیشتر به تلاوت قرآن می‌پردازیم و در آیات آن تدبر و تأمل می‌کنیم و در زندگی دستورات قرآنی را به کار می‌گیریم. آن طور که بزرگان دینی می‌گویند، این مطلب که قرآن کریم به عنوان میزان و معیاری در قیامت عنوان شده است، به این دلیل است که قرآن در قلب و عمل انسان عینیت پیدا کرده باشد. در غیر این صورت قرائت ظاهری و لفظی بدون اعتقاد و عمل این مقامات را در پی ندارد.
رتبه‌بندی در قیامت
بر اساس روایات گفته می‌شود که هر کدام از ما در روز قیامت رتبه‌ای داریم و در مرتبه خودمان قرار می‌گیریم. منظور از رتبه‌بندی در قیامت چیست؟
رتبه‌بندی در عالم بعد از مرگ یعنی هم در برزخ و هم در قیامت، با رتبه‌بندی‌هایی که ما در این دنیا داریم، بسیار متفاوت است. ممکن است یکی از ما در این دنیا پول و ثروت زیادی داشته باشد، اما در آن عالم از نظر درجه بسیار پایین‌تر از افراد فقیر قرار بگیرد. یا ممکن است کسی در این دنیا تحصیلات بالایی داشته باشد، اما در قیامت درجه و رتبه خوبی نداشته باشد.
همه این رتبه‌بندی‌ها که در قیامت و برزخ تعیین می‌شود، معیار حقیقی خود ماست. یعنی همه چیز بر اساس کار‌ها و فکر‌ها و نیت‌های ما تعیین می‌شود. برعکس این دنیا که ممکن است کسی از راه دزدی، برداشتن ناحق از بیت‌المال، کلاه‌برداری، احتکار، کم‌فروشی یا گران‌فروشی و هر روش غلط دیگری صاحب دارایی و ثروت شود و خیال کند که خوشبخت شده است. اما بدبخت‌ترین مردم همین افراد هستند که فریب گناه خودشان را می‌خورند.
معیار رتبه‌بندی
این رتبه‌بندی‌ها بر چه اساسی تعیین می‌شود؟
در عالم قیامت چند عامل اساسی وجود دارد که رتبه هر کدام از ما را مشخص می‌کند. یکی از آن‌ها، کار‌های خوب و اعمال صالح ماست. آن طور که امام علی نقی علیه السلام فرموده‌اند: «معیار سنجش مردم در دنیا به مال و دارایی آن‌هاست و در قیامت به اعمالشان.» هر قدر که ما کار‌های خیر بیشتری در دنیا انجام بدهیم، در قیامت رتبه و درجه بالاتری داریم. در عین حال هر اندازه که گناهان ما بیشتر باشد، رتبه خود را قیامت پایین‌تر آورده‌ایم.
یکی دیگر از معیار‌های سنجش رتبه در قیامت برای ما، خوش اخلاقی است. همان طور که پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله فرمودند: «در قیامت در ترازوی اعمال شخصی چیزی بالاتر از حسن خلق قرار داده می‌شود.» به این ترتیب خوش‌خویی و مدارا با مردم نه تنها ارزش ما را کم نمی‌کند، بلکه ملاکی است که رتبه را در قیامت ارتقا می‌دهد. نبی مکرم اسلام در حدیث دیگری هم درباره اهمیت خوش اخلاقی و تأثیر آن در رتبه ابدی و پایدار ما فرموده‌اند: «سرلوحه نامه اعمال مؤمن، اخلاق خوب اوست.»
نقش انس با قرآن در مقام ابدی ما
در این میان، یک نکته بسیار مهم وجود دارد که رتبه‌های ما را در قیامت بالا می‌برد و آن هم، میزان انس ما قرآن کریم است. متأسفانه این روز‌ها گاهی دیده می‌شود که قرآن در برخی از خانه‌ها و جمع‌ها مهجور واقع می‌شود. این در حالی است که اگر ما بدانیم انس با قرآن تا چه اندازه موجب ارتقای مقام معنوی ما خواهد شد، بیشتر به تلاوت قرآن می‌پردازیم و در آیات آن تدبر و تأمل می‌کنیم و در زندگی دستورات قرآنی را به کار می‌گیریم. در روایتی از امام محمدباقر علیه السلام نقل شده که فرمودند: «در روز قیامت قرآن در بهترین صورت وارد می‌شود و به مؤمن می‌گوید بخوان و بالا برو.».
اما منظور از انس با قرآن چیست؟ سؤالی که در اینجا مطرح می‌شود، این است که آیا همین اندازه که قرآن را تلاوت کنیم کفایت می‌کند؟
تلاوت و قرائت قرآن از اهمیت بالایی برخوردار است و نباید نسبت به آن غفلت کنیم. اما باید بدانیم که تلاوت زمانی مؤثر واقع می‌شود که ما به دستورات قرآن عمل کنیم و آموزه‌های قرآنی را در زندگی به کار ببندیم.
آن طور که بزرگان دینی می‌گویند، این مطلب که قرآن کریم به عنوان میزان و معیاری در قیامت عنوان شده است، به این دلیل است که قرآن در قلب و عمل انسان عینیت پیدا کرده باشد. در غیر این صورت قرائت ظاهری و لفظی بدون اعتقاد و عمل این مقامات را در پی ندارد.
حق، میزان اعمال است
اشاره کردید که در عالم آخرت برای اعمال هر کدام از ما، میزانی وجود دارد. منظور از میزان چیست؟
میزان درواقع به هر نوع ابزار و وسیله‌ای گفته می‌شود که برای سنجیدن یا وزن کردن به کار می‌رود. خدای متعال در قرآن کریم درباره میزان در روز قیامت می‌فرماید: «وَ نضعُ الْموازینَ الْقسطَ لِیَوْمِ القِیمَةِ فَلا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَیْئاً وَ اِنْ کانَ مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ اَتَیْنا بِها وَ کَفى بنا حاسبِینَ؛ روز قیامت میزان‌های عدالت را خواهیم نهاد، پس به کسى چیزى ستم نرود و اگر عملى هم‌وزن دانه خردلى باشد، در حساب آوریم و کافى است که ما حسابگر باشیم.»
منظور از وزن کردن اعمال
درست است؛ اما اعمال ما چطور سنجیده می‌شود؟ اصولاً وزن کردن اعمال چه معنایی دارد؟
دقت کنید که هر چیزی را در این دنیا با وسیله و ابزار یا معیاری می‌سنجیم. مثلاً برای اینکه بدانیم یک شعر چقدر خوب یا بد است، به علم عروض و ادبیات رجوع می‌کنیم. یا برای اینکه بدانیم یک سخن چقدر صحیح و سنجیده است به حکمت و علم مربوط به آن مراجعه می‌کنیم. در مورد اموری مثل مرغوبیت کالا‌ها یا دمای اجسام و هر چیز دیگری معیار و محکی داریم که خوبی یا بدی را تعیین می‌کنیم. درواقع هر کدام از امور در این عالم معیار مخصوص به خود را دارد و نمی‌توانیم مسافت را با درجه حرارت بسنجیم یا جرم اجسام را با شتاب جسم متحرک اندازه بگیریم. چون هر کدام از عوامل شتاب، جرم، حرارت یا مسافت معیار مخصوص به خود را دارد.
در مورد اعمال هم همین گنه است. هر عملی با معیار مخصوص به خود سنجیده می‌شود. اما معیاری که برای هر یک تعیین می‌شود، بر اساس حق است. یعنی هر کاری که ما در این دنیا انجام می‌دهیم در آن عالم در ترازویی گذاشته می‌شود که یک طرف آن حق قرار دارد و طرف دیگر عمل ما. مقایسه می‌شود که عمل ما چه درصدی از حق دارد و چه میزانی از ناحق. به ازای حق آن پاداش می‌گیریم و به ازای ناحقی دچار خسران می‌شویم.
چرا انبیا و اولیای الهی، میزان هستند؟
البته در این مورد روایت‌هایی هم وجود دارد. به عنوان مثال شخصی از امام صادق علیه السلام سؤال کرد که منظور از میزان‌های عدالت در قیامت چیست؟ آن حضرت در پاسخ فرمودند: منظور، انبیا و اولیا علیهم السلام هستند.
چطور پیامبران و اولیای الهی علیهم السلام ملاک سنجش اعمال ما قرار می‌گیرند؟
چون آن‌ها طبق رضای خدای متعال رفتار و زندگی کرده‌اند. اعمال آن‌ها عین حق است و وقتی کار ما با عمل آن‌ها مقایسه شود، معلوم می‌شود که چقدر رفتار ما شبیه آن‌ها بوده. به این ترتیب حق بودن رفتار ما و یا ناخالصی‌های ما معلوم می‌شود.
سؤالی که ممکن است برای بسیاری از مردم ایجاد شود، آن است که آیا می‌توانیم در همین دنیا رتبه ابدی خودمان را حدس بزنیم؟
به طور تقریبی این امر ممکن است، البته اگر در سنجش و تعیین رتبه خودمان انصاف داشته باشیم و جانب عدالت را رعایت کنیم. چون هر کسی خودش را بهتر می‌شناسد و می‌داند که هر کاری که انجام داده تا چه اندازه در پی رضای الهی بوده و چقدر برای خودنمایی یا آزار دیگران و هر نیت بدی دیگری رفتار کرده است.
اگر عادل باشیم و با خودپسندی و نگاه حق به جانب رفتار نکنیم، شاید بتوانیم حدس بزنیم که چه موقعیتی در آخرت خواهیم داشت. در این مورد می‌توانیم اعمال خود را در زمینه تقوا و پرهیز از گناه، ایمان به خدای یکتا، عدالت، انسان‌دوستی، کمک به دیگران و پرهیز از آزار مردم و اطرافیان و اموری مانند این‌ها را بررسی کنیم تا بدانیم چقدر انسان خوبی بوده‌ایم.
چه کسانی بدون حساب وارد بهشت می‌شوند؟
با این وجود گاهی گفته می‌شود که بعضی از مردم بی حساب وارد بهشت می‌شوند. آیا چنین مطلبی صحت دارد؟
بله. به هر حال کسانی که در این دنیا معیار زندگی خود را بر عبادت و رضایت خدا گذاشته‌اند، طبیعتاً در آن عالم هم وارد بهشت می‌شوند و گناهی بر عهده آن‌ها نیست. در این باره پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله فرموده‌اند: «روز قیامت منادى صدا می‌زند، کجایند اهل صبر؟ گروهى از مردم به پا می‌خیزند که با استقبال دسته‌ای از فرشتگان روبه‌رو می‌شوند. فرشتگان به آنان می‌گویند: صبر شما در چه بود؟ پاسخ می‌دهند: در اطاعت خدا و دورى از نافرمانی‌اش صبر کردیم. پس نداکننده اى از طرف خداوند می‌گوید: بندگان من راست می‌گویند، راهشان را باز کنید تا بدون حساب داخل بهشت شوند.
سپس نداکننده دیگرى صدا می‌زند، اهل فضل و برترى کجایند؟ گروهى از مردم که با استقبال دسته‌ای از فرشتگان روبه‌رو می‌شوند، به پا می‌خیزند. فرشتگان به آنان می‌گویند: فضلى که داراى آن هستید، چیست؟ پاسخ می‌دهند: با ما در دنیا به نادانى برخورد می‌شد، ما تحمّل کردیم، به ما بدى می‌شد پس می‌بخشیدیم. ندا کننده‌ای از طرف خداوند می‌گوید: بندگان من راست می‌گویند، راهشان را باز کنید، بدون حساب داخل بهشت شوند.
سپس نداکننده دیگرى از طرف خداوند صدا می‌زند، کجایند همسایگان خدا در خانه خود؟ گروهى از مردم ... به پا می‌خیزند. فرشتگان به آنان می‌گویند: کار شما در دنیا چه بود که با آن، همسایه خدا در خانه‌اش شده‌اید؟ پاسخ می‌دهند: ما براى خدا همدیگر را دوست می‌داشتیم و به یکدیگر بخشش می‌کردیم و گرفتاری‌ها را تحمل می‌کردیم پس نداکننده، از طرف خدا صدا می‌زند: بندگان من راست می‌گویند، راهشان را باز کنید تا به همسایگى خدا در بهشت بدون حساب بروند.»
مردمی که بدون حساب وارد عذاب می‌شوند
البته دقت داشته باشید که در مقابل، بعضی از مردم بدون حساب به آتش می‌روند و در عذاب کار‌هایی که انجام داده‌اند وارد می‌شوند، بدون اینکه به کار‌های آن‌ها رسیدگی جزء به جزء شود. این افراد کسانی هستند که برای خدای یکتا، شریک قرار می‌دهند. همان طور که امام علی بن موسی‌الرضا علیه السلام درباره آن‌ها فرموده‌اند: «به درستی که خدای متعال تمام انسان‌ها را مورد حساب قرار می‌دهد، به جز کسی را که به خدا شرک ورزیده است. زیرا او حساب نمی‌شود و امر می‌شود که به آتش بیفتد.»
در قرآن کریم نیز درباره این گروه از مردم می‌فرماید: «اوُلئِکَ الَّذینَ کفروُا بایاتِ رَبِّهمْ وَ لِقائِهِ فحبِطَتْ اَعْمالُهُمْ فَلا نُقیمُ لَهُمْ یَوْمَ الْقِیامَةِ وَزْناً؛ آنان هستند که به نشانه‌های پروردگارشان و به دیدارش، کافر شدند درنتیجه کارهایشان بی‌ارزش گشت. پس روز قیامت براى آن‌ها وزنى به پا نمی‌کنیم (اعمالشان را نمی‌سنجیم و حساب نمی‌کنیم).»
