ماه «ذی‌الحجه» آخرین ماه « سال هجری قمری» و ماهی بسیار پربرکت است. بزرگان دین هنگامی که این ماه وارد می‌شد، اهمیت ویژه‌ای به عبادت در آن مخصوصا در دهه اول این ماه می‌دادند.
اخبار مذهبی - در بعضی از روایات درباره ماه ذی‌الحجه آمده است، شب‌های ده‌گانه‌ای که قرآن در سوره «والفجر و لیال عشر» به آن سوگند یاد کرده است، شب‌های دهه اول این ماه شریف است، و این سوگند به خاطر عظمت آن است.
خداوند در سوره حج (آیه 28) ضمن بیان فریضه بزرگ «حج» سخن از «ایام معلومات» گفته است که مومنان باید در آن به یاد خدا باشند. یکی از تفسیرهای معروف «ایام معلومات» که در روایات نیز آمده است، 10 روز اول ذی‌الحجه است. بنابراین، هم شب‌های آن عزیز است و هم روزهای آن.
در حدیثی از رسول خدا (ص) می‌خوانیم که عبادت و کار نیک در هیچ ایامی به اندازه این ایام (10 روز اول ماه ذی‌الحجه) فضیلت ندارد.افزون بر اینها، هم صدا شدن با زوار خانه خدا در این ماه، و یاد و خاطره مراسم با شکوه حج و معنویت و برکات آن، حال و هوای دیگری به انسان میدهد، مخصوصا برای کسانی که در سلک زوار سعادتمند خانه خدا قرار گرفته‌اند، یا با یاد و خاطره آن ها همراهند.
وجود دو «عید» مهم اسلامی عید قربان (عید اضحی) و عید غدیر (عید ولایت) و روز «عرفه» و خاطره دعای عجیب و بسیار گران‌بهای امام حسین (ع) در عرفات، شکوه و عظمت خاصی به این ماه بخشیده، و سزاوار است همه مومنان (مخصوصا جوانان پاک‌دل) از فضای آکنده از معنویت این ماه، غافل نشوند و در خودسازی و تهذیب نفس بکوشند که به پیشرفت‌های مهمی نائل می‌شوند.
اعمال ماه ذی‌الحجه
اعمال این ماه بر دو قسم است:
اول اعمالی که مشترک است میان دهه اول، دوم اعمالی که مختص به ایام خاصی است.
اعمال مشترک دهه اول
1- امام صادق (ع) می‌فرماید: پدرم حضرت امام باقر(ع) به من فرمود: پسرم! در دهه نخست از ماه ذی‌الحجه، هر شب میان نماز مغرب و عشاء این دو رکعت نماز را ترک مکن، در هر رکعت سوره حمد و سوره قل هو الله را می‌خوانی، پس از آن این آیه (آیه 142 سوره اعراف) را می‌خوانی:
وَ وَاعَدْنَا مُوسَی ثَلاثِینَ لَیْلَةً وَ أَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً وَ قَالَ مُوسَی لِأَخِیهِ هَارُونَ اخْلُفْنِی فِی قَوْمِی وَ أَصْلِحْ وَ لا تَتَّبِعْ سَبِیلَ الْمُفْسِدِینَ.
با موسی 30 شب وعده کردیم، و آن را با 10 شب دیگر کامل نمودیم، در نتیجه میقات پروردگارش به 40 شب اتمام یافت و موسی به برادرش هارون گفت: در میان قوم من جانشینم باش، و اصلاح کن، و راه اهل فساد را پیروی مکن.
اگر چنین کنی، در ثواب حاجیان، و اعمال حج آنها شریک می‌شوی.
2- روزه گرفتن در 9 روز اول. در روایتی از امام موسی کاظم (ع) نقل شده است که هر کس 9 روز اول ذی‌الحجه را روزه بدارد، خداوند ثواب روزه تمام عمر را برای او می‌نویسد.
3- ابوحمزه ثمالی از امام صادق (ع) نقل کرده است که آن حضرت، از روز اول تا عصر روز عرفه، پس از نماز صبح و قبل از نماز مغرب این دعا را می‌خواند:
اللَّهُمَّ هَذِهِ الْأَیَّامُ الَّتِی فَضَّلْتَهَا عَلَی الْأَیَّامِ وَ شَرَّفْتَهَا قَدْ بَلَّغْتَنِیهَا بِمَنِّکَ وَ رَحْمَتِکَ فَأَنْزِلْ عَلَیْنَا مِنْ بَرَکَاتِکَ وَ أَوْسِعْ عَلَیْنَا فِیهَا مِنْ نَعْمَائِکَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَهْدِیَنَا فِیهَا لِسَبِیلِ الْهُدَی وَ الْعَفَافِ وَ الْغِنَی وَ الْعَمَلِ فِیهَا بِمَا تُحِبُّ وَ تَرْضَی اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ یَا مَوْضِعَ کُلِّ شَکْوَی وَ یَا سَامِعَ کُلِّ نَجْوَی وَ یَا شَاهِدَ کُلِّ مَلَإٍ وَ یَا عَالِمَ کُلِّ خَفِیَّةٍ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَکْشِفَ عَنَّا فِیهَا الْبَلاءَ وَ تَسْتَجِیبَ لَنَا فِیهَا الدُّعَاءَ وَ تُقَوِّیَنَا فِیهَا وَ تُعِینَنَا وَ تُوَفِّقَنَا فِیهَا لِمَا تُحِبُّ رَبَّنَا وَ تَرْضَی وَ عَلَی مَا افْتَرَضْتَ عَلَیْنَا مِنْ طَاعَتِکَ وَ طَاعَةِ رَسُولِکَ وَ أَهْلِ وِلایَتِکَ اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ،
خدایا این روزها روزهایی است، که بر سایر روزها برتری و شرافت دادی و به لطف و رحمتت مرا به آنها رساندی، برکاتت را بر ما فرو فرست، و از نعمت‌هایت در این روزها بر ما وسعت ده. خدایا از تو می‌‌خواهم بر محمّد و خاندان محمّد درود فرستی، و ما را در این روزها به راه هدایت و پاکدامنی و بی‌‌نیازی و عمل در آنها به آنچه می‌‌پسندی و خشنود می‌‌شود هدایت فرمایی، خدایا از تو درخواست می‌‌کنم، ای جایگاه هر شکوایه، و ای شنوای هر راز و نیاز، و ای حاضر در هر جمع، و ای دانای هر نهان، که بر محمّد و خاندان محمّد درود فرستی، و در این روزها بلا را از ما برگردانی، و دعایمان را مستجاب گردانی، و نیرویمان دهی و یاری‌مان نمایی، و به آنچه ای پروردگار ما دوست داری و خشنود می‌‌شود موّفقمان بداری، و بر اموری که از طاعتت و طاعت رسولت و اهل ولایتت بر ما واجب نمودی توفیقمان دهی. خدایا از تو درخواست می‌‌کنم ای مهربان‌ترین مهربانان، که بر محمّد و خاندان محمّد درود فرستی.
وَ أَنْ تَهَبَ لَنَا فِیهَا الرِّضَا إِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعَاءِ وَ لا تَحْرِمْنَا خَیْرَ مَا تُنْزِلُ فِیهَا مِنَ السَّمَاءِ وَ طَهِّرْنَا مِنَ الذُّنُوبِ یَا عَلامَ الْغُیُوبِ وَ أَوْجِبْ لَنَا فِیهَا دَارَ الْخُلُودِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ لا تَتْرُکْ لَنَا فِیهَا ذَنْبا إِلا غَفَرْتَهُ وَ لا هَمّا إِلا فَرَّجْتَهُ وَ لا دَیْنا إِلا قَضَیْتَهُ وَ لا غَائِبا إِلا أَدَّیْتَهُ وَ لا حَاجَةً مِنْ حَوَائِجِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ إِلا سَهَّلْتَهَا وَ یَسَّرْتَهَا إِنَّکَ عَلَی کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدِیرٌ اللَّهُمَّ یَا عَالِمَ الْخَفِیَّاتِ یَا رَاحِمَ الْعَبَرَاتِ یَا مُجِیبَ الدَّعَوَاتِ یَا رَبَّ الْأَرَضِینَ وَ السَّمَاوَاتِ یَا مَنْ لا تَتَشَابَهُ عَلَیْهِ الْأَصْوَاتُ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنَا فِیهَا مِنْ عُتَقَائِکَ وَ طُلَقَائِکَ مِنَ النَّارِ وَ الْفَائِزِینَ بِجَنَّتِکَ وَ النَّاجِینَ بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی سَیِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ أَجْمَعِینَ وَ سَلَّمَ عَلَیهِم تَسلیماً.
و خشنودی خود را در این روزها به ما ارزانی کنی، که به یقین تو شنوای دعایی، و از خیری که در این ایام از عالم بالا نازل می‌‌کنی، ما را محروم مساز و از گناهان ما را پاک ساز، ای دانای نهان‌ها، و در این روزها خانه جاودان را بر ما واجب گردان. خدایا بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست، و گناهی را برای ما باقی بگذار جز آنکه ببخشی، و نه اندوهی جز آنکه برطرف کنی، و نه بدهی جز انکه بپردازی، و نه غایبی جز انکه به ما برسانی، و نه حاجتی از حاجات دنیا و آخرت جز آنکه هموار و آسان نمایی، به یقین تو بر هر چیز توانایی. خدایا ای دانای نهان، ای رحم کننده به اشک‌های روان، ای اجابت کننده دعاها، ای پروردگار زمین‌ها و آسمان‌ها، ای آنکه صداها بر او اشتباه نشود، بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست، و ما را در این روزها از آزادشدگان و رهاگشتگان از آتش، و رسیدگان به بهشت، و از نجات یافتگان قرار ده به مهربانی‌ات ای مهربان‌ترین مهربانان، و درود خدا بر آقایمان محمّد و همه اهل بیتش.
4- آن پنج دعایی را بخواند که به فرموده امام باقر (ع) خداوند آن را به وسیله جبرئیل برای حضرت عیسی (ع) هدیه فرستاد، تا در ایام این دهه، آنها را بخواند. آن پنج دعا چنین است:
(1) أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلَی کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدِیرٌ (2) أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ أَحَدا صَمَدا لَمْ یَتَّخِذْ صَاحِبَةً وَ لا وَلَدا (3) أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ أَحَدا صَمَدا لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُوا أَحَدٌ (4) أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِیکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیِی وَ یُمِیتُ وَ هُوَ حَیٌّ لا یَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلَی کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدِیرٌ (5) حَسْبِیَ اللَّهُ وَ کَفَی سَمِعَ اللَّهُ لِمَنْ دَعَا لَیْسَ وَرَاءَ اللَّهِ مُنْتَهَی أَشْهَدُ لِلَّهِ بِمَا دَعَا وَ أَنَّهُ بَرِی‌ءٌ مِمَّنْ تَبَرَّأَ وَ أَنَّ لِلَّهِ الْآخِرَةَ وَ الْأُولَی.
(1)گواهی می‌‌دهم که معبودی جز خدا نیست، یگانه و بی شریک است، فرمانروایی و سپاس برای اوست، خیر تنها به دست اوست و او بر هرچیز تواناست(2)گواهی می‌‌دهم معبودی جز خدا نیست، یگانه و بی شریک است، یکتا و بی‌‌نیاز است همسر و فرزندی نگرفته است.(3)گواهی می‌‌دهم معبودی جز خدا نیست، یگانه و بی شریک است، یکتا و بی‌‌نیاز است نه زاده و نه زاییده شده است، و برایش هیچ همتایی نیست.(4)گواهی می‌‌دهم معبودی جز خدا نیست، یگانه و بی شریک است، فرمانروایی و سپاس برای اوست، زنده میکند و می‌‌میراند و اوست زنده‌‌ای که نمی‌‌میرد، خیر تنها به دست اوست، و او بر هرچیز تواناست.(5)خدا مرا بس است و کفایت میکند، خدا گوش فرا دهد برای آنکه او را بخواند، ورای خدا نهایتی نیست، گواهی می‌‌دهم برای خدا به آنچه دعوت کرد، و خدا بیزار است از هرکه از او بیزاری جوید، و آخرت و دنیا از آن خداست.
سپس حضرت عیسی (ع) پاداش فراوانی را برای 100 مرتبه خواندن این پنج دعا ذکر فرمود. مرحوم «علامه مجلسی» گفته است: اگر کسی هر روز هر یک از این پنج دعا را 10 مرتبه بخواند( که در مدت 10 روز هر کدام را 100 مرتبه خوانده است) به روایت عمل کرده است. البته اگر هر روز هر دعایی را 100 مرتبه بخواند بهتر است.
5- در هر روز، از این دهه، این تهلیلات (لااله‌الا الله‌ها) را که از امیرالمومنین نقل شده است بخواند و اگر روزی 10 مرتبه بخواند بهتر است:
لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ عَدَدَ اللَّیَالِی وَ الدُّهُورِ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ عَدَدَ أَمْوَاجِ الْبُحُورِ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَ رَحْمَتُهُ خَیْرٌ مِمَّا یَجْمَعُونَ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ عَدَدَ الشَّوْکِ وَ الشَّجَرِ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ عَدَدَ الشَّعْرِ وَ الْوَبَرِ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ عَدَدَ الْحَجَرِ وَ الْمَدَرِ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ عَدَدَ لَمْحِ الْعُیُونِ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ فِی اللَّیْلِ إِذَا عَسْعَسَ وَ فِی الصُّبْحِ إِذَا تَنَفَّسَ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ عَدَدَ الرِّیَاحِ فِی الْبَرَارِی وَ الصُّخُورِ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ مِنَ الْیَوْمِ إِلَی یَوْمِ یُنْفَخُ فِی الصُّورِ.
معبودی جز خدا نیست به شمار شب‌ها و روزگاران، معبودی جز خدا نیست به شمار امواج دریاها، معبودی جز خدا نیست، و رحمت او از آنچه گرد می‌‌آورند بهتر است، معبودی جز خدا نیست، به شمار خارها و درختان، معبودی جز خدا نیست به شمار موها و کرک‌ها، معبودی جز خدا نیست به شمار سنگ‌ها و کلوخ‌ها، معبودی جز خدا نیست به شمار بهم خوردن پلک‌ها، معبودی جز خدا نیست در شب چون سیاهی بنماید و در صبح چون سپیدی سر برآورد، معبودی جز خدا نیست به شمار بادها در صحراها و کوه‌ها، معبودی جز خدا نیست از امروز تا روز دمیده شدن در صور.
اعمال مختص روزها و شب‌های ماه ذی الحجه
روز اول ماه: روز اول ماه ذی‌الحجه روز مبارکی است و برای آن اعمال چند نقل شده است:
1- روزه گرفتن. در روایتی از امام موسی بن جعفر (ع) نقل شده است که هر کس روز اول ماه ذی‌الحجه را روزه بگیرد، خداوند برای وی پاداش عظیمی را می‌نویسد.
2- خواندن نماز حضرت فاطمه (ع). مرحوم «شیخ طوسی» فرموده است: مستحب است در این روز، نماز حضرت فاطمه (ع) را بخواند و این نماز چهار رکعت است (هر دو رکعت به یک سلام) و همانند نماز حضرت امیرالمومنین (ع) است در هر رکعت یک مرتبه سوره حمد و 50 مرتبه سوره قل هو الله را بخواند و بعد از سلام تسبیح حضرت فاطمه (ع) را بگوید، آنگاه بخواند:
سُبْحَانَ ذِی الْعِزِّ الشَّامِخِ الْمُنِیفِ سُبْحَانَ ذِی الْجَلالِ الْبَاذِخِ الْعَظِیمِ سُبْحَانَ ذِی الْمُلْکِ الْفَاخِرِ الْقَدِیمِ سُبْحَانَ مَنْ یَرَی أَثَرَ النَّمْلَةِ فِی الصَّفَا سُبْحَانَ مَنْ یَرَی وَقْعَ الطَّیْرِ فِی الْهَوَاءِ سُبْحَانَ مَنْ هُوَ هَکَذَا وَ لا هَکَذَا غَیْرُهُ
منزّه است آن داری عزّت بلندمرتبه شریف، منزّه است آن دارای عظمت بسیار با شکوه بزرگ، منزّه است آن دارای فرمانروایی گرانمایه ازلی، منزّه است آنکه جای پای مورچه را بر سنگ صاف بیند، منزّه است آنکه چگونگی گذر پرنده را در هوا بیند، منزّه است آنکه او چنین است، و جز او چنین نیست.
3- نیم ساعت قبل از ظهر، دو رکعت نماز بگذارد و در هر رکعت یک مرتبه سوره حمد و 10 مرتبه سوره «قل هو‌الله» و 10 مرتبه آیةالکرسی و 10 مرتبه سوره «انا انزلنا» را بخواند.
4- هر کس از ظالمی خوف داشته باشد در این روز بگوید: « حَسْبِی حَسْبِی حَسْبِی مِنْ سُؤَالِی عِلْمُکَ بِحَالِی
مرا کافی است، مرا کافی است، مرا کافی است، آگاهی تو به حالم از درخواست من.» تا خداوند او را از شر آن ظالم حفظ کند.
روز هشتم ماه: روز هشتم ذی‌الحجه را "ترویه" می‌نامند و به روایت امام صادق(ع) روزه در آن، کفاره گناهان زیادی است.
تقویم این ماه
اول ماه ذی‌الحجه: روز ولادت حضرت ابراهیم خلیل (ع)، پیامبر بزرگ و بت شکن و بنا کننده خانه کعبه است.
همچنین بنا بر نقل «شیخ طوسی» این روز، روز ازدواج امیرمومنان علی (ع) و حضرت صدیقه کبری فاطمه زهرا (س) (در سال دوم هجری ) است.
روز هفتم ماه ذی الحجه: وفات امام محمد باقر (ع) ( در سال 114) در چنین روزی واقع شده است.
روز هشتم ماه ذی‌الحجه: این روز را روز« ترویه» می‌نامند. «ترویه در لغت به معنای سیراب کردن، و آب ذخیره نمودن است». در سابق که در عرفات آب نبود، حجاج روز هشتم آب برای وقوف در عرفات در روز نهم از مکه با خود می‌برند.
روز نهم ذی الحجه: روز عرفه است که روزی بسیار با فضیلت است و حاجیان آن روز را در صحرای عرفات به یاد خدا هستند، همچنین این روز مصادف است با سال روز شهادت حضرت مسلم‌بن عقیل (ع) در شهر کوفه ( در سال 60 هجری قمری).
روز دهم ماه ذی‌الحجه: روز عید قربان است که از اعیاد مهم اسلامی است.
روز پانزدهم ماه ذی‌الحجه: در چنین روزی میلاد مسعود حضرت امام علی النقی (ع) در سال 212 هجری قمری واقع شده است.
روز هجدهم ماه ذی الحجه: روز عید سعید غدیر، عید ولایت و امامت، از اعیاد مهم اسلامی است. آن روز پیامبر گرامی اسلام (ص) به فرمان خداوند، علی (ع) را به امامت و جانشینی خود منصوب کرد. این واقعه در سال دهم هجری در سرزمین «خم» نزدیکی مکه کنار غدیر (برکه آبی) واقع شد. و لذا آن را عید «غدیر خم» می‌نامند. مرحوم «علامه امینی» در کتاب شریف «الغدیر» که در 11 جلد نوشته شده است، روایات فراوانی را از طریق اهل سنت راجع به جریان غدیر خم، نقل میکند که جای تردیدی برای هیچ فرد با انصافی باقی نمی‌گذارد.
روز بیست و چهارم ماه ذی الحجه: روز «مباهله» است، روزی است که رسول خدا (ص) با نصارای نجران «مباهله» کرد، و پیش از آن که مباهله صورت گیرد مسیحیان نجران، پشیمان شده و از مباهله صرف نظر کردند. این جریان در سال دهم هجری واقع شده است. ( داستان آن را در ذیل اعمال روز مباهله شرح خواهیم داد).
همچنین در این روز حضرت امیرالمومنین علی (ع) در حال رکوع انگشتر خود را به سائل داد و آیه (انما ولیکم الله و رسوله) در همین رابطه نازل شد.
روز بیست و پنجم ماه ذی الحجه: روز نزول سوره «هل اتی» است. پس از آن که حضرت علی (ع) حضرت فاطمه (ع)، امام حسن (ع) و امام حسین (ع) و جناب فضه، برای ادای نذر خویش که برای شفای امام حسن و امام حسین (ع) کرده بودند، سه روز روزه گرفتند و در روز اول غذای افطار خود را به مسکین دادند و با آب افطار کردند و در روز دوم به یتیم و روز سوم به اسیر دادند این سوره در مدح آنان نازل شد.
اعمال مشترک اول هر ماه
1- هنگام رؤیت هلال دعایی را که در «صحیفه سجادیه» آمده است بخواند که بسیار پرمعناست:
أَیُّهَا الْخَلْقُ الْمُطِیعُ الدَّائِبُ السَّرِیعُ الْمُتَرَدِّدُ فِی مَنَازِلِ التَّقْدِیرِ الْمُتَصَرِّفُ فِی فَلَکِ التَّدْبِیرِ آمَنْتُ بِمَنْ نَوَّرَ بِکَ الظُّلَمَ وَ أَوْضَحَ بِکَ الْبُهَمَ وَ جَعَلَکَ آیَةً مِنْ آیَاتِ مُلْکِهِ وَ عَلامَةً مِنْ عَلامَاتِ سُلْطَانِهِ فَحَدَّ بِکَ الزَّمَانَ وَ امْتَهَنَکَ بِالْکَمَالِ وَ النُّقْصَانِ وَ الطُّلُوعِ وَ الْأُفُولِ وَ الْإِنَارَةِ وَ الْکُسُوفِ فِی کُلِّ ذَلِکَ أَنْتَ لَهُ مُطِیعٌ وَ إِلَی إِرَادَتِهِ سَرِیعٌ سُبْحَانَهُ مَا أَعْجَبَ مَا دَبَّرَ مِنْ أَمْرِکَ وَ أَلْطَفَ مَا صَنَعَ فِی شَأْنِکَ جَعَلَکَ مِفْتَاحَ شَهْرٍ حَادِثٍ لِأَمْرٍ حَادِثٍ فَأَسْأَلُ اللَّهَ رَبِّی وَ رَبَّکَ وَ خَالِقِی وَ خَالِقَکَ وَ مُقَدِّرِی وَ مُقَدِّرَکَ وَ مُصَوِّرِی وَ مُصَوِّرَکَ ،
ای آفریده فرمانبردار، رونده کوشا و شتابان، رفت وآمد کننده در منزلگاه‌های معیّن، ای متصرف در چرخ گردان تدبیر، ایمان آوردم به آن کس که با تو تاریکی‌ها را روشن کرد، و آنچه را که به سختی می‌‌توان یافت آشکار ساخت و تو را نشانه‌‌ای از نشانه‌‌های چیرگی، و علامتی از علائم قدرت خود قرار داد، پس زمان را به تو محدود ساخت، و گاهی تو را به نقص و گاهی به کمال، و وقتی به طلوع، و زمانی به غروب، و حالتی پر نور، و حالتی گرفته، مسخّر خویش نمود، تو در تمام این حالات مسّخر اویی، و به سوی اراده‌‌اش شتابانی، منزّه است او چه عجیب است تدبیری که در حق تو به کار برده، و چه دقیق است آنچه درباره تو انجام داده، تو را کلید ماهی تو برای کارهایی نو ساخته، پس از پروردگار که پروردگار من و توست، و آفریننده من و توست، و مهار مقدّرات من و تو در کف قدرت اوست، و صورتگر من و توست،
أَنْ یُصَلِّیَ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ یَجْعَلَکَ هِلالَ بَرَکَةٍ لا تَمْحَقُهَا الْأَیَّامُ وَ طَهَارَةٍ لا تُدَنِّسُهَا الْآثَامُ هِلالَ أَمْنٍ مِنَ الْآفَاتِ وَ سَلامَةٍ مِنَ السَّیِّئَاتِ هِلالَ سَعْدٍ لا نَحْسَ فِیهِ وَ یُمْنٍ لا نَکَدَ مَعَهُ وَ یُسْرٍ لا یُمَازِجُهُ عُسْرٌ وَ خَیْرٍ لا یَشُوبُهُ شَرٌّ هِلالَ أَمْنٍ وَ إِیمَانٍ وَ نِعْمَةٍ وَ إِحْسَانٍ وَ سَلامَةٍ وَ إِسْلامٍ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجْعَلْنَا مِنْ أَرْضَی مَنْ طَلَعَ عَلَیْهِ،
می‌‌خواهم که بر محمّد و خاندانش درود فرستد، و تو را ماه برکتی قرار دهد، که گذشت روزگاران آن را از بین نبرد و ماه پاکی که گناهان آن را آلوده نگرداند، هلال ایمنی از آفات، و سلامتی از زشتی‌ها، هلال خوش طالعی برکنار از بد یمنی، و مبارکی بدون گرفتاری و آسایش بدون دشواری و خیر بدون شرّ،هلال ایمنی و امان، و نعمت و احسان و سلامت و اسلام، خدایا بر محمّد و خاندانش درود فرست، و ما را از پسندیده‌‌ترین کسانی قرار ده که این ماه بر آنان طلوع کرده،
وَ أَزْکَی مَنْ نَظَرَ إِلَیْهِ وَ أَسْعَدَ مَنْ تَعَبَّدَ لَکَ فِیهِ وَ وَفِّقْنَا اللَّهُمَّ فِیهِ لِلطَّاعَةِ وَ التَّوْبَةِ وَ اعْصِمْنَا فِیهِ مِنَ الْآثَامِ وَ الْحَوْبَةِ وَ أَوْزِعْنَا فِیهِ شُکْرَ النِّعْمَةِ وَ أَلْبِسْنَا فِیهِ جُنَنَ الْعَافِیَةِ وَ أَتْمِمْ عَلَیْنَا بِاسْتِکْمَالِ طَاعَتِکَ فِیهِ الْمِنَّةَ إِنَّکَ أَنْتَ الْمَنَّانُ الْحَمِیدُ وَ صَلَّی اللَّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الطَّیِّبِینَ وَ اجْعَلْ لَنَا فِیهِ عَوْنا مِنْکَ عَلَی مَا نَدَبْتَنَا إِلَیْهِ مِنْ مُفْتَرَضِ طَاعَتِکَ وَ تَقَبَّلْهَا إِنَّکَ الْأَکْرَمُ مِنْ کُلِّ کَرِیمٍ وَ الْأَرْحَمُ مِنْ کُلِّ رَحِیمٍ آمِینَ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ
و پاکیزه‌‌ترین کسانی که به آنها نظر نموده، و خوشبخت‌‌ترین کسانی که در آن به بندگی تو گردن نهاده‌‌اند، و ما را در این ماه توفیق توبه عنایت کن، و از گناه حفظ فرما، و از انجام نافرمانی‌‌ات بازدار، و ادای شکر نعمتت را به ما ارزانی کن، و لباس‌های عافیت را بر ما بپوشان، و به سبب انجام طاعت کامل، نعمتت را در این ماه بر ما تمام کن، زیرا که تو بس بخشنده ستوده‌‌ای، و درود خدا بر محمّد و خاندان پاکش، و برای ما از جانب خود در این ماه مددی برسان، بر انجام آنچه ما را به آن خوانده‌‌ای از اطاعت واجبت، و آن را بپذیر، همانا تو کریم‌‌تر از هر کریمی، و مهربان‌تر از هر مهربانی، آمین آمین ای پروردگار جهانیان.
2- خواندن هفت بار سوره «حمد».
3- خواندن نماز اول ماه در روز اول، و آن دو رکعت است، در رکعت اول بعد از «حمد»، سی مرتبه «قل هو الله احد» می‌خواند( به عدد روزهای ماه) و در رکعت دوم سی مرتبه «انا انزلنا»، و بعد از نماز صدقه‌ای در راه خدا میدهد؛ ( و اگر مستحقی حاضر نیست، برای او کنار بگذارد) در بعضی از روایات اسلامی آمده است، هر کس چنین کند، سلامت خود را در آن ماه از خداوند متعال گرفته است.
در بعضی از احادیث آمده است: بعد از نماز، این دعا را ( که پرمعنا و پربرکت و مشتمل بر آیات گرانبها و مناسبی از قرآن مجید است) بخواند:
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ وَ مَا مِنْ دَابَّةٍ فِی الْأَرْضِ إِلا عَلَی اللَّهِ رِزْقُهَا وَ یَعْلَمُ مُسْتَقَرَّهَا وَ مُسْتَوْدَعَهَا کُلٌّ فِی کِتَابٍ مُبِینٍ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ وَ إِنْ یَمْسَسْکَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلا کَاشِفَ لَهُ إِلا هُوَ وَ إِنْ یُرِدْکَ بِخَیْرٍ فَلا رَادَّ لِفَضْلِهِ یُصِیبُ بِهِ مَنْ یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ سَیَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ یُسْرا مَا شَاءَ اللَّهُ لا قُوَّةَ إِلا بِاللَّهِ حَسْبُنَا اللَّهُ وَ نِعْمَ الْوَکِیلُ وَ أُفَوِّضُ أَمْرِی إِلَی اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بَصِیرٌ بِالْعِبَادِ لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ سُبْحَانَکَ إِنِّی کُنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ رَبِّ إِنِّی لِمَا أَنْزَلْتَ إِلَیَّ مِنْ خَیْرٍ فَقِیرٌ رَبِّ لا تَذَرْنِی فَرْدا وَ أَنْتَ خَیْرُ الْوَارِثِینَ
به نام خدا که رحمتش بسیار و مهربانیاش همیشگی است، هیچ جنبنده‌‌ای در زمین نیست، مگر اینکه روزی او بر خدا است و قرارگاه و امانگاهش را خدا می‌‌داند، همه اینها در کتابی روشن است.به نام خدا که رحمتش بسیار و مهربانیاش همیشگی است، اگر خدا به تو زیانی رساند، جز او کسی برطرف کننده آن نیست، و اگر خیری را برای تو بخواهد، فضل او را بازگرداننده‌‌ای نیست، آن را به هرکس از بندگانش بخواهد می‌‌رساند، و او آمرزنده و مهربان است. به نام خدا که رحمتش بسیار و مهربانیاش همیشگی است، خدا به زودی پس از دشواری آسانی قرار میدهد، آنچه خدا خواست همان شود، نیرویی نیست مگر به خدا، خدا ما را بس است و نیکو کارگشایی است، کارم را به خدا وامی‌‌گذارم که خدا بینای به بندگان است، معبودی جز تو نیست، من از ستمکاران بودم، پروردگارا من به آنچه از خیر برایم فرود آری نیازمندم، پروردگارا مرا تنها مگذار، که تو بهترین وارثانی.
4- از اموری که بر آن تأکید شده است، سه روز روزه گرفتن درهر ماه است. مرحوم «علامه مجلسی» در «زاد المعاد» می‌گوید: مطابق مشهور، این سه روز، پنجشنبه اول ماه و پنجشنبه آخر ماه و چهارشنبه اول از دهه وسط ماه است.
سنت است که همه ماه شعبان را روزه بدارد و در10 ماه دیگر، سه روز آن را، روزه بگیرد. و اگر این سنت از او فوت شد، قضای آن را بجای آورد و حتی اگر در تابستان انجام آن دشوار باشد، در زمستان قضا نماید.
در روایتی از امام صادق (ع) آمده است: « کسی که این سه روز را روزه می‌گیرد، مراقب باشد، با کسی جدال و تند خویی نکند و اگر نسبت به او خسارتی شد، درگذرد. و اگر در این ایام روزه باشد و به منزل برادر مومنی رفت و از او خواسته شد که افطار کند، اجابت دعوت مومن و افطار کردن، هفتاد برابر برتر است از روزه داشتن».
به هر حال سه روز روزه گرفتن در هر ماه ( به نحوی که گذشت) پاداش فراوانی دارد و مورد تأکید قرار گرفته است.
