نهمین امام شیعیان امام محمد تقی علیه السلام ملقب به امام جواد علیه السلام هستند که طبق روایات تنها فرزند امام رضا علیه السلام بودند . در احوالات معجزات تولد ایشان گفته اند که وقتی به دنیا آمدند نوری از انوار الهی تمام اطراف بدن ایشان را فرا گرفت و در روز سوم ولادت با زبان فصیح و صریح اظهار شهادتین کردند .
اخبار مذهبی- مادر بزرگوار ایشان "سبیکه نوبیه" ،که امام رضا علیه السلام ایشان را "خیزران" هم صدا میکردند ، کنیزی پاکدامن از نسل ماریه قبطیه بودند و عمه ایشان "حضرت معصومه" سلام الله علیها از زنان عالمه و فاضله دوران خود که امام جواد درباره ایشان فرموده اند: هر کس قبر عمّه ام حضرت فاطمه معصومه علیهاالسلام را در قم زیارت کند ، بهشت پاداش او است .
همسر ایشان "سمانه مغربیه" ، پارسایی شب زنده دار، قاری قرآن و اسوه عفت و طهارت زنان آن روزگار بودند و امام هادی علیه السلام و تمامی فرزندان امام جواد علیه السلام از ایشان هستند .
"حکیمه خاتون" دختر امام جواد علیه السلام در میان دختران امام ، به وفور علم و فضل مشهور و از زنان راوی احادیث بود که مهمترین و مشهورترین آن مربوط به حرز امام جواد علیه السلام است (که همراه داشتن آن برای رفع بلایا توصیه شده است) و توانست محضر چهار امام را درک کند .
از آنجا که حضرت رضا علیه‌السلام خیلی دیر صاحب فرزند شده بودند(حدود ۵۰ سالگی) نگرانی‌هایی در میان شیعیان بروز کرده بود و حتی گروهی ، این امر را بهانه انکار امامت حضرت رضا قرار داده بودند. به همین سبب، ایشان پس از ولادت فرزندشان، اعلام کردند که این فرزند حق را از باطل جدا کرد. اما این تنها بهانه دشمنان امامت نبود ، پس از آن هم خردسالی امام جواد علیه السلام مورد طعن قرار گرفت و آنرا مانع انتصاب به مقام امامت الهی دانستند . اینجا بود که امام به نبوّت حضرت عیسى علی نبینا و آله و علیه السلام در دوران شیرخوارگى، جانشینى سلیمان فرزند داوود علیه السّلام، هنگامى که هنوز کودکى بیش نبود و نبوت یحیی بن زکریا علیه السلام در کودکی اشاره کردند .
پس از شهادت امام رضا علیه السلام ، امام جواد علیه السلام که در حدود هشت سالگی به امامت رسیدند و اولین امامی بودند که در سنین کودکی عهده دار این منصب والا شدند، با بیان احادیث فراوان، زمینه ساز دفاع از باورهای مهدویت برای پذیرش امامت حضرت حجت عجل الله تعالی فرجه الشریف در سن پنج سالگی را فراهم کردند . احادیث پر محتوای ایشان در رابطه با سختی های عصر غیبت ، مدعیان و تعیین کنندگان وقت ظهور و منکران آن حضرت نمونه ای از این دست است .
از همان آغاز امامت ، خلیفه عباسی وقت ایشان را تحت مراقبتهای شدید امنیتی قرار داد و از آنجا که از پیشرفت معنوی و نفوذ باطنی اهل بیت علیهم السلام در بین روح و جان مردم باخبر بود ، ایشان را در بغداد نگهداشت تا با حضور ایشان در دارالخلافه ، ضمن رفع اتهام از خود در به شهادت رساندن امام رضا علیه السلام، بین امام و شیعیان فاصله بیندازد ؛ به گزارش منابع تاریخی، حتی ازدواج جوادالأئمه با اُمّ الفضل دختر مامون، به درخواست مأمون و با انگیزه و اهداف سیاسی انجام شد تا از این راه، امام جواد و ارتباط او با شیعیان را کنترل کند ، یا خود را علاقمند به علویان نشان دهد و آنان را از قیام علیه خود بازدارد.
البته پس از مدتی اصرارهای امام جواد علیه السلام مبنی بر بازگشت به مدینه نتیجه بخش بود و با اینکار خط بطلانی بر مشروعیت ظاهری حکومت عباسی زده شد .
از دیگر شگفتیهای زندگی امام جواد علیه السلام، مناظراتی بود که توسط خلیفه عباسی بین ایشان و بزرگان آن زمان و اهل تسنن برگزار میشد تا مثلا صلاحیت امامت ایشان را در سنین کودکی و نوجوانی زیر سوال برد ، در حالیکه همین مجالس فرصتی شد برای پی بردن همگان به فضائل این امام .. به عنوان مثال در مناظره قاضی القضات شهر "یحی بن اکثم" از امام پرسید :
"اگر کسی برای مراسم حج مُحرم شده باشد و شکاری را بکشد تکلیفش چیست؟"
امام جواب دادند:
"این شخص زن است یا مرد؟
بزرگ است یا بچه؟
آزاد است یا بنده؟
کارش عمدی بوده یا نه؟
بار اولش بوده که این کار را کرده؟
حالا پشیمان شده؟
شب این کار را کرده یا روز؟
حجش عمره بوده است یا واجب؟
شکار پرنده بوده یا نه؟
بزرگ بوده یاکوچک؟"
توجه ایشان به اینهمه ریزه کاری در طرح مساله همه را ساکت و بهت زده کرده بود؛ و از شنیدن حالت های مساله رنگ صورتهایشان مثل گچ سفید شد و فهمیدند که شکست خورده اند.(کتاب وسعت آفتاب از مجموعه کتب 14 خورشید و یک آفتاب)
در دیگر مناظرات علمی ایشان با دانشمندان آن زمان، حدود 30 هزار پرسش علمی در مسائل کلامی از امام در آن سن خردسالی پرسیده شد تا یک خطا، یک نمی‌دانم، یک تناقض در حرف‌های او پیدا کنند اما نتوانستند!
تلاش اصلی امام رضا و امام جواد علیهم السلام در آن دوران این بود که اثبات کنند مکتب اهل بیت تفسیر درست اسلام است. همه مباحثات هم با رعایت اخلاق و آزادی کامل انجام میشد. امام رضا علیه السلام آموزگار آزادی، اخلاق و منطق بودند و مسیری که در ادامه راه ایشان منجر به ایجاد بیت‌الحکمه، بزرگ‌ترین مرکز علمی و دانشگاه جهان در بغداد شد، جزو سیاست‌های حکومت امام جواد علیه السلام است.
در طول ۱۷ سال امامت با برکت ایشان ، شاگردان بسیاری تربیت شدند که هرکدام در میان شیعه و اهل تسنن صاحب نظر هستند که عبدالعظیم حسنی، علی بن‌مهزیار اهوازی و فضل بن شاذان نیشابوری از مشهورترین آنهاست .
ایشان در مقابل قدرتهای منافق و ریاکار همت کردند تا هوشیاری مردم را برای مقابله با این قدرتها برانگیزند .
ارتباط امام جواد با شیعیان، بیشتر از طریق وکیلانش و نامه‌نگاری انجام می‌گرفت. در دوره امامت امام نهم شیعیان، فرقه‌های اهل حدیث ، زیدیه، واقفیه(گروهی از شیعیان که بر امامت امام موسی کاظم(ع) توقف کردند، از اعتراف به امامت امام رضا(ع) سرباز زدند و معتقد بودند که امام کاظم(ع)، مهدی موعود است که در غیبت به سر می‌برد و رجعت خواهد کرد) و غُلات یا غالیان شیعه(عقیده‌های افراطی در باب ائمه (ع) و رساندن آنها به حد خدایی یا نبوت) فعالیت داشتند. وی شیعیان را از عقاید آنان آگاه میکرد و از نماز خواندن پشت سر آنها نهی و غالیان را لعن می‌نمودند.
درباره چگونگی شهادت پیشوای نهم شیعیان اختلاف است ، اما طبق قول مشهور به دست همسرشان ام الفضل مسموم و در ۲۵ سالگی به شهادت رسیدند و در کاظمین در کنار قبر جدّ بزرگوارشان، امام کاظم علیه السلام به خاک سپرده شدند.
جود و بخشش امام جواد علیه السلام زبانزد همه بود ، طوری که هرکس نیازی به او مطرح میکرد، حاجت روا برمیگشت . برخی از شیعیان با توجه به توصیه‌هایی که برخی از عالمان شیعی داشته‌اند، برای گسترش رزق و گشایش در امور مادی خصوصا جوانان به امام جواد علیه السلام توسل می‌جویند و او را "باب المراد" و "باب الحوائج" میخوانند .
صفورا ترقی
