مردم کوفه، با وجود ادعای فراوان و سوگند‌های سنگین برای همراهی با امام (ع)، هنگام عمل و جهاد او را تنها گذاشتند و امیرمؤمنان (ع) در حالی که خلیفه جهان اسلام بود، غریبانه به شهادت رسید.
نقطه ضعف‌هایی که مقدمه خیانت شد
اخبار مذهبی - در باب چرایی بدعهدی کوفیان، می‌توان به چند نکته اشاره کرد؛ نخست آن‌که مردم کوفه، شرکت‌کنندگان در فتح ایران بودند؛ اعرابی که به سبب ثروت‌های بادآورده، عموماً به تن‌پروری و راحت‌طلبی عادت داشتند و اصطلاحاً، لات کوچه‌های خلوت بودند. این ویژگی از آن‌ها افراد بهانه‌گیری می‌ساخت که جز با تنبیه و خشونت، در برابر دستور‌ها تمکین نمی‌کردند؛ چنان‌که بعد‌ها زیاد بن ابیه و پسرش، عبیدا... و چندی بعد حجاج بن یوسف ثقفی، با همین رویه کوفیان را مهار و بر سر جای خود نشاندند؛ اما در مرام و شیوه حکومت‌داری امیرمؤمنان (ع) چنین رویه‌ای دور از عدالت بود؛ از این رو، مردم سرکش کوفه عرصه را برای گستاخی فراخ دیدند و به همراهی با دشمنان آن حضرت پرداختند نباید از یاد برد که شیوه حکومت خلفای پیشین، خود در تقویت این مسئله تأثیر داشت.
درد دنیا زدگی
دوم آن‌که همین ثروت بادآورده، مقیاس و تراز دیدگاه آن‌ها برای انجام کار‌ها را به شدت مادی کرده بود. کوفیان با وجود ادعای کسب ثواب در جهاد، همواره ثمره مجاهدت را در کیسه پولشان جست‌وجو می‌کردند. دل دادن به زخارف دنیوی، خود دلیلی عمده برای خیانت به رهبری بود که از جهاد، جز رضای خدا را طلب نمی‌کرد و دنیا را سه طلاقه کرده بود.
اختلافات داخلی
سوم آن‌که کوفه، شهری بسیار پرجمعیت و تشکیل‌یافته از قبایل و عشیره‌های گوناگون بود که هر یک با دیگری بر سر مسائلی اختلاف داشت و بن‌مایه‌های اخلاقی آن‌ها بیش از آن‌که بر اساس اسلام باشد، بر مدار جاهلیت می‌چرخید. همین مسئله، باعث می‌شد در مسیر رقابت با یکدیگر، خیانت را هم چاشنی رفتار خود کنند و آن را سیاست بپندارند. معاویه با استفاده از همین نقطه ضعف، توانست در دوران امام حسن (ع) ، عملاً کوفه را گرفتار هرج و مرج فکری و سیاسی کند.
