پروردگار عالمیان انسان اشرف مخلوقات را نسبت به آفریده های خود برگزید و ویژگی های خاصی را به او بخشید ؛ اما همانطور که این نعمات را به بندگانش ارزانی داشته بر آنها واجب کرده تا امانتش را به سلامت به معبود خود بازگردانند ؛ وجود آدمی از کالبد ، روح ، روان و نفس...و در حقیت انسان یک موجود چند بعدی شگفت انگیز است که برخی معتقدند آدمیان از بسیاری از فرصت ها و استعدادهای خدادادی خود ناآگاه اند و تا آخر عمر نمی توانند بهره مند شوند ؛ ارتباط عجیبی بین اجزای چند بعدی انسان وجود دارد و اگر کوچکترین نقصی در این اجزا رخ دهد فاجعه بزرگ و گاه جبران ناپذیر به وجود می آید با نگاهی دقیق تر پی خواهیم برد اشتباهات ذاتی و نفسی از مهم ترین این فاجعه ها است ؛ گناه نیز بدترین حالت ممکن این فاجعه هاست ؛ بر اساس احادیث و روایات گناه زبان نیز از بدترین گناهان است ؛ غیبت گناه کبیره ای چند وجهی است که چندین گناه را در بر دارد به طوری که غیبت به خوردن گوشت مرده برادر دینی تشبیه شده است ؛ حق الناسی که تا غیبت شونده نبخشد ، فرد غیبت کننده بخشیده نخواهد شد و آثار مخربی را در زندگی دنیوی و اخروی او بر جای خواهد گذاشت.
غیبت بیان معایب و ضعف های جسمانی پنهانی خواه این نقاط مربوط به مسایل دینی، اخلاقی، روحی و اجتماعی افراد باشد یا مربوط به جنبه‌های جسمی آنان ؛ خصوصیات ظاهری، اعضای بدن، نیروهای جسمی، طرز حرکات و رفتار یا متعلقات هر انسان، یعنی زن و فرزند، لباس و خانه و امثال آن شـامل گفتن، نوشتن، اشـاره و تقلیـد درآوردن است ؛ گاهی نیز فرد سخنی را با کنایه می‌گوید، ولی قراینـی هست که دیگران منظور او را می‌فهمند .
گاهـی این عمـل مذمـوم با اعمال مذمـوم دیگری آمیختـه می‌شود، یا در صورت یک عمل خداپسندانه جلوه می‌کند ؛ مثلأ به عنوان گریز از غیبت بگوید : می‌ترسم توضیح بدهم غیبت شود، یا افسوس که شرع زبان ما را بسته است، یا شرع اجازه نمی‌دهد و الا گفتنی‌ها را می‌گفتم. این گونه سخن گفتن در عین این که با کنایه غیبت کرده، به واسطه مبهم گـذاردن موضـوع، بد گمـانی مخاطب را نسبـت به همـه چیز در به اره شخص مورد نظر بر انگیخته و چه بسا موضوع را خیلی بزرگتر از آنچه هست نشان بدهد، در ضمن ریا را هم با غیبت آمیخته و به این ترتیب چند عمل زشت مرتکب شده است.
در حقیقت فرد غیبت کننده نقاط ضعف برادر خود را آشکار کرده و آبروی او را برده است؛ آبرو بسیار عزیز و ارجمند است و اگر از دست برود کمتر جبران می‌شود. شاید یکی از وجوه تشبیـه غیبـت به خوردن گوشت برادر مرده همین باشد که آبروی برادر که رفت قابل جبـران نخـواهد بود و خدا مسلمانان را آبرومند می‌خواهد ؛ اگر شما به وسیله غیبت آبروی کسی را بردید آیا او با شما دوست و برادر خواهد شد ! غیبت بـرادری را بر هم می‌زند و به جای آن دشمنی می‌آورد. خدا دشمنی مسلمانان را با یکدیگر نخواسته، بلکه آنان را برادر و دوست صمیمی خواسته است .
غیبت از منظر قرآن چگونه است ؟
در آیه ۱۲ حجرات آمده است : و هیچ یک از شما دیگری را غیبت نکند، آیا کسی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟ (به یقین) همه شما از این امر کراهت دارید. تقوای الهی پیشه کنید که خداوند توبه‌پذیر و مهربان است ؛ معنای آیه این که: غیبت کردن مؤمن به منزله خوردن گوشت برادر خود در حالی که او مرده است .
این آیه اشاره به نکات اخلاقی و تربیتی دارد؛ فرد غائب مانند مرده است که قدرت بر دفاع از خود ندارد و هجوم بردن بر کسی که قادر بر دفاع از خود نیست، بدترین نوع ناجوان‌مردی است ،بی‌شک خوردن گوشت مرده سبب سلامت جسم و جان نمی‌شود، بلکه سرچشمة انواع بیماری‌ها است، بنابراین، غیبت‌کننده اگر آتش کینه و حسد خود را با غیبت به طور موقت فرو نشاند، به یقین چیزی نمی‌گذرد که همان بذرهای نهفته مفاسد اخلاقی در درون جان او سر می‌کشد و مانند خارهای مغیلان او را آزار می‌دهد.
غیبت کننده انسان ضعیف و ناتوانی است که شهامت رویارویی با مسائل را ندارد و به همین دلیل به مرده برادر خویش هجوم می‌برد ،همان‌گونه که یک حیوان یا انسان مردارخوار، سبب انتشار انواع میکروب‌های بیماری‌زا می‌شود، شخص غیبت کننده نیز با ذکر گناهان و عیوب پنهانی برادران مسلمان عوامل اشاعه فحشاء را فراهم می کنند.
درآیه یک سوره همزه آورده شده است: وای بر هر عیب‌جوی غیبت‌کننده‌ای که مردم با ایمان را به سخریه می‌گیرند، و با نیش زبان و حرکات دست و چشم و ابرو، در پشت سر و پیش رو، مؤمنان را هدف تیرهای طعن و تهمت قرار می‌دهند همچنین در آیه ۱۹ سوره نور خداوند فرموده است: کسانی که دوست دارند زشتی‌ها در میان مردم با ایمان شیوع یابد عذاب دردناکی برای آنان در دنیا و آخرت است؛ خداوند در آیه ۱۴۰ سوره نساء نیز می‌فرماید: خداوند دوست ندارد کسی با سخنان خود بدی‌های دیگران را اظهار کند، مگر آن کسی که مورد ستم واقع شده باشد، خداوند شنوا و دانا است.
دیدگاه پیامبر ( ص ) در خصوص غیبت چگونه است ؟
پیامبر ( ص ) در خصوص غیبت می فرماید : غیبت کردن یعنی انسان در غیاب کسی سخنی بگوید که او بدان رضایت ندارد ؛ برحذر باش و از غیب کردن بپرهیز. گناه غیبت از گناه (عمل شنیع) زنا به مراتب بزرگتر است ؛ خداوند غیبت کردن مسلمان را مانند حرمت مال و جان او حرام فرموده است ؛ کسی که مؤمنی را غیبت کند گویا از روی عمد کسی را به قتل رسانده است ؛ خودداری از غیبت کردن، در نزد خدای متعال از ده هزار رکعت نماز مستحبّی محبوبتر است ؛ غیبت کردن این سه نفر بلامانع است: زمامدار ستمگر و فاسق آشکار بی‌باک، و آدم بدعت‌گذار.
در احادیثی از رسول اکرم ( ص ) آمده است : عمل صالح یک گوهری است که با غیبت کردن زایل و از بین می‌رود ؛ مفاسد آدم فاسق تبهکار را آشکارا بگویید تا مردم او را شناسایی کنند. غیبت آدم فاسق جایز و بلامانع است ؛ آیا شما از رسوا کردن آدم فاجر نابکار خود داری می‌کنید تا مبادا مردم او را بشناسند؟ شما مفاسد او را علنی کنید تا دیگران خود را از او برحذر بدارند ؛ گوش‌های خود را از شنیدن غیبت منزّه بدارید (و بدانید) که گوینده و شنوندة غیبت هر دو در گناه شریکند؛ سرعت نفوذی آتش در خوردن گیاه خشک به پای سرعت اثر غیبت در نابودی حسنات یک بنده نمی‌رسد ؛ ی مردم! (بدانید) آن کسی که غیبت می‌کند دین و ایمان او تنها به زبان او است و قلباً ایمان ندارد. شما (برحذر باشید و) مسلمانان را غیبت نکنید ؛ کسی که زبانش را مهار کند گویا به (تمام دستورات) قرآن عمل کرده است.
نبی اکرم ( ص) فرموده اند : اگر در جمعی حضور داشتی که از کسی بدگویی می‌کنند تو آن فرد را یاری کن و دیگران را از غیبت کردن باز بدار و خودت هم از آن جمع برخیز و آنجا را ترک نما ؛ چقدر قبیح است که یک مسلمان از عیوب و کمبودهای خود غافل باشد و به عیوب دیگر برادران خود بپردازد و آنها را میان مردم نیز إفشا نماید ؛ دم روزه‌دار هر چند در بستر خواب باشد در حال عبادت است مادامی که مسلمانی را غیبت نکند ؛ کسی که در ماه مبارک رمضان غیبت مسلمانی کند روزه او پاداشی نخواهد داشت ؛ خداوند آدم غیبت‌کننده را نمی‌آمرزد مگر آنکه شخصی که او را غیبت کرده حلالش نماید ؛ کفاره کسی که غیبتش را کردی این است که برای او مغفرت طلبی .
دیدگاه امام علی ( ع) درخصوص غیبت چیست ؟
امام علی (ع) در خصوص غیبت می فرماید : منفورترین مخلوقات نزد خدا غیبت کننده است ؛ دردناکترین مردم (در قیام) غیبت کننده است ؛ غیبت کردن بدترین دروغ و حرف نارواست ؛ غیبت، خورشت سگان جهنم است ؛ غیبت کردن نشانه و خصلت منافق است ؛ دروغ مى گوید کسى که فکر مى کند حلال زاده است، درحالى که گوشت مردم را با غیبت کردن مى خورد ؛ از غیبت بپرهیز، که آن تو را با خدا و مردم دشمن مى کند و اجر و پاداش کارهاى تو را از بین مى برد ؛ شنونده غیبت شریک غیبت کننده است .
دیدگاه اهل بیت (ع) در خصوص غیبت چگونه است ؟
امام سجاد ( ع ) در خصوص غیبت فرموده اند : برحذر باش و از غیبت کردن بپرهیز که غیبت خوراک سگ‌های جهنم است ؛ ین سه نفر به بهشت راه ندارند: آدم منّت‌گذار و کسی که غیبت مردم را می‌کند و دائم الخمر مشروب‌خوار ؛ کسی که دیگران را به عیبی که دارند منتسب کند، دیگران او را به عیبی که ندارد منتسب خواهند کرد .
امام جعفر صادق (ع) در احادیثی ، غیبت را اینگونه معرفی کرده است : غیبت کردن بر هر مسلمانی حرام است. غیبت مانند آتشی که هیزم را با حرص و وَلع می‌خورد حَسنات انسان را به کلی از بین می‌برد ؛ غیبت آنست که درباره برادر دینی‌ات چیزی که خدا آن را مستور داشته تو آن را آشکار کنی و اما چیزهایی‌که به ظاهر دارد از قبیل (اخلاقیات) تندخوئی و عجول بودن (و امثال آن) غیبت به حساب نمی‌آید ؛ غیبت مکن که تو را غیبت خواهند کرد و برای برادرت گودالی حفر مکن که خودت در آن خواهی افتاد .
اباعبدالله (ع) امام ششم شیعیان در ادامه می فرمایند : آدم فاسق تبهکار وقتی تبهکاری خود را علنی کرد دیگر حرمتی ندارد و غیبت کردن او (در این موضوع) جایز است ؛ سرعت اثر غیبت در ویرانی دین و ایمان بیش از اثر ویران‌کننده جذام در اندرون انسان است ؛ زبانت را مهار کن، این صدقه‌ای است که زبان تو آن را تصدیق می‌کند ؛ هر کسی در مجلسی مانع از بدگویی و غیبت برادر دینی (غایب) خود شود خداوند هزار باب از شرور دنیا و آخرت را از او باز خواهد داشت .
امام جعفر صادق فرموده اند : آن کسی که خود سبک مغز وهمواره غیبت مردم را می‌کند خود او از هر کس دیگر به صفت عصیان و گنهکاری سزاوارتر است ؛ مسلمان برادر مسلمان است: نه به او ستم می‌کند و نه دست از یاریش برمی‌دارد، نه غیبت او را می‌کند و نه به وی خیانت می‌ورزد و نه از خواسته‌هایش وی را محروم می‌سازد؛ کسی که در نزد او از برادر مؤمنش غیبت بشود و او بتواند وی را یاری و دفع غیبت نماید ولی شانه خالی کند، خداوند او را در دنیا و آخرت خوار و درمانده خواهد نمود ؛ اگر کسی را غیبت کردی و به گوش او رسید باید از او حلالیّت بطلبی و اگر نرسیده باشد... از خدا برایش طلب مغفرت کن .
تشریح غیبت و هندسه ی گناهان
حجت الاسلام و المسلمین سید جواد موسوی هوایی کارشناس مذهبی، با اشاره به اینکه منشا اصلی غیبت ، بدگمانی و سوء ظن هاست ، اظهار کرد : غیبت در اسلام از نظرمسائل اخلاقی و بررسی پیامدهای فردی ، خانوادگی و اجتماعی جایگاه ویژه ای دارد ؛ خداوند صفات پسندیده مانند کارهای خیر ، تواضع ، محبت به دیگران،انفاق ، احسان و نیکوکاری را به بندگان خود معرفی کرده اند تا به آن عمل کنند و در مقابل سفارش شده تا از صفات ناپسندی مانند تکبر ، بخل ،سوظن ، بدگمانی ، شک ، غیبت و... پرهیز شود.
و با اشاره به تشریح آیه ۱۲ سوره حجرات افزود: از گمانه های بد، سوء ظن ، تجسس و شک پرهیز کنید ؛ مبدا غیبت ؛ شک ؛ بدگمانی ؛ سوء ظن ؛ تجسس ؛ غیبت است ؛ بروز برخی رفتارهای افراد باعث می شود در ابتدا شک به وجود بیاید و بدگمانی ها را به همراه دارد افزایش بدگمانی ها ، سوءظن و نمادینه شدن سوء ظن ها باعث تجسس در امور افراد می شود در این مواقع فرد شکاک و بدگمان بالاخره در نظر خود عیبی از فرد مقابل به دست می آورد وبستری برای غیبت و در مواقع تهمت م شود که عواقب جیران ناپذیر فردی و اجتماعی ( عمومی ) را به دنبال دارد.
غیبت در فرد و عموم چگونه است ؟
حجت الاسلام و المسلمین موسوی هوایی با اشاره به اینکه بیان نقص ها به شرایط خاصی بستگی دارد ، تصریح کرد : در مواقعی که عیب افراد بیان می شود و فرد بر اساس تکرار معایب برایش عادی شده است در نگاه اول شاید غیبت به نظر نمی رسد ولی اگر بیان این معایب باعث آسیب به عموم مردم شود غیبت محسوب می شود حتی اگر فرد غیبت شونده از گناه فرد غیبت کننده بگذر بنابراین باید در اعمال ، رفتار و گفتار عمومی بیشتر توجه شود ؛ پرهیز از غیبت در خیلی از مسائل برای افراد بهتر و کم هزینه تر است .
این کارشناس مذهبی با تاکید بر اینکه آسیب ناشی ازاشتباهات و گناهانی که بر عموم مردم وارد می شود جبران ناپذیر است ، خداوند خیلی سخت از گناهان عمومی می گذرد ، افزود : متاسفانه این موارد خیلی کم بیان می شود ؛ انجام اشتباهات و گناهان در بسیاری از مواقع خیلی ناچیز به نظر می رسد ولی باعث نگرانی عمومی می شود این نگرانی ها نیز باعث فلج شدن یک جامعه ایمانی می شود و تضعیف باورهای معنوی و مذهبی را به همراه دارد که جبران ناپذیر است و نوعی حق الناس عمومی است ؛ چگونه می توان ضربه ای که بر عموم مردم وارد شده را جبران کرد؛ غیبت از گناهانی است که جرم عمومی را به همراه دارد و باید بیشر مراقب اعمال خود باشیم.
وی ادامه داد : به طور کلی بیان معایب و نقص ها در افراد که با ذائقه عموم مردم همسان نباشد و مردم از آنها بدشان بیاید غیبت عمومی محسوب می شود حتی اگر فرد مذکور از حق خود بگذرد؛ این امر باعث می شود اعتماد اجتماعی و انسجام اجتماعی از بین برود ؛ نفاق و دررویی در جامعه گسترش پیدا می کند باعث اختلال در روابط خانواده ها ، اقوام ، دوستان ، آشنایان و جامعه می شود .
غیبت منشا تهمت است
حجت الاسلام و المسلمین موسوی هوایی با اشاره به اینکه غیبت منشا تهمت است ، عنوان کرد : هنگامی که سوء ظن ها و بدگمانی در جامعه به وجود بیاید باعث شک عموم مردم می شود اعتماد اجتمادی و انسجام اجتماعی از بین می رود ؛ دو رویی ها افزایش پیدا می کند بستر تجسس در تمام امور مهیا می شود در این مواقع کوچکترین اعمال و رفتارها نقص و عیب به نظر می رسد در جامعه مطرح می شود و غیبت به وجود می آید و اتحاد از بین می رود و کسی دیگر حاضر نیست در کنار ه باشد و ایثار و از خود گذشتگی داشته باشد و انسان دوستی از بین می رود.
در چه مواقعی غیبت جایز است ؟
این کارشناس مذهبی با اشاره به اینکه در برخی موارد بیان نقص ها و معایب ، غیبت محسوب نمی شود ، بیان کرد : امر به معروف و نهی از منکر از واجبات دینی است در این مواقع گفتن نواقص و معایب غیبت محسوب نمی شود امر؛ بیان ضعف ها در انجام وظایف ، ضعف های مدیریتی و کارهای که تاثیر بر عموم دارد نوعی انتقاد مثبت است و غیبت محسوب نمی شود .
باطن در انجام اعمال نقش مهمی دارد
حجت الاسلام و المسلمین موسوی هوایی با اشاره به اینکه هر کاری دارای باطن است و باطن در انجام اعمال نقش مهمی دارد ، گفت : باطن اعمال و رفتارها و کارها در نوع گناهان موثر است ؛ بازگو کردن معایب و نقص های افراد در اعمالی مانند نگاه هوس آلود نامحرمان به یکدیگر ، حرام خواری ، حق الناس ، بیت المال ، مال یتیم و... جایز است ؛ این اعمال فرو بردن تیرهای آتشین گناه را در باطن افراد به همراه دارد بنابراین در مواقعی که باطن کار گناهان کبیره باشد باید معایب و نقص ها بازگو شود واز گناهان دوری کرد.
این کارشناس مذهبی با اشاره به اینکه اگر باطن اعمال و عذاب الهی بر همه مشخص شود، هرگز حتی لحظه‌ای به گناه فکر نخواهند کرد، افزود: بر اساس روایاتی از پیامبر (ص) روزی یکی از همسران رسول اکرم (ص) به نقص و عیب زن کوتاه قدی اشاره کرد و آن حضرت (ص) تذکر دادند و فرمودند شما الان مرتکب گناه غیبت شدید و باطن گناه غیبت را به او نشان داد؛ در دیدگان همسر پیامبر (ص) گوشت برادر مرده نمایان شد و اینگونه بود که همسر ایشان متوجه اشتباه خود شد.
وی با اشاره به اینکه همه‌ی اعمال و رفتار، کارهای خیر و گناهان دارای باطن هستند، گفت: جامعه امروز نیازمند برگزاری جلسات آشنایی با باطن اعمال، گناهان، بهشت و جهنم و قیامت (جلسات معظه) است؛ نیاز جامعه ما حداقل یک یا دو جلسه در هفته است.
