گروه قرآن و فعالیت‌های دینی: آیه ۱۸۷ سوره مبارکه بقره به سختی و محدودیت‌های روزه‌داری در صدر اسلام اشاره و چرایی آزاد شدن خوردن و آشامیدن و آمیزش در شبهای ماه رمضان پرداخته است.
بانگاهی به این آیه در‌می‌یابیم مسلمانان صدر اسلام چگونه درماه مبارک رمضان با مشقت روزه‌داری می‌کردند ان هم در گرمای سرزمین حجاز.
همچنین خداوند در این آیه زن و مرد را لباس یکدیگر معرفی می‌کند که می‌توانند از انحطاط و از رفتن به دنبال فسق و فجور و اشاعه آن مانع یکدیگر شوند.
به این آیه توجه کنید:
أُحِلَّ لَکُمْ لَیْلَةَ الْصِّیَامِ الْرَّفَثُ إِلَى نِسَآئِکُمْ هُنَّ لِبَاسٌ لَّکُمْ وَ أَنْتُمْ لِبَاسٌ لَّهُنَّ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّکُمْ کُنتُمْ تَخْتَانُونَ أَنْفُسَکُمْ فَتَابَ عَلَیْکُمْ وَعَفَا عَنْکُمْ فَالْآنَ بَشِرُوهُنَّ وَابْتَغُواْ مَا کَتَبَ اللَّهُ لَکُمْ وَ کُلُواْ واشْرَبُواْ حَتَّى یَتَبَیَّنَ لَکُمْ الْخَیْطُ الْأَبْیَضُ مِنَ الْخَیْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّواْ الْصِّیَامَ إِلَى الَّیْلِ وَلاَ تُبَشِرُوهُنَّ وَ أَنْتُمْ عَکِفُونَ فِى الْمَسَجِدِ تِلْکَ حُدُودُ اللَّهِ فَلاَ تَقْرَبُوهَا کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ ءَایَتِهِ لِلْنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ
ترجمه
در شبهاى روزه (ماه رمضان)، آمیزش با همسرانتان براى شما حلال شد، آنها براى شما (همچون) لباسند و شما براى آنها (همچون) لباس. خداوند مى‌‌دانست که شما به خود خیانت مى‌‌کردید (و آمیزش را که ممنوع بود، بعضاً انجام مى‌‌دادید) پس توبه شما را پذیرفت و از شما درگذشت. اکنون (مى‌‌توانید) با آنها همبستر شوید و آنچه را خداوند بر شما مقرّر فرموده، طلب کنید و بخورید و بیاشامید تا رشته سفید از رشته سیاه (شب) براى شما آشکار گردد. سپس روزه را تا شب به اتمام رسانید و در حالى که معتکف در مساجد هستید، با زنان آمیزش نکنید. این حدود و احکام الهى است پس (به قصد تجاوز و گناه) به آن نزدیک نشوید. خداوند این چنین آیات خود را براى مردم، روشن مى‌‌سازد، باشد که پرهیزگار گردند.
در آغاز اسلام، در شب و روز ماه رمضان، آمیزش با همسر ممنوع بود و همچنین در ساعت معیّنى از شب مى‌‌توانستند افطار کنند و اگر خوابش مى‌‌گرفت بعد از بیدارى حقّ غذا خوردن نداشت. برخى مسلمانان علیرغم ممنوع بودن آمیزش جنسى این کار را انجام مى‌‌دادند، ولى برخى دیگر با وجود زحمت و سختى، از خوردن در شب بعد از بیدارى خوددارى مى‌‌کردند. یکى از یاران پیامبر به نام مطعم‌بن جبیر هنگام افطار به علّت دیر حاضر شدن غذا خوابش برد، وقتى بیدار شد گفت: من دیگر حقّ غذا خوردن ندارم و فردا را بدون غذا روزه گرفت و براى کندن خندق اطراف مدینه حاضر شد. در بین کار به علّت شدّت ضعف از حال رفت و بیهوش شد. پیامبر صلى الله علیه وآله بسیار متأثّر شد و این آیه نازل گردید که غذا خوردن تا طلوع فجر آزاد است و آمیزش با همسران در شبهاى ماه رمضان مانع ندارد. خداوند متعال مى‌‌داند که شما به خویشتن خیانت مى‌‌کردید و قدرت صبر و خوددارى نداشته و ندارید، به همین دلیل تکلیف را بر شما آسان و گذشته شما را عفو کرد.
در تفسیر نمونه درباره این آیه آمده است:
جمعى از جوانان مسلمان که قدرت کنترل خویشتن را نداشتند شبهاى ماه رمضان با همسران خود مباشرت مى‌نمودند. در این هنگام آیه نازل شد و به مسلمانان اجازه داد که در تمام طول شب مى‌توانند غذا بخورند و با همسران خود مباشرت جنسى داشته باشند.
راز حلال شدن مباشرت در شبهای ماه مبارک رمضان آن بود که خداوند می‌دانست اگر مباح نمی‌شد برخی که سیره مستمر آنان عصیان و خیانت بود، خویشتن‌دار نبوده و همچنان به حرام می‌افتادند و با ارتکاب گناه به خود خیانت می‌کردند.
خداوند با پذیرش توبه آنان و توبه نهایی خود، گناه و خیانت گذشته آنان را بخشید و برای آینده نیز کار را بر آنان سهل کرد.
علامه طباطبایی در المیزان ذیل عبارت «هُنَّ لِبَاسٌ لَکُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ» می‌فرماید:
ظاهر از کلمه لباس همان معناى معروفش است یعنى جامه‌اى که بدن آدمى را مىپوشاند و این دو جمله از قبیل استعاره است، براى اینکه هر یک از زن و شوهر طرف دیگر خود را از رفتن به دنبال فسق و فجور و اشاعه دادن آن در بین افراد جلوگیرى مىکند.
پس در حقیقت مرد لباس و ساتر زن است و زن ساتر مرد است و این خود استعاره‌اى است لطیف که با انضمام جمله: (احل لکم لیلة الصّیام الرفث الى نسایکم ...) لطافت بیشترى به خود مى‌گیرد، چون انسان با لباس عورت خود را از دیگران مىپوشاند و اما خود لباس از نظر دیگران پوشیده نیست. همسر نیز همینطور است یعنى هر یک دیگرى را از «رفث» به غیر مىپوشاند، ولى «رفث» خودش به او دیگر پوشیده نیست، چون لباسى است متصل به خودش و چسبیده به بدنش.
همچنین در تفسیر نور آمده: در تشبیه همسر به لباس، نکات و لطایف بسیارى نهفته است:
* لباس باید در طرح و رنگ و جنس مناسب انسان باشد، همسر نیز باید کفو انسان و متناسب با فکر و فرهنگ و شخصیّت انسان باشد.
* لباس مایه زینت و آرامش است، همسر و فرزند نیز مایه زینت و آرامش خانواده‌‌اند.
* لباس عیوب انسان را مىپوشاند، هریک از زن و مرد نیز باید عیوب و نارسایى‌‌هاى یکدیگر را بپوشانند.
* لباس انسان را از سرما و گرما حفظ مىکند، وجود همسر نیز کانون خانواده را گرم و زندگى را از سردى مى‌‌رهاند.
* دورى از لباس، مایه رسوایى است، دورى از ازدواج و همسر نیز سبب انحراف و رسوایى انسان مى‌‌گردد.
* در هواى سرد لباس ضخیم و در هواى گرم لباس نازک استفاده مى‌‌شود، هر یک از دو همسر نیز باید اخلاق و رفتار خود را متناسب با نیاز روحى طرف مقابل تنظیم کند؛ اگر مرد عصبانى است، زن با لطافت با او برخورد کند و اگر زن خسته است، مرد با او مدارا کند.
* انسان باید لباس خود را از آلودگى حفظ کند، هر یک از دو همسر نیز باید دیگرى را از آلوده شدن به گناه حفظ کند.
اعتکاف، به معناى بریدن از دنیا و پناهنده شدن به خداست. پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله با گرفتارى‌‌ها و مشکلاتى که داشتند، گاهى در مسجد براى چند روز معتکف مى‌‌شدند و بدین وسیله روح خود را صفا و آرامش بیشتر مى‌‌دادند. از آنجا که در غیر حال اعتکاف نیز آمیزش در مسجد ممنوع است. به نظر مى‌‌رسد مراد از کلمه «عاکفون» همان سکونت در مسجد باشد، نه اعتکاف به معناى عبادت مخصوص.
پیام‌ها
تخفیف و آسان‌‌گیرى در احکام، از ویژگى‌‌هاى دین اسلام است. «اُحلّ لکم»
رعایت ادب در سخن، از ویژگى‌‌هاى قرآن است. «رفث» به معناى سخن گفتن درباره مسائل زناشویى است که در آیه به کنایه از آمیزش آمده است.
هر کجا خواستید راهى را ببندید، یک راه مشروع را باز بگذارید. چون خداوند در روز رمضان، آمیزش را ممنوع مىکند، لذا در شب آنرا مجاز مى‌‌شمرد. «اُحلّ لکم لیلة الصیام الرفث»
عبادتِ روز و لذّت مشروع شب، نشانه جامعیّت دین است. در یک آیه هم احکام روزه و هم مسائل زناشویى آمده است. «احلّ لکم لیلة الصیام الرفث الى نسائکم»
اسلام به نیازهاى طبیعى توجّه کامل دارد. «الرفث الى نسائکم»
نیاز زن و مرد به یکدیگر، دو طرفه است و هریک براى پوشش نیازهاى طبیعى خود به دیگرى نیازمند است. «هنّ لباس لکم و انتم لباس لهنّ»
خداوند از جزئیات کارهاى انسان آگاه است. «علم اللَّه انکم»
انسان، جایزالخطا وغریزه جنسى در او قوى است. «کنتم تختانون انفسکم»
ترک فرمان خدا، خیانت و ظلمى است به خود ما. «تختانون انفسکم»
در آمیزش و فرزند خواهى، براى خداوند تکلیف معیّن نکنید که پسر باشد یا دختر. «و ابتغوا ما کتب اللَّه لکم»
حتّى آمیزش جنسى باید هدفدار باشد. «وابتغوا ما کتب اللَّه لکم»
معیار احکام اسلامى، معیارهاى عمومى، طبیعى و ساده است. پیدا شدن سپیده صبح یا تاریکى شب را، هرکس در هر کجا باشد مى‌‌تواند بفهمد. «یتبیّن لکم الخیط الابیض من الخیط الاسود»
نقش زمان‌‌بندى را در عبادات فراموش نکنیم. «اتموا الصیام الى اللیل»
اعتکاف، سکونت در مسجد است، مشروط به روزه گرفتن. «عاکفون فى المساجد»
پیشگیرى از گناه لازم است. قرآن مى‌‌فرماید: به گناه نزدیک نشوید. چون نزدیک شدن به گناه همان و افتادن در آن همان. «فلا تقربوها»
تقوى، فلسفه احکام الهى است. روزه براى تقواست، آمیزش جنسى مشروع نیز براى تقواست. «لعلهم یتقون»
عمل به دستورات الهى، بستر رشد و تقوا است. «لعلهم یتقون»
منابع: تفاسیر نور، نمونه و المیزان
