حدیث امام صادق(ع) درباره آموختن ادب

اهمیت حدیث در میان مسلمانان از آن روست که از منابع اصلی استنباط احکام در فقه و عقاید در علم کلام محسوب می‌شود. همچنین احادیث از منابع اولیه پژوهش‌های تاریخی است.

 

الإمام الصادق علیه السلام ـ. فیما وَعَظَ لُقمانُ ابنَهُ ـ.:

یا بُنَیَّ، إن تَأَدَّبتَ صَغیراً انتَفَعتَ بِهِ کَبیراً، ومَن عَنى [فی المصدر: «غنی»، والتصویب من بحار الأنوار وقصص الأنبیاء: ص. ۱۹۴ ح. ۲۴۳. وعَنَى الأَمرُ فلاناً: أهَمَّهُ. ویقال: عَنى بأمر فلان (المعجم الوسیط: ج. ۲ ص. ۶۳۳ «عنا»).]بِالأَدَبِ اهتَمَّ بِهِ، ومَنِ اهتَمَّ بِهِ تَکَلَّفَ عِلمَهُ، ومَن تَکَلَّفَ عِلمَهُ اشتَدَّ طَلَبُهُ، ومَنِ اشتَدَّ طَلَبُهُ أدرَکَ مَنفَعَتَهُ؛ فَاتَّخِذهُ عادَةً.

فَإِنَّکَ تَخلُفُ فی سَلَفِکَ، وتَنفَعُ بِهِ مَن خَلَفَکَ، ویَرتَجیکَ فیهِ راغِبٌ، ویَخشى صَولَتَکَ راهِبٌ، وإیّاکَ وَالکَسَلَ عَنهُ وَالطَّلَبَ لِغَیرِهِ، فَإِن غُلِبتَ عَلَى الدُّنیا فَلا تُغلَبَنَّ عَلَى الآخِرَةِ، وإذا فاتَکَ طَلَبُ العِلمِ فی مَظانِّهِ فَقَد غُلِبتَ عَلَى الآخِرَةِ.

وَاجعَل فی أیّامِکَ ولَیالیکَ وساعاتِکَ لِنَفسِکَ نَصیباً فی طَلَبِ العِلمِ؛ فَإِنَّکَ لَن تَجِدَ لَهُ تَضییعاً أشَدَّ مِن تَرکِهِ. ولا تُمارِیَنَّ فیهِ لَجوجاً ولا تُجادِلَنَّ فَقیهاً، ولا تُعادِیَنَّ سُلطاناً، ولا تُماشِیَنَّ ظَلوماً، ولا تُصادِقَنَّهُ ولا تُصاحِبَنَّ فاسِقاً نَطِفاً [فی بحار الأنوار: «ولا تُؤاخِیَنَّ فاسقا» بدل «ولا تصاحبنّ فاسقا نطفا». والنَّطِفُ: الرَّجُلُ المُریبُ (لسان العرب: ج. ۹ ص. ۳۳۴ «نطف»).]، ولا تُصاحِبَنَّ مُتَّهَماً، وَاخزُن عِلمَکَ کَما تَخزُنُ وَرِقَکَ. [تفسیر القمّی: ج. ۲ ص. ۱۶۴، بحار الأنوار: ج. ۱۳ ص. ۴۱۱ ح. ۲.]

امام صادق علیه السلام ـ. در بیان موعظه لقمان علیه السلام به پسرش ـ.: اى پسرم! اگر در کودکى ادب آموختى، در بزرگى سودش را مى برى. هر کس آهنگ ادب کند، به آن اهتمام مى ورزد، و هر کس بدان اهتمام ورزد، زحمتِ دانستن آن را تحمّل مى کند، و هر کس زحمت دانستن آن را بپذیرد، جستجویش [در پى دانش]زیاد مى شود، و هر کس جستجویش زیاد شود، سودش را درمى یابد.

پس آن را عادت خود قرار دِه؛ چرا که تو جانشین گذشتگانى و به وسیله آن، جانشین خود را سود مى بخشى و علاقه‌مند، براى آن به تو امید مى بندد و ترسان، از عظمت تو مى هراسد؛ و از تنبلى نسبت به آن و از رفتن در پىِ غیر آن بپرهیز؛ زیرا اگر در برابر دنیا شکست بخورى، در برابر آخرت، مغلوب نمى شوى؛ ولى اگر جستجوى دانش در جایگاه هاى خودش را از دست بدهى، در برابر آخرت، مغلوب مى شوى.

بخشى از روز‌ها و شب‌ها و لحظاتت را براى جستجوى دانش قرار بده؛ چرا که تو زیانى شدیدتر از ترک آن را نمى یابى؛ و در آن، با هیچ فرد لجوجى مستیز، و با هیچ فقیهى مجادله، با هیچ پادشاهى دشمنى، و با هیچ ستمگرى همراهى نکن و او را تصدیق منما؛ و با فاسقِ آلوده به گناه، همنشینى نکن، و با متّهم [نیز]همنشینى نکن، و دانش خود را ذخیره کن، همان طور که پولت را ذخیره مى کنى.