امروز با گَشتی مختصر در خیابان‌های شهر یا نگاهی به صفحات روزنامه و خبرگزاری‌ها متوجه خواهیم شد که پربازدیدترین خبرها به صفحات حوادث تعلق دارد و مخاطب را از صبح به دنبال خود می‌کشاند. اما این نوع رفتار یا نزاع‌های درونی تا چه اندازه در جامعه اثرگذار بوده و رفتار و نوع برخورد افراد را تحت تاثیر خود قرار داده است؟
در تبیین و ترویج مکارم اخلاقی همین بس که حضرت محمد مصطفی(ص) پیام‌آور لطف و مهربانی هستند، ولی همچنان سیره و سنت ایشان آنگونه که باید سرلوحه زندگی ما قرار نگرفته است.
هدف بعثت خاص پیامبر (ص) از سوی خود ایشان معرفی میشود؛ چنانکه حضرت می‌فرمایند: «انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق»؛ به راستی که من برای به کمال رساندن مکارم اخلاق مبعوث شده ام.
امیرمومنان امام علی (ع) درباره جایگاه و اهمیت و ارزش مکارم اخلاقی می‌فرمایند: «علیکم بمکارم الاخلاق فان‌ها رفعهْ و ایاکم و الاخلاق الدنیهْ فان‌ها تضع الشریف و تهدم المجد»؛ به مکارم اخلاق پایبند باشید که آن مایه سربلندی است و از اخلاق پست دوری کنید که آن، انسان‌های شریف را پست و بزرگواری را از بین می‌برد.
امام صادق (ع) فرمودند: «خدای تعالی رسول اکرم (ص) را به مکارم اخلاق اختصاص داد، شما نیز خود را آزمایش کنید اگر مکارم اخلاق در شما بود، سپاس خدای را کنید و در زیادتی آن به سوی خداوند راغب باشید.» سپس حضرت ده صفت را به عنوان مکارم اخلاق برشمرد که عبارتند: یقین، قناعت، صبر، شکر، بردباری، حسن خلق، بخشش، غیرت، شجاعت و مردانگی. (شیخ صدوق، صفات‌الشیعه، صص ۴۷ و ۴۸؛ بحار الانوار، ج. ۶۷، ص. ۳۷۱، ح. ۱۸، به نقل از کافی، ج. ۲، ص. ۵۶ با کمی تفاوت.)
در همین راستا حجت الاسلام والمسلمین مرتضی وافی خطیب و کارشناس مذهبی در گفتگو با خبرنگار حوزه قرآن و عترت گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان، در این باره گفت: گوهر اخلاق یک فضیلت فراموش شده است. راجع به این مفهموم و واژه هرکسی از منظر خودش به موضوع اخلاق نگاه می کند. گاهی می بینیم جنبه های رفتار و سلوک فردی را پررنگ می کنند و به منظره اخلاق می گیرند. مثل اینکه انسانی باید راستگو باشد، شایسته است.و فارغ از اینکه چگونه رفتار می کند در جامعه او را به خوش خلقی میشناسند. گاهی مسئله اخلاق را در حوزه رفتار با اطرافیان در جامعه نگاه می کنیم. که تا چه اندازه در حوزه اجتماع ارزش های اخلاقی رعایت می شود. که در حقیقت ما به عنوان اخلاق جمعی و اخلاق درحوزه ارتباط از آن نام می بریم.
وی در ادامه با اشاره به رفتار و قانون شهروندی بیان کرد:اخلاق قانون مدارانه همراه با ضابطه نیز وجود دارد که رفتارهای جمعی هر فرد در جامعه را تحت الشعاع خود قرار می‌دهد، که به آن فرهنگ شهروندی تلقی می شود. این مباحث را می‌توان به عنوان حفظ بهداشت محیط، بهداشت فردی، رعایت اصول ایمنی و دوری از هرگونه تخلفات دانست.
این خطیب و کارشناس مذهبی با اشاره رعایت مباحث اخلاقی در جامعه و رسیدن به خوسازی و سلوک معنوی، اظهار کرد: مباحث اخلاقی که در جامعه ما شکل گرفته است به عنوان معنویت، خودسازی، خود مراقبتی و سلوک معنوی قلمداد می شود. که اتفاقا این جریان همان مولفه‌هایی است که در حوزه اخلاق و فضایل انسانی در حفظ ایمان نفوذ کرده است و می شود نمونه های آن را در رساله حقوق امام زین العابدین (ع)، نامه مالک اشتر، وصیت امام علی (ع) به امام حسن مجتبی (ع)، امام صادق (ع) و ... پیدا کرد.
حجت الاسلام والمسلمین وافی افزود: باید توجه داشت که حریم گفتاری تعبیر مهمی است که در کتابهای اخلاقی ما تا هفتاد معصیت و گناه را در خود جای داده است. یکی از نکات مهم در حریم گفتاری حفظ صداقت و تداوم در راستگویی است. در روایتی راوی به نقل از پیامبر اکرم (ص) نقل می کند که ایشان فرمودند: « راستگویی تنها خصلتی است که باعث تأمین خیر در دنیا و آخرت است.»
وی با اشاره به اهمیت رعایت حق الناس، گفت: یکی از نکات مهم در حفظ حریم و ترویج مکارم اخلاقی رعایت حق الناس است، روایت عجیبی وجود دارد،که با چکیدن اولین قطره خون شهید، حق الله بخشیده می شود، اما حق الناس مسئله مهمی است که اگر کسی حق الناس را رعایت کند، اهل خیر و عاقبت بخیری می شود و این زمینه وجود دارد که جز صالحان قرار بگیرد.
این خطیب و کارشناس مذهبی با اشاره به اینکه یکی دیگر از بخش‌های رعایت اخلاق، انفاق و ایثار است، بیان کرد: اگر بدانیم تمام مردم بر سر سفره خدا نشسته‌اند، نسبت به یکدیگر رئوف تر برخورد می کنیم و ایثار و انفاق در جامعه خود را نشان می دهد. متاسفانه انسان امروزی به دنبال منفعت خود است و هرگاه به نقطه ایثار و از خودگذشتگی می رسد برای او قابل توجه و جذاب است، درحالی که ایثار و فداکاری یکی از ارکان اصلی دین ماست. ایثار و فداکاری می تواند از مراتب پایین مانند تبسم شروع شود تا از خودگذشتگی از جان، مال و آبرو.
وی با تاکید بر اینکه مکارم اخلاق باید در ذهن ما ملکه شوند تا در جامعه رواج داشته باشند، ادامه داد: ترویج اخلاق جریانی است که باید در تک تک انسان ها شکل بگیرد، مثل ادب و احترام به بزرگترها و اساتیدمان. ما نباید سرمایه های اجتماعی جامعه خود را فراموش کنیم، بلکه ارتباطمان را با اهل فن جدا نکنیم، چراکه عالمان ما سر سفره بزرگان و خداوند نشسته‌اند و نباید از مکتب آنها غافل شد.
حجت الاسلام والمسلمین وافی در پایان یادآور شد: ما در جریان جامعه اخلاق جمعی که منشا در دستورات دینی است، را داریم، تا خلأهای و داشته های خود را شناسایی کنیم. باید توجه کرد که بیشتر دعاهای ما با حمد و ستایش خداوند آغاز میشود. درواقع لطف هایی که خداوند به انسان داده ما را تحت سرپرستی و ولایت خودش قرار داده است. البته این جریان نیازمند آموزش، تئوری شدن، نظریه پردازی و برگزاری کرسهای آزادی اندیشی است. اما پایه آن باید از مدارس و خانواده‌ها شکل بگیرد و پس آن در گردهمایی‌ها به بحث بگذاریم و آن را تحلیل برگزار کنیم. ما دو جا را در تربیت و ترویج مکارم اخلاق از دست دادیم یکی آموزش و پرورش است که نتوانستیم با جذابیت و تامین منابع مالی و درست در حوزه کودکان و نوجوانان جلو رویم. همچنین در دیگر بخش حوزه رسانه و هنر نیز پیشرفتی نداشته است.
بیشتر بخوانید: تعبیر قرآن از مکارم اخلاق پیامبر اکرم (ص)/ دو ویژگی مهم شیعیان از نگاه ائمه اطهار (ع) چیست؟
احادیث ائمه اطهار (ع) درباره مکارم اخلاق
امام صادق (ع): بهترین چیزی که پدران برای فرزندان خود به ارث میگذارند، ادب است نه مال، زیرا مال از بین میرود و ادب باقی می‌ماند. کافی جلد ۸ صفحه ۱۵۰ حدیث ۱۳۲
رسول خدا (ص): فرزندان خود را احترام کنید و آنان را نیکو ادب کنید، تا آمرزیده شوید. جامع الاخبار صفحه ۳۹۳، مکارم اخلاق صفحه ۲۲۲
رسول گرامی (ص): هیچ پدری هدیه‌ای بهتر از ادب نیکو به فرزندش نداده است. کنزالعمال جلد ۱۶ صفحه ۴۵۶ حدیث ۴۵۴۱۱
امام صادق (ع): ما از شیعیان خود کسی را که عاقل، فهمیده، آگاه، بردبار، با ادب، سازگار، صبور و راستگو باشد دوست داریم. مستدرک الوسائل جلد ۱۱ صفحه ۱۹۰ حدیث ۱۱
امام علی (ع) در وصیتی به فرزندش امام حسن (ع) فرمود:: پسرم، بهره ات را از ادب غنیمت بدار، و قلب خود را برای آن آزاد گردان، زیرا قلب بالاتر از این است که به آلودگی بیامیزی، و بدان که اگر کمبودی داشته باشی به وسیله ادب بی نیاز میشوی، و اگر غریب و تنها باشی ادب دوست و همراه تو خواهد بود که با وجود آن وحشتی نخواهد بود. اعلام الدین
امام باقر (ع): سکوت انسان با ادب در درگاه الهی برتر از تسبیح گفتن نادان است. اعلام الدین
امام علی (ع): ادب انسان را از حسب و نسب بی نیاز میکند. (یعنی خودش مایه شرافت است). اعلام الدین
امام علی (ع): مومن در دنیا صادق است، و حرکت او مودبانه است و سخنش همراه با خیرخواهی است و پندش نرم و آرام است، و از کسی جز خدا نمی‌ترسد. جامع الاخبار
حضرت محمد (ص): ادب نیکو، زینت عقل است. جامع الاخبار
امام علی (ع):ای مومن! علم و ادب قیمت و بهای توست، پس در به دست آوردن آنها تلاش کن، هرچه علم و ادب تو زیادتر گردد ارزش و عظمت تو بیشتر میشود، توسط علم و آگاهی به طرف خدا راهنمایی میشوی و به واسطه ادب بهتر میتوانی در خدمت پروردگارت قرار گیری و بنده به واسطه ادب خدمت میتواند ولایت و قرب الهی را به دست آورد، پس نصیحت را بپذیر تا از عذاب الهی نجات یابی. مشکاة الانوار، روضة الواعظین
امام صادق (ع): چهار خصلت است که انسان بواسطه آنها آقایی پیدا میکند عفت، ادب، سخاوت و خرد. الاختصاص صفحه ۲۴۴
حضرت امیرالمومنین (ع): هرکه به ادب حریص باشد، بدی‌های او کم خواهد شد. تصنیف غررالحکم صفحه ۲۴۷ حدیث ۵۰۹۱
حضرت امیرالمومنین (ع): ادب مایه کمال مرد است. تصنیف غررالحکم صفحه ۲۴۷ حدیث ۵۰۷۳
