زرتشت، نام یکی از پیامبران ایرانی است که در گذشتههای دور پیروان خاص خود را در ایران یافت.
زرتشتیان ایران یک اقلیت مذهبی در کشور ایران هستند که به دین زرتشتی معتقد بوده و اینطور میتوان گفت؛ در ایران قبل از اسلام، پیروان ادیان متعددی میزیسته اند و همه مردم زرتشتی نبودند و آیینهای متفاوتی در کشور حاکم بوده است.
حال با این تفاسیر قصد داریم امروز به بررسی زرتشت، دین آن و همچنین دین ایرانیان پیش از اسلام بپردازیم.
معرفی زَرتُشت
زَرتُشت یا زَردُشت یا اشوزَرتُشت، پیامبر ایران باستان بود؛ که مزدیسنا را بنیان گذاشت.
وی سراینده گاتاها، کهنترین بخش اوستا است.
زادگاه و زادروز وی دقیقاً روشن نیست، هرچند زمان زایش او ۶۰۰ تا ۱۲۰۰ پیش از میلاد مسیح گمان زده میشود و زادگاه وی را به مناطق مختلفی مانند شهر ری، آذربایجان، خوارزم، سیستان، خراسان و آمل نسبت دادهاند.
آموزشهای زرتشت بعدها با باورهای بومی ایرانیان آمیخته شد و مزدیسنای کنونی را پدیدآورد که نزدیک به پنج سده دین رسمی ایران نیز بودهاست.
نام زرتشت در فهرست یکصد نفره انسانهای تأثیرگذار تاریخ که توسط مایکل هارت تنظیم شدهاست، قرار دارد.
دین زرتشت امروزه حدود ۲۰۰ هزار تن پیرو در ایران، هند و برخی نقاط دیگر جهان دارد.
ریشه و معنای نام زَرتُشت
نام زرتشت بر اساس نوشتههای زبان اوستایی «زراثوشترا» بودهاست.
این نام ترکیبی است از «زَرَت» که ممکن است معنی زرد و زرین یا پیر داشته باشد و «اشترا» که برخی آن را شتر و برخی معنی آن را «آسترا» به معنی ستاره در نظر گرفتهاند.
«دارنده شتر زرد»، «دارنده شتر پیر»، «دارنده شتر با جرأت»، «درخشان و زرد مثل طلا»، «پسر ستاره»، «ستاره درخشان» و «روشنایی زرین» معانی گوناگونی است که تا به حال پژوهشگران برای نام زرتشت ذکر کردهاند.
املای نام زرتشت در انگلیسی (به انگلیسی: Zoroaster)، از املای یونانی آن (به یونانی: Ζωροάστρης) گرفته شدهاست که واژه Aster یا «ستاره» را در خود دارد و ممکن است به این دلیل باشد که این پیامبر را بعدها سرچشمه دانش ستارهشناسی دانستهاند. نام اوستایی او «زره ثوشتره» به تعبیری به معنی «کسی که میتواند شتران را اداره کند» است.
شکل فارسی باستان نام او «زره ئوشتره» Zaraushtra و شکل مادی آن «زره توشتره» Zaratushtra بودهاست که زره ئوشتره اوستایی و زردشت پهلوی از آن پدید آمدهاست.
زرتشت چه زمانی ظهور کرد؟
زمان ظهور زرتشت، با همه پژوهشهای دانشمندان قدیم و جدید، هنوز هم در پرده ابهام است. برخی از مورخین سال تولد زرتشت را در ۱۰۰۰ پیش از میلاد مسیح تخمین زدهاند. زادروز زرتشت در بین پژوهشگران و تاریخدانان موضوعی مورد بحث است. این تفاوت از ۶۰۰ تا ۱۲۰۰ پیش از میلاد است.
دربارهٔ زمان زندگانی زرتشت آنقدر تحقیق و بحث و گفتگو شدهاست که حتّی اشاره به رئوس آن مطالب، کتاب بزرگی را فراهم میکند.
اودوکسوس کنیدوسی که همزمان با افلاطون بودهاست، زمان ظهور زرتشت را ۶۰۰۰ سال قبل از افلاطون میداند.
جامعه ایرانیان زرتشتی زادروز زرتشت را روز خرداد از ماه فروردین برابر با ۶ فروردین و در سال ۱۷۶۸ پیش از میلاد و تاریخ درگذشت او را ۵ دی ۱۶۹۱ پیش از میلاد تعیین کردهاست.
بیشتر پژوهشگران طرفدار تاریخ سنتی، زمان زرتشت را سده پنجم تا ششم پیش از میلاد در نظر گرفتهاند.
در کتاب بندهشن آمدهاست که زرتشت در سال ۲۵۸ سال پیش از انقراض شاهنشاهی هخامنشی به بعثت رسید. اما در ارداویرافنامه، بعثت زرتشت ۳۰۰ سال پیش از حمله اسکندر ذکر میشود و بنابراین، چون اسکندر ۳۳۰ پیش از میلاد به ایران حمله کردهاست، تاریخ تولد زرتشت در حدود ۶۶۰ پیش از میلاد خواهد شد. همچنین بعضی از محققان دیگر از شباهت اسمی استفاده کرده، گشتاسپ (ویشتاسپ) پدر داریوش یکم هخامنشی را با گشتاسپ شاه کیانی یکی دانستهاند، در نتیجه زمان زرتشت را حدود ۵ سده پیش از میلاد در نظر گرفتهاند.
امروزه بیشتر دانشمندان بر آنند که زردشت بین "۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰" سال پیش از میلاد میزیستهاست.
زرتشتیان ایران
زرتشتیان ایران یک اقلیت مذهبی در کشور ایران هستند که به دین زرتشتی معتقد میباشند. بیشتر این افراد در استانهای یزد و کرمان بسر میبرند. همچنین در قرن بیستم بر اثر مهاجرتهای گسترده این اقلیت در شهرهای تهران، شیراز، اصفهان و اهواز نیز حاضر هستند. بیشتر زرتشتیان به گویش بهدینی که از زبانهای ایران مرکزی بشمار میرود تکلم مینمایند.
پس از انقلاب مشروطه، با تشکیل مجلس شورای ملی، در قانون اساسی مشروطه برای اقلیتهای دینی هم نمایندگانی درنظر گرفته شد. از جمله، یک نماینده برای زرتشتیان. این موضوع پس از انقلاب ۱۳۵۷ هم در قانون اساسی باقی ماند.
زرتشتیان از اقلیتهای مذهبی شناختهشده در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بوده و یک نماینده در مجلس شورای اسلامی نیز دارند.
براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن، جمعیت زرتشتیان در ایران در سال ۱۳۹۰، ۲۵۲۷۱ و در سال ۱۳۸۵، ۱۹۸۲۳ نفر بوده است.