انسان پس از مرگ و تحمل فشار قبر وارد بهشت یا جهنم برزخی می‌شود، تا در روز قیامت به حساب و کتاب آنها رسیدگی شود. اما اینجا یک سوال مطرح است که آیا حضور بدکاران در جهنم ابدی است یا خیر؟ باید پاسخ داد که خداوند هیچ مومنی را وارد جهنم نمی‌کند، مگر کافرانی که به آنها وعده آتش جهنم داده شده است. البته همیشه به ما آموختند که خداوند ارحم الرحمین است و نهایت بخشش را در حق بندگان مومنش دارد و در مقابلش سنگین ترین عذاب را برای کافران در نظر گرفته است.
البته باید در نظر داشت که حضور ما در جهنم همان راهی است که در زندگی دنیوی خود رفته‌ایم و حالا باید جزای آن را تجربه کنیم. به نقل بسیاری از علما و فضلا آتش جهنم برای گناهکاران هم سوزنده است و هم سازنده، چراکه انسان در د‌وره حیات خود سعی می‌کند به خوبی زندگی کند.
پیرو این گزارش باید بیان کرد که مدت زمان ماندن در جهنم بستگی به میزان کمی یا کثیری گناهان دارد. البته گناهان متفاوت است که اگر گناهان مانند شرک، کفر و نفاق باشد رفتن به جهنم در صورتی که پیش از مرگ توبه نکرده باشد. حتمی است، اما برخی از گناهان نیز عذاب های سطحی دارد که با لطف و فضل ائمه اطهار(ع) و خداوند بخشیده می شود.
براساس آیات و روایات، اگر آدمى، در مجموع روی به خدا و مؤمن و دوستدار حضرت رسول اکرم (ص) و اهل بیت (ع) داشته باشد، ولى در دنیا خود را از گناهان پاک نکند؛ با عذاب الهی رو به رو خواهد بود و چه بسا به طبقات اولیه جهنم خواهد رفت. البته باید توجه داشته باشیم که انسان با این عذاب‌ها، تطهیر می‌شود و به عالم نور قدم می‌گذارد. (بحارالانوار، ج. ۸، ص. ۳۵۲ و ۳۵۳، ح. ۲)
امام صادق (ع)، نیز در احادیث خود انسان‌ها رادر قیامت به سه دسته تقسیم کرده است؛ یک دسته، از کسانى که در عالم حشر آن گاه که مردم درگیر مواقف و عوالم حشراند زیر سایه خداوند و در جوار قرب حق خواهند بود و نیاز به طى آن عوالم و مواقف ندارند؛ چون آن مراحل را در این دنیا پشت سر نهاده‌اند و گروه دیگر انسان‌هایی که باید از حساب و عذاب و جهنم موقّت بگذرند تا پس از تطهیر و تصفیه و در عالم قیامت، به خدا برسند. مانند کسانى از اهل ایمان که مرتکب خطاهایى اعم از صغیره یا کبیره شده‌اند، از جمله بی حجابی یا بدحجابی که در دنیا توبه نکرده اند، در عوالم مختلف، قبر، برزخ و قیامت برحسب حال، عذاب‌هایى خواهند کشید تا پاک شوند و از عذاب خلاصى یابند و در نتیجه وارد بهشت شوند. سومین گروه کسانى‌اند که، چون روى‌گردان و فرارى از خدا بوده‌اند، به قعر جهنم فرو خواهند رفت (همان، ج. ۷، ص. ۱۸۳، ح. ۳۱.)
بنا به آیات الهی قرآن و آنچه در روایات از ائمه اطهار (ع) بیان شده است گناهکاران بعد از مدتی که در قیامت به عذاب الهی گرفتار هستند از طریق شفاعت معصومین یا خداوند بخشیده می‌شوند، اما همانطور که بیان شد کافرین و معاندین به هیچ وجه بخشیده نمی‌شوند و در عذاب جهنم گرفتار می‌مانند و زمینه‌ای برای بخشش آنها وجود نخواهد داشت. همچنین ما در اسناد روایی از اهل بیت (ع) نقل قول‌های بسیاری داریم که دوستداران امیرالمومنین (ع) و رسول الله (ص) در عذاب ابدی نخواهند بود؛ پیامبر اکرم (ص) مى‌فرمایند: همانا ولایت على (ع) آن نیکى و خیرى است که با وجود آن هیچ گناهى هر چند بزرگ باشد زیان نمى‌رساند، و به سبب پاره‌اى از عذاب‌هاى اخروى تطهیر مى‌شود تا به شفاعت سروران طیّب و طاهر از گناهان نجات کامل یابند و همانا دوستى و قبول رهبرى و دشمنان على (ع) و مخالفت با او گناهى است که چیزى با آن نمى‌تواند نافع باشد و تنها سودى که به خاطر طاعت‌هایشان در دنیا بهره آنها مى‌شود این است که از نعمت‌هاى ظاهرى و رفاه، سلامتى، گسترش زندگى برخوردار مىشوند. ولى، چون وارد صحنه آخرت شوند براى آنان عذاب جاودان خواهد بود... (بحارالانوار، ج. ۸، ص. ۳۵۲، ح. ۲).
پیرو این گزارش با بررسی خطابه‌های نهج البلاغه حضرت امیر (ع) به این نقطه می‌رسیم که مردم از جهت انجام وظیفه و ترک گناه به دسته تقسیم می‌شوند؛ گروه اول آن کسانی هستند که تمام دستورات اعتقادی و اخلاقی را رعایت می‌کنند و مرکتب هیچ گونه خطایی نمی‌شوند. قرآن این گروه را اهل بهشت معرفى مى‌کند بهشتى که همواره در آن متنعّمند و هیچ گاه از آن اخراج نخواهند شد. (توبه، آیه‌ى ۷۲)
گروه دوم از آنها، کسانى هستند که مرتکب گناهان کبیره نشده‌اند، ولى گاهی تن به گناهان صغیره داده‌اند. خداوند این گروه را نیز به خاطر دیندارى و اجتنابشان از کبائر، مرهون رحمت خود کرده، اهل بهشتشان مى سازد. «إِن تَجْتَنِبُواْ کَبَآئِرَ مَا تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُکَفِّرْ عَنکُمْ سَیِّئَاتِکُمْ وَنُدْخِلْکُم مُّدْخَلاً کَرِیمًا» (نساء، آیه ۳۱)؛ اما دسته سوم آناند که مرتکب گناهان کبیره شده‌اند، اما توبه کرده و یا شفاعت و رحمت واسعه الهى بر آنان سایه افکنده است. ایشان نیز عاقبت اهل بهشت خواهند گردید و همچون بهشتیان در آن جاودان خواهند زیست.
[عذاب چه زمانی از جهنمی‌ها برداشته می‌شود؟/ جهنمی‌ها چه زمانی از عذاب الهی آزاد می‌شوند؟]
امام رضا (ع) در این باره مى‌‌فرماید: خداوند هیچ مؤمنى را داخل جهنم نمى‌کند، در حالى که به او وعده بهشت داده است، و هیچ کافرى را از جهنم نجات نمى‌دهد، در حالى که به او وعده خلود در آتش داده است و گناهکاران موحد، به جهنم داخل شده، از آن خارج مىشوند، و شفاعت در حق ایشان روا است (بحار، ج. ۸، ص. ۳۶۲.) از عبارت «به جهم داخل شده، از آن خارج مىشوند...» مى‌توان استفاده کرد که مدّتى عذاب مى‌بینند تا تطهیر شوند. آن گاه مشمول شفاعت خواهند شد.
گروه چهارم نیز کسانى که با سوء نیت راه کفر و نفاق در پیش گرفتند و با معارف حقه الهى دشمنى کردند. اینان اهل جهنم اند و در آن جاودانه خواهند بود. «وَالَّذِینَ کَفَرواْ وَکَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا أُولَـئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ» (بقره، آیه‌ى ۳۹)
در پایان این گزارش می‌توان نتیجه گرفت، اگر اهل ایمان مرتکب خطایی شده‌اند اگر در دنیا توبه نکنند در آن دنیا (آخرت) به میزان گناهشان محتمل عذاب می‌شوند، اما باید توجه داشت که خداوند راه روشن و مستقیم را به ما نشان داده‌است و همه ما می‌دانیم که خداوند از مادر هم به ما مهربان‌تر و رئوف‌تر است، اما بهتر است پیش از آنکه دیر شود، توبه کنیم و از درگاه پروردگار آمرزش طلب کنیم.
