نخستین روز ماه شوال نزدیک است و مسلمانان خود را برای عید بندگی آماده می‌کنند، این روز عید فطر خوانده می‌شود و روزه گرفتن در آن حرام است.
اعمال بسیاری برای این روز ذکر شده است بخصوص در باب افطار کردن، بدین معنا که با چه چیزی صبح روز عید افطار کنیم تا هم ثوابی نصیبمان شده باشد و هم به سفارشات عمل کرده باشیم.
باشگاه خبرنگاران جوان در این مطلب اطلاعاتی را پیرامون برخی از اعمال روز عید سعید فطر و مواد غذایی که توصیه شده است با آن افطار کنیم جمع آوری کرده است، پس با ما همراه باشید.
روز اول ماه شوال
امام باقر (ع) از رسول خدا (ص) نقل کرده است که آن حضرت فرمود: هنگامی که روز اول شوال فرا می‌رسد، منادی ندا می‌دهد؛ای مومنان برای دریافت جوایز و پاداش‌های خود بشتابید؛ آنگاه امام (ع) فرمود: جایزه‌های خداوند مانند جایزه‌های پادشاهان نیست، (یعنی جایزه او بسیار بزرگ و معنوی و قبولی طاعات و رضوان الهی است).
در پایان نیز تاکید فرمود: "روز اول شوال روز دریافت جایزه‌هاست".
افطار در روز عید فطر
افطار کردن قبل از نماز عید فطر (مفاتیح الجنان)
اعمال روز اول شوال- روز عید فطر است و اعمال آن چند چیز است: ششم- پیش از نماز عید در اول روز افطار کنى و بهتر آن است که به خرما یا به شیرینى باشد و شیخ مفید فرموده مستحب است تناول کردن مقدار کمى از تربت سید الشهداء علیه السلام که شفا است از براى هر دردى.
افطار کردن قبل از نماز عید فطر (زاد المعاد)
اعمال روز اول ماه شوال؛ سنّت است که در روز عید پیش از نماز عید در اوّل روز افطار کنند و سنّت است که بر خرما افطار کنند.
افطار کردن قبل از نماز عید فطر (اقبال الاعمال)
الجزء الأول؛ أبواب أحکام شهر رمضان؛ الباب السابع و الثلاثون فیما نذکره من وظائف یوم عید الفطر؛ فصل فیما نذکره من الأمر بالإفطار قبل الخروج إلى صلاة العید
جلد اول، باب‌های احکام ماه رمضان؛ باب سی و ششم- اعمال و وظایف مخصوص روز عید فطر؛ فصل ششم، افطار کردن پیش از خروج به نماز عید:
رَوَیْنَاهُ بِإِسْنَادِنَا إِلَى مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ الْکُلَیْنِیِّ بِإِسْنَادِهِ إِلَى حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع. قَالَ
«محمد بن یعقوب کلینى» نقل کرده است که امام صادق-علیه السّلام-فرمود:
اطْعَمْ یَوْمَ الْفِطْرِ قَبْلَ أَنْ تَخْرُجَ إِلَى الْمُصَلَّى
«در عید فطر پیش از خروج به مصلّى، افطار کن.»
وَ بِإِسْنَادِهِ [بِإِسْنَادِنَا]إِلَى الصَّادِقِ ع. قَالَ
هم او در حدیث دیگر از آن حضرت نقل کرده است که فرمود:
لِتَطْعَمْ یَوْمَ الْفِطْرِ قَبْلَ أَنْ تُصَلِّیَ وَ لَا تَطْعَمْ یَوْمَ الْأَضْحَى حَتَّى یَنْصَرِفَ الْإِمَامُ
«در عید فطر پیش از آنکه نماز بخوانى افطار کن، ولى در عید قربان افطار مکن تا این‌که امام جماعت از نماز فراغت پیدا کند.»
وَ رَوَیْنَا بِإِسْنَادِنَا إِلَى هَارُونَ بْنِ مُوسَى التَّلَّعُکْبَرِیِّ رَحِمَهُ اللَّهُ بِإِسْنَادِهِ إِلَى حَرِیزِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ زُرَارَةَ بْنِ أَعْیَنَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع. قَالَ
در روایت دیگر آمده است که امام باقر-علیه السّلام-فرمود:
کَانَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِ لَا یَخْرُجُ یَوْمَ الْفِطْرِ حَتَّى یَطْعَمَ وَ یُؤَدِّیَ الْفِطْرَةَ
«امیرالمؤمنین -صلوات اللّه علیه-در عید فطر پیش از افطار و پرداختن فطریّه براى گذاردن نماز عید از منزل بیرون نمى‌آمد
وَ کَانَ لَا یَأْکُلُ یَوْمَ الْأَضْحَى شَیْئاً مِنْ أُضْحِیَّتِهِ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ وَ کَذَلِکَ نَحْن
و در عید قربان چیزى میل نمى‌کرد تا آنکه پیش از آن، از گوشت قربانى بخورد.» امام باقر-علیه السّلام-فرمود: «و ما نیز چنین مى‌کنیم.»
فصل فیما نذکره مما یکون الإفطار علیه و کیف النیة
فصل هفتم، افطاری و کیفیت نیت افطار در روز عید فطر
رَوَاهُ ابْنُ أَبِی قُرَّةَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الرَّجُلِ ع. قَالَ
«ابن ابى قرّه» -رحمه اللّه-به سند خود نقل مى‌کند که امام کاظم-علیه السّلام-فرمود:
کُلْ تَمَرَاتٍ یَوْمَ الْفِطْرِ فَإِنْ حَضَرَکَ قَوْمٌ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ فَأَطْعِمْهُمْ مِثْلَ ذَلِکَ
«در عید فطر چند دانه خرماى رسیده بخور و اگر افرادى از مؤمنان در حضور تو بودند، به آن‌ها هم چند دانه خرماى رسیده افطارى بده.»
وَ مِنْ ذَلِکَ مَا رَوَیْنَاهُ بِإِسْنَادِنَا إِلَى مُحَمَّدِ بْنِ یَعْقُوبَ الْکُلَیْنِیِّ بِإِسْنَادِهِ إِلَى عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ النَّوْفَلِیِّ قَالَ
در روایت دیگر «محمد بن یعقوب کلینى» آورده است: «علىّ بن محمّد بن سلیمان نوفلى» مى‌گوید:
قُلْتُ لِأَبِی الْحَسَنِ ع. إِنِّی أَفْطَرْتُ یَوْمَ الْفِطْرِ عَلَى طِینٍ
به امام کاظم-علیه السّلام-عرض کردم: «من در عید فطر با تربت و خرماى رسیده افطار کردم.»
وَ تَمْرٍ قَالَ لِی جَمَعْتَ بَرَکَةً وَ سُنَّةً یَعْنِی بِذَلِکَ التُّرْبَةَ الْمُقَدَّسَةَ عَلَى صَاحِبِهَا السَّلَامُ
ایشان فرمود: «بین برکت و سنّت جمع کرده‌اى.» مقصود راوى از تربت، تربت مقدّسه [ سیّدالشّهدا-علیه السّلام-]-سلام بر صاحب او -مى‌باشد.
أقول و لیکن نیته فی إفطاره یوم العید امتثال أمر الله جل جلاله المجید فیکون فی عبادة و سعادة فی إطعامه کما کان فی صیامه
و باید نیت افطارکننده در افطار روز عید، امتثال فرمان خداوند-جلّ جلاله المجید-باشد، تا افطارى او نیز همانند روزه‌دارى‌اش، عبادت و مایه‌ى نیکبختى و سعادت باشد.
اعمال روز عید فطر
برای روز اول شوال اعمالی ذکر شده است:
اول
تکبیر است و بعد از نماز صبح و نماز عید فطر آن را بخواند به شرح زیر.
اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکْبَرُ اللَّهُ أَکْبَرُ
خدا بزرگتر است، خدا بزرگتر است، معبودی جز خدا نیست و خدا بزرگتر است، خدا بزرگتر است.
وَ لِلَّهِ الْحَمْدُ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَی مَا هَدَانَا وَ لَهُ الشُّکْرُ عَلَی مَا أَوْلانَا؛ و خدای را سپاس و سپاس خدای را بر آنچه ما را بدان هدایت کرد، و او را شکر بر آنچه به ما ارزانی داشت.
دوم
پیش از نماز عید، زکات فطره را جدا سازد؛ اگر دسترسی به مستحق دارد بپردازد، وگرنه کنار بگذارد، برای هر نفر یک صاع (حدود سه کیلو) از گندم یا مواد غذایی دیگر که در آن شهر غذای غالب مردم محسوب می‌شود.
زکات فطره واجب موکد است و شرط قبولی روزه ماه رمضان است و خداوند نیز در قرآن آن را مقدم بر نماز (عید) شمرده و می‌فرماید: «قَد اَفلَحَ مَن تَزَکّی وَ ذَکَر اسمَ رَبّهِ فَضَلی» به یقین آنکه زکات دهد و یاد پروردگارش را کند سپس نماز بخواند، رستگار است".
سوم
غسل کردن است و وقت آن به فرموده «شیخ طوسی» بعد از طلوع فجر است تا زمان بجا آوردن نماز عید.
قبل از غسل این دعا را بخواند:
اللَّهُمَّ إِیمَانا بِکَ وَ تَصْدِیقا بِکِتَابِکَ وَ اتِّبَاعَ سُنَّةِ نَبِیکَ مُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ
خدایا تنها برای ایمان به تو و تصدیق به کتاب تو و پیروی از روش پیامبر تو محمد درود خدا بر او و خاندانش باد.
آنگاه "بسم الله" بگوید و غسل کند. پس از پایان غسل بگوید:
اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ کَفَّارَةً لِذُنُوبِی وَ طَهِّرْ دِینِی اللَّهُمَّ أَذْهِبْ عَنِّی الدَّنَسَ.
خدای این غسل را کفاره گناهانم قرار ده و دینم را پاک کن، خدایا هر آلودگی را از من برطرف فرما.
چهارم
به فرموده "شیخ طوسی" در این روز نیکوترین لباسش را بپوشد و خود را معطر سازد و با وقار به سمت مصلای عید حرکت کند.
پنجم
پیش از نماز عید، در ابتدای روز افطار کند و بهتر آن است که افطارش با خرما باشد. "شیخ مفید" فرموده است: مستحب است مقدار کمی از تربت سیدالشهدا، امام حسین (ع) را تناول نماید که شفای هر دردی است.
ششم
پس از طلوع آفتاب برای نماز عید حرکت کند (همانگونه که از رسول خدا (ص) نقل شده است) و دعا‌هایی را که از طریق معصومین (ع) وارد شده است، بخواند؛ از جمله آنکه امام باقر (ع) فرمود: در عید فطر و عید قربان و جمعه وقتی که برای رفتن به نماز مهیا شدی، این دعا را بخوان:
اللَّهُمَّ مَنْ تَهَیأَ فِی هَذَا الْیوْمِ أَوْ تَعَبَّأَ أَوْ أَعَدَّ وَ اسْتَعَدَّ لِوِفَادَةٍ إِلَی مَخْلُوقٍ رَجَاءَ رِفْدِهِ وَ نَوَافِلِهِ وَ فَوَاضِلِهِ وَ عَطَایاهُ فَإِنَّ إِلَیکَ یا سَیدِی تَهْیئَتِی وَ تَعْبِئَتِی وَ إِعْدَادِی وَ اسْتِعْدَادِی رَجَاءَ رِفْدِکَ وَ جَوَائِزِکَ وَ نَوَافِلِکَ وَ فَوَاضِلِکَ وَ فَضَائِلِکَ وَ عَطَایاکَ
خدایا هرکس در این روز آماده شد یا نیت کرد یا مهیا و مستعد شد برای ورود به درگاه یکی از بندگانت به امید جایزه‌‌ها و صله‌‌ها و بهره‌‌ها و عطاها، ولی‌ای آقای من آماده شدن و قصد کردن و مهیا و مستعد شدن من تنها به جانب توست به امید جایزه‌‌ها و صله‌‌ها و بهره‌‌ها و عطاهایت
وَ قَدْ غَدَوْتُ إِلَی عِیدٍ مِنْ أَعْیادِ أُمَّةِ نَبِیکَ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیهِ وَ عَلَی آلِهِ وَ لَمْ أَفِدْ إِلَیکَ الْیوْمَ بِعَمَلٍ صَالِحٍ أَثِقُ بِهِ قَدَّمْتُهُ وَ لا تَوَجَّهْتُ بِمَخْلُوقٍ أَمَّلْتُهُ وَ لَکِنْ أَتَیتُکَ خَاضِعا مُقِرّا بِذُنُوبِی وَ إِسَاءَتِی إِلَی نَفْسِی
اینک صبح کردم در عیدی از اعیاد امت پیامبرت محمد (درود خدا بر او و خاندانش)، درحالی که به عمل صالحی که به آن اطمینان کنم و آن را پیش آورده باشم بر تو وارد نشدم و به مخلوقی که آرزومندش باشم رو نکردم، بلکه در حال فروتنی تنها به جانب تو آمده‌‌ام به گناه و بدی نسبت به خویش اعتراف دارم.
فَیا عَظِیمُ یا عَظِیمُ یا عَظِیمُ اغْفِرْ لِی الْعَظِیمَ مِنْ ذُنُوبِی فَإِنَّهُ لا یغْفِرُ الذُّنُوبَ الْعِظَامَ إِلا أَنْتَ یا لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ یا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ
پس‌ای بزرگ،ای بزرگ،ای بزرگ، گناهان بزرگم را بیامرز، که گناهان بزرگ را جز تو نیامرزد،ای که معبودی جز تو نیست، ای مهربان‌ترین مهربانان.
هفتم
خواندن نماز عید
خواندن نماز عید در زمان ما مستحب است و آن دو رکعت است؛ در رکعت اول سوره حمد و سوره اعلی (یا هر سوره دیگری که مایل باشد) بخواند و بعد از آن پنج تکبیر بگوید و بعد از هر تکبیر این قنوت را بخواند:
اللَّهُمَّ أَهْلَ الْکِبْرِیاءِ وَ الْعَظَمَةِ
خدایا‌ای اهل بزرگی و عظمت.
وَ أَهْلَ الْجُودِ وَ الْجَبَرُوتِ
و‌ای اهل جود و سلطنت.
وَ أَهْلَ الْعَفْوِ وَ الرَّحْمَةِ
و اهل گذشت و رحمت.
وَ أَهْلَ التَّقْوَی وَ الْمَغْفِرَةِ
و اهل تقوا و مغفرت.
أَسْأَلُکَ بِحَقِّ هَذَا الْیوْمِ الَّذِی جَعَلْتَهُ لِلْمُسْلِمِینَ عِیدا
از تو درخواست میکنم به حق این روز که برای مسلمانان عید قرار دادی.
وَ لِمُحَمَّدٍ صَلَّی اللَّهِ عَلَیهِ وَ آلِهِ ذُخْرا وَ شَرَفا وَ مَزِیدا
و برای محمد صلّی اللّه علیه و آله ذخیره و فزونی در شرف.
أَنْ تُصَلِّی عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ
که بر محمد و خاندان محمد درود فرستی.
وَ أَنْ تُدْخِلَنِی فِی کُلِّ خَیرٍ أَدْخَلْتَ فِیهِ مُحَمَّدا وَ آلَ مُحَمَّدٍ
و مرا در هر خیری که محمد و خاندان محمد را وارد نمودی وارد کنی.
وَ أَنْ تُخْرِجَنِی مِنْ کُلِّ سُوءٍ أَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّدا وَ آلَ مُحَمَّدٍ صَلَوَاتُکَ عَلَیهِ وَ عَلَیهِمْ أَجْمَعِینَ
و از هر شری که محمد و خاندان محمد (درود خدا بر او و خاندانش) را بیرون آوردی مرا بیرون آوری.
اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ خَیرَ مَا سَأَلَکَ مِنْهُ عِبَادُکَ الصَّالِحُونَ
خدایا از تو درخواست میکنم، بهترین چیزی که بندگان شایسته‌‌ات درخواست کردند و
وَ أَعُوذُ بِکَ فِیهِ مِمَّا اسْتَعَاذَ مِنْهُ عِبَادُکَ الصَّالِحُونَ.
به تو پناه می‌آورم از آنچه بندگان شایسته‌‌ات به تو پناه بردند.
(در صورت عدم توانایی بر این قنوت، هرگونه قنوت دیگری نیز می‌تواند بخواند)
سپس تکبیر ششم را بگوید و به رکوع برود و بعد از رکوع و سجده، برخیزد و رکعت دوم را شروع کند؛ در رکعت دوم، بعد از سوره حمد، سوره «والشمس» یا سوره دیگری را بخواند؛ آنگاه چهار تکبیر بگوید و بعد از هر تکبیر همان قنوت را بخواند، سپس تکبیر پنجم را بگوید و به
رکوع و سجود برود و نماز را تمام کند. بعد از نماز، تسبیحات حضرت زهرا (س) را بگوید و آنگاه دعا‌هایی که نقل شده است را بخواند که یکی از آن‌ها دعای چهل و ششم "صحیفه سجادیه" است.
مستحب است نماز عید، زیر آسمان باشد و بعد از نماز برای دیگر مومنان جهت قبولی اعمال دعا کند.
هشتم
دعای ندبه را بخواند. مرحوم محدث قمی می‌گوید: به فرموده «سید بن‌طاووس» پس از دعا به سجده برود و بگوید:
أَعُوذُ بِکَ مِنْ نَارٍ حَرُّهَا لا یطْفَی وَ جَدِیدُهَا لا یبْلَی وَ عَطْشَانُهَا لا یرْوَی
به تو پناه می‌‌آوردم از آتشی که حرارتش خاموش نمی‌‌شود و تازه‌‌اش کهنه نمی‌‌گردد و تشنه‌‌اش سیراب نمی‌‌شود.
پس گونه راست را بر زمین گذارد و بگوید:
إِلَهِی لا تُقَلِّبْ وَجْهِی فِی النَّارِ بَعْدَ سُجُودِی وَ تَعْفِیرِی لَکَ بِغَیرِ مَنٍّ مِنِّی عَلَیکَ بَلْ لَکَ الْمَنُّ عَلَی
خدایا رخسارم را پس از سجده و به خاک مالیدن آن برای تو در آتش زیرورو مکن، که من در این کار بر تو منت ندارم، بلکه تنها تو را بر من منت است
سپس گونه چپ را بر زمین گذارد و بگوید:
ارْحَمْ مَنْ أَسَاءَ وَ اقْتَرَفَ وَ اسْتَکَانَ وَ اعْتَرَفَ.
رحم کن بر کسی که بد کرده و مرتکب گناه شده و بیچاره گشته و اعتراف نموده است.
آنگاه به حال سجده برگردد و بگوید:
إِنْ کُنْتُ بِئْسَ الْعَبْدُ فَأَنْتَ نِعْمَ الرَّبُّ عَظُمَ الذَّنْبُ مِنْ عَبْدِکَ فَلْیحْسُنِ الْعَفْوُ مِنْ عِنْدِکَ یا کَرِیمُ
اگر من بنده بدی بودم، تو پروردگار خوبی هستی، گناه از بنده‌‌ات بزرگ شده، شایسته و نیکو است گذشت از جانب تو باشد‌ای کریم.
پس ۱۰۰ مرتبه بگوید:
الْعَفْوَ الْعَفْوَ
ببخش ببخش
