یکی از مهم ترین انتخاب ها در زندگی هر انسانی انتخاب همسر است. دین مبین اسلام برای این امر مهم سفارش‌های زیادی دارد و به لزوم بررسی برای انتخاب همسر بهایی ویژه داده است. مثلاً امام صادق(علیه‌السلام) در تشبیهی زیبا، این ضرورت را اینگونه مطرح کرده‌اند: « همانا همسران شما مانند گردنبند به گردن شمایند؛ ببینید چه چیزی را به گردن خود می‌اندازید.»
متأسفانه امروزه شاهد هستیم خیلی از ازدواج ها نافرجام بوده یا درشرایط بد عاطفی استمرار می‌یابد. بازگشت به آن تعالیم اساسی را می‌توان راهکاری برای برون رفت از مشکلات دانست. ولی برخی با مرور بخشی از آن سفارشات و در اثر تحقیقات ناکافی، به احادیثی دست می‌یابند که شرایط ظاهری را مطرح کرده‌اند. شاید برای آنها این پرسش مطرح شود که چرا ارزش زن را در ظاهر او دانسته‌اند؟ شاید آن احادیث را توهین به شخصیت زن به حساب آورند. در این متن ضمن مرور چند شرط مهم برای انتخاب همسر، بیان خواهد شد که جایگاه زیبایی ظاهری در انتخاب همسر تا چه حد است.
جایگاه ایمان
پایبندی به ارزش های دینی، بدون شک یکی از مهم ترین عوامل خوشبختی در زندگی زناشویی است. دین وتقوا عاملی درونی و بازدارنده از ارتکاب گناهان است. قدرت صبر و تحمل برابر مشکلات را به انسان می‌بخشد و عشق را با رنگ و بویی الهی در زندگی جاری می‌سازد. داشتن همسری مؤمن در احادیث جایگاهی ویژه دارد. پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) آن را ایجاد کننده تمام شرایط و تأمین کننده تمام نیازها برای یک انتخاب خوب و درست معرفی کرده و فرمودند: « هرکس به خاطر سرمایه زنی، با او ازدواج کند خداوند او را به آن سرمایه وا می‌گذارد و هرکس برای زیبایی با زنی ازدواج کند؛ آنچه او را ناخوشایند باشد می‌بیند و هرکس به خاطر ایمان با زنی ازدواج کند؛ خداوند تمام آنها را برایش محیّا می‌کند.»
از آنجا که زندگی دنیوی، هدفی جز رسیدن به کمال و سعادت ندارد؛ تأمین این مهم با کمک همسری مؤمن بسیار ساده می‌شود. از این رو حضرت علی(علیه‌السلام) در تعریف از همسرشان، حضرت زهرا(سلام‌الله‌علیها) فرمودند: « بهترین کمک و یاور برای اطاعت از خدا.» بنابراین اگر مرد یا زنی از همسری با ایمان محروم باشد؛ بسیار سخت می‌تواند در مسیر عبودیت و بندگی قدم بر دارد.
جایگاه خوش اخلاقی
بعد از شرایط ایمانی و عقیدتی، انتخاب انسان باید فردی خوش خُلق باشد. زندگی همراه با سختی‌ها و حتی اشتباهات است. در این مسیر، نوع رفتار فردی علاوه بر ایمان به اخلاق نیز مربوط می‌شود. چه بسا در رفت و آمدهای خانوادگی کدورتی به وجود بیاید یا کم کاری‌هایی صورت بگیرد؛ این اخلاق است که نقش ویژه‌ای در دامن نزدن به آن مشکلات دارد. امام صادق(علیه‌السلام) در روایتی فرمودند: « ببین در چه جایگاهی خودت را قرار می‌دهی و چه کسی را در سرمایه‌ات شریک می‌کنی و از دینت و رازهایت او را مطلع می‌کنی. پس اگر خواستی ازدواج کنی پس از دخترانی انتخاب کن که آنها را به خوبی و خوش اخلاقی نسبت دهند.»
در احادیث زیادی زنان لجوج و نافرمان به عنوان بدترین زنان شمرده شده‌اند. پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: «بدترین همسران، زنان لج باز هستند.» و امام علی(علیه‌السلام) می‌فرمایند: « بدترین همسران، زنان نافرمان هستند.»
اهمیت اصل و نسب خانوادگی
ازدواج، تنها پیوند دو نفر نیست. بلکه پیوند میان دو خانواده است. هر اندازه این دو خانواده با یکدیگر تناسب داشته باشند؛ زندگی شیرین تری در انتظار عروس و داماد خواهد بود. به علاوه آنکه وراثت، نقش مهمی در خُلق و خوی فرزندان خواهد داشت. هر اندازه انتخاب‌ها از خانواده‌های اصیل و خوشنام صورت گیرد؛ علاوه بر آنکه انسان از نظر اخلاق و رفتار همسر مطمئن می‌شود و تضمینی در بروز مشکلات خانوادگی کمتری به حساب می‌آید؛ در نسل بعد نیز تأثیر مثبتی خواهد داشت. از این رو حضرت رسول اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) در حدیثی فرمودند: « از خاندان و عشیره نیکوکار زن بگیرید؛ همانا صفات به ارث می‌رسد.» و فرمودند: « براى نطفه هاى خود جاى مناسب انتخاب کنید زیرا زنان نظیر برادران و خواهران خود فرزند مى آورند.» این مطلب در زبان عرفی نیز جای خود را پیدا کرده و شاید بر اثر تجربه باشد که می‌گویند: بچه حلال زاده به دایی اش می‌رود.
جایگاه خصوصیا ت ظاهری
همواره خصوصیات ظاهری برای انتخاب همسر نقش ویژه‌ای داشته است. این نقش را هیچگاه نباید نادیده گرفت ولی اینکه بزرگترین هدف قرار بگیرد؛ امری مطلوب نیست. زیبایی ظاهری را باید پس از اطمینان از دیگر شرایط مد نظر قرار داد. اینکه به طور مستقل در امر ازدواج تعیین کننده باشد و خواستگار را از بررسی دیگر شرایط منصرف کند؛ کاری صحیح نمی‌تواند به حساب آید. به هر رو این شرط نیز در کنار دیگر شرایط در متون دینی مورد اشاره واقع شده است. مثلاً امام علی(علیه‌السلام) فرمودند: « با زنان گندم گون، گشاده چشم، کمر باریک و میان اندام ازدواج کنید؛ اگر از چنین انتخابى ناخرسند شدید، مهر آن را، به عهده می‌گیرم.»
کلام آخر
همان طور که مشاهده شد، یک دسته سفارشات مختلف برای انتخاب همسر در اسلام وارد شده و اکتفا به زیبایی، کاملاً نهی شده است. در دسته‌ای دیگر از روایات به بیان شرایط ظاهری برای ازدواج پرداخته که به هیچ وجه نمی‌تواند به معنای انحصار ارزش زن در ظاهر او باشد. به طور بسیار واضح و آشکار در احادیث متعدد می‌بینیم که انتخاب فردی با ایمان، خوش اخلاق، دارای اصل و نسب مطرح شده و می‌توان نقش مهم آنها را در تبیین ارزش زن دانست. گرچه برای یک انتخاب صحیح و جلوگیری از پشیمانی‌های بعد از ازدواج، داشتن حداقل زیبایی‌ها لازم و ضروری است. از این جهت در تعالیم دینی، به آنها نیز اشاره شده است.
