کیفیت صلوات بر پیامبر اکرم، محمد مصطفی صلی الله علیه وآله وسلم از مباحثی است که علاوه بر بیان نحوه آن در متون دینی، مورد تأکید نیز قرار گرفته و ثواب و اجر بسیاری بر آن مترتب گشته است، هر چند در نحوه فرستادن صلوات بین شیعیان واهل سنت اختلاف وجود دارد ولی اصل آن مسلّم است.
در آیه 56 سوره«احزاب» مى خوانیم: «اِنَّ اللهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِىِّ یا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلیما»؛ (خدا و فرشتگانش بر پیامبر درود مى فرستند؛ اى کسانى که ایمانآورده اید، بر او درود فرستید و [در برابر اوامر او] کاملاً تسلیم باشید.)
در این آیه مقام پیامبر اسلام (صلى الله علیه و آله) به عالى ترین وجه ترسیم شده است؛ مقام پیامبر (صلی الله علیه و آله )آنقدر والا است که آفریدگارعالم هستی و تمام فرشتگان که تدبیر این جهان به فرمان حق بر عهده آنان گذاشته شده است بر او درود می فرستند و این گونه به همه خلایق عالم این پیام را می رسانند که شما نیز با این جهان هستی هماهنگ شوید: "ای کسانی که ایمان آورده اید بر او درود بفرستید و سلام بگویید و در برابر فرمان او تسلیم باشید ."
در حقیقت ذکر صلوات در هر زمان و در تمام حالات، امری مستحب است و آیه مبارکه بدون آن که زمان و مکان خاصی برای آن تعیین کند، به آن فرمان می دهد.
درست است که در آیه 56 احزاب، سخنى از آل پیامبر(صلى الله علیه و آله) به میان نیامده است، ولى در روایات بسیارى مى خوانیم که وقتى اصحاب و یارانش از حضرتش سوال کردند: چگونه درود و صلوات و سلام بر شما بفرستیم؟
پیامبراکرم (صلى الله علیه و آله) «آل» را در کنار خود قرار داد و تمام رحمت و درودى که از خداوند براى او تقاضا مى شد، براى «آل» خود نیز مقرر فرمود. این قرینه است بر اینکه صلوات و درود خداوند و ملائکه نیز تعمیم دارد، هم شامل پیامبر(صلى الله علیه و آله) و هم شامل «آل» او مى شود و این یک مساله ساده نیست؛ بلکه نشان مى دهد که آل پیامبر صلی الله و علیه وآله مقاماتى دارند در راستا و همسو با مقام پیامبر(صلى الله علیه وآله) و ماموریتى دارند که در جهاتى شبیه ماموریت اوست وگرنه این همه مقام تنها به خاطر خویشاوندى، غیر ممکن است.
در بیانی امام علی علیه السلام می فرماید: آنان ـ آل محمد صلی الله علیه و آله ـ محل اسرار خداوند ملجأ فرمان او و محل علم پروردگار هستند. آنان مرجع احکام خداوند و پناهگاه کتابهای او و کوههای استوار دین او می باشند. (1)
در قسمت دیگر از خطبه نهج البلاغه می فرماید:(لایقاس به ال محمد و هذا الامه احمد لا یسوی بهم من جرت نعمتهم علیه ابدا، هم اساس الدینی و عماد الیقین)؛ (هیچ کس از این امت را با آل محمد صلی الله علیه واله مقایسه نتوان کرد. آنان که ریزه خوار نعمت آل محمدند یا آنها برابر نخواهند بود. آنها اساس دین و ارکان یقین اند.) .(2)
آل پیامبر چه کسانی هستند؟این کلمه معمولا به معنای خاندان و دودمان به کار می رود که اخص از معنای لغوی آن است و تنها برای کسانی بکار می رود که به نوعی صاحب شرافت و برتری باشند و هرگز به خاندان کسی که ناشناخته و گمنام باشد و یا برتری ویژه ای نداشته باشد، آل گفته نمی شود.
در فرهنگ اسلامی و مواردی که در قرآن وجود دارد، نسل و خاندان یک شخص اختصاصی به پسران و پسرزادگان ندارد و خاندان یک شخص بواسطه فرزندان دختر او نیز قابل تعریف است.
به همین دلیل است که در آیه مباهله ، از امام حسن و امام حسین علیهما السلام به عنوان فرزندان پیغمبر یاد شده است.
آنچه منظور اصلی در دعاها و اذکارهای نظیر “ اللهم صل علی محمد و آل محمد ” است، تنها گروه خاصی از دودمان رسول خدا صلی الله و علیه وآله را در بر می گیرد که همان اهل بیت رسول خدا و امامان معصوم (علیهم السلام) است .
در حقیقت منظور از آل محمد اهل بیت آن حضرت است که در آیه 33 احزاب می فرماید :انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت . و با توجه به احادیث موجود، ایشان همان ائمه 12گانه معصومین و حضرت زهرا(سلام الله علبها) می باشند.
امام صادق علیه السلام از پدرانش نقل می کند که روزی رسول خدا فرمود:«من از میان شما می روم و دو چیز ارزشمند در بین شما باقی می گذارم: کتاب خدا و عترت و اهل بیتم.»
در این هنگام جابربن عبدالله انصاری برخاست و پرسید:«یا رسول الله! عترت شما کیانند؟»
رسول خدا فرمود:«علی و حسن و حسین و امامان از فرزندان حسین که نهمین آنها مهدی است که قیام خواهد نمود.» (3)
در تفسیر المیزان نیز علامه طباطبائی در این زمینه احادیثی را می آورند که 5 تن آل عبا را اهل بیت معرفی می کند. (4)
در جایی ابن حجر هیثمی از پیامبر (صلی الله و علیه وآله) نقل می کند که آن حضرت فرمود: پیامبر (صلی الله و علیه وآله) فرمود: «برای من درود مقطوع و بریده نفرستید، عرض شد مقصود شما چیست؟ فرمود: نگویید: «اللهمّ صلّ علی محمّد»، وسکوت کنید، بلکه لازم است بگویید: اللّهمّ صلّ علی محمّد وعلی آل محمّد.» (5)
از این رو صلوات شیعه، صلوات کامل و با روایت صحیح بخاری که اصح کتب حدیثی اهل سنت مطابق است.
در «صحیح بخارى» که معروفترین منابع حدیث برادران اهل سنت است روایات متعددى در این زمینه نقل شده که علاقمندان به توضیح بیشتر، مى توانند به متن خود کتاب مراجعه کنند.
در «صحیح مسلم» نیز دو روایت در این زمینه آمده است.(6)
بیشتر بخوانید:
عجب این که در همین کتاب، با این که در این دو حدیث چند بار «محمّد و آل محمّد» با هم ذکر شده، باز عنوانى را که براى این باب انتخاب کرده: «بابُ الصَّلاهِ عَلَى النَّبِىّ صَلَّى اللّهُ عَلَیْهِ وَ سَلَّمَ» (بدون ذکر آل) است!!
این نکته نیز قابل توجه است که در بعضى از روایات اهل سنت و بسیارى از روایات شیعه، حتى کلمه «على» میان «محمّد» و «آل محمّد» جدائى نمى افکند بلکه کیفیت صلاه به این صورت است: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد».
جمعى از فقهاى بزرگ اهل سنت اضافه «آل محمّد» را بر نام آن حضرت در تشهد نماز واجب مى شمرند.(7)،(8)
پی نوشت:
1- نهج البلاغه، خطبه 2
2- نهج البلاغه، خطبه 2
3- احزاب/56
4- ترجمه المیزان، ج16، ص: 465 تفسیر آیه 33 احزاب
5- الصواعق المحرقه، 146
6- «صحیح مسلم»، جلد 1، صفحه 305، باب الصلاة على النبى(صلى الله علیه وآله)
7- «علامه حلى» در کتاب «تذکره» در بحث تشهد این قول را علاوه بر همه علماى شیعه از «امام احمد» و بعضى از «شافعیه» نقل مى کند.
8- گرد آوری از کتاب: تفسیر نمونه، آیت الله العظمی مکارم شیرازی، دار الکتب الإسلامیه، چاپ بیست و ششم، ج 17، ص 446
