ازآنجایی که خدای متعال رسول اکرم(صلی الله علیه واله و سلم) را به عنوان بهترین و برترین الگویی زیستی و زندگی الهی معرفی می‌فرماید؛ سزاوار است، جویندگان سعادت از این الگوی برتر زندگی به درستی در مسیر کمال و سعادت دنیا و آخرت استفاده نمایند و نیازهای و کاستی های زندگی فردی و اجتماعی خود را با بهره گیری از برترین الگوی زندگی سامان بخشند. در این نوشتار سعی داریم به پنج مورد از مهمترین اصول اخلاقی سیر اجتماعی رسول اکرم (صلی الله علیه واله و سلم) اشاره کنیم؛ باشد که مورد توجه و استفاده علاقه مندان سیره نبوی قرار گیرد.
اصل اول: یکرنگی و صداقت
یکی از زیباترین اصول و مؤلفه‌های اخلاقی اجتماعی سیره پیامبر اعظم(صلی الله علیه واله وسلم) شاخص صداقت و یکرنگی در ارتباط اجتماعی است. پیامبر اکرم(صلی الله علیه واله وسلم) در معاشرت با مردم صمیمی، صادق و بی‌آلایش بودند. و از ظاهر سازی، خودنمایی وتکلف پرهیز می‌نمودند. ایشان نه خود اهل تصنع و تکلف بودند ونه اجازه می‌دادند دیگران با ایشان به صورت تصنعی رفتار نمایند.« [ص/86] بگو: «مزدى بر این [رسالت] از شما طلب نمى‌کنم و من از کسانى نیستم که چیزى از خود بسازم [و به خدا نسبت دهم].»
اصل دوم: همزیستی مسالمت آمیز با دیگران
ازجمله شاخصه‌های مهم زندگی پیامبر اعظم(صلی الله علیه واله وسلم) زندگی مسالمت آمیز ایشان با سایر افراد است. اصل مهم قرآنی که به موجب آن انسان وارسته‌ای همچون پیامبراکرم(صلی الله علیه واله وسلم) حتی با دشمنان دیرینه خود رفتار خود توأم با رفق و مدار برخورد می‌نمود. در اهمیت این شاخصه‌ی مهم اخلاقی و اجتماعی از رسول اکرم در روایتی این چنین نقل شده است: «سازگارى با مردم، نصف ایمان و نرمى با آنها نصف زندگى است.»
نقل شده است زمانی که رسول اکرم(صلی الله علیه واله وسلم) به مدینه وارد شدند ترکیب جمعیت آن روز مدینه نامناسب بود. گروههایی از یهودیان و بت پرستان در آنجا زندگی می‌کردند. مسلمانان مکه نیز به آنان اضافه شدند این وضع ممکن بود حادثه آفرین باشد؛ از این رو پیمان نامه‌ای نوشت که بزرگترین قرار داد تاریخ اسلام خوانده شد، این قرار داد، حقوق گروههای مختلف ساکن یثرب را معین و زندگی مسالمت آمیز را تضمین می‌نمود.
اصل سوم: عدالت محوری و عدالت رفتاری
یکی از اصول مهمی که پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) در روابط اجتماعی خود به آن پایبند بودندو در حق دوست و دشمن، مسلمان و کافر آن را رعایت می‌نمودند، اصل عدالت و حق مداری بود. آن حضرت ظلم را به هرکس به هر نوع زشت و ناپسند می‌دانستد. اساساً یکی از اهداف مهم نبی اکرم(صلی الله علیه واله وسلم) و همه پیامبران الهی برقراری عدلت در تمام سطوح جامعه بوده است. ضرورت این اصل را خداوند متعال درآیات متعددی بیان فرموده‌اند:
«[الممتحنة/8] خدا شما را از نیکی کردن و عدالت ورزیدن با آنان که با شما در دین، نجنگیده اند و از سرزمینتان بیرون نرانده اند ، باز نمی دارد خدا کسانی راکه به عدالت رفتار می کنند دوست دارد».
پیامبر اکرم در روایتی اهمیت و ضرورت عدالت را این چنین بیان می فرماید:«ساعتى عدالت بهتر از هفتاد سال عبادت است که شب‌هایش به نماز و روزهایش به روزه بگذرد.»
اصل چهارم: رعایت عهد و پیمان
پیامبراعظم در تعاملات اجتماعی خود با دیگران، اگر پیمانی با افراد و گروهها امضا می‌نمودند، بدان پایبند بودند و تا زمانی که طرف قرار داد پیمان را نقض نمی‌کردند حضرت وفادار بود و این را تکلیف الهی خود می‌دانستند. کما اینکه خدای متعال در این خصوص این چنین امر می‌فرمایند:«[اسراء/34] و به پیمان [خود] وفا کنید، زیرا که از پیمان پرسش خواهد شد».
اصل پنجم: عفو و گذشت در حقوق شخصی
اصل دیگری که در زندگی اجتماعی پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) بسیار پر رنگ است. موضوع عفو و گذشت در معاشرت اجتماعی است. آن حضرت در مواردی که چشم پوشی از جرم موجب تنبه وبیداری مجرم و تربیت وهدایت وی میگرید از حقوق شخصی خود صرف نظر می‌کردنند و عفو می‌نمودند: خداوند متعال در این شاخص مهم دینی و اخلاقی می‌فرماید:«[اعراف/199] گذشت پیشه کن، و به [کار] پسندیده فرمان ده، و از نادانان رُخ برتاب».
در خصوص این شاخص سیره نبوی عایشه این چنین نقل می‌کند:
«پیامبر اکرم(صلی الله علیه واله وسلم) به خاطر ظلمی که به خودش شده بود هرگز انتقام نگرفت، مگر اینکه حرمت حدود الهی رعایت نمی‌شد که در این صورت برای رضای خدای انتقام می‌گرفت.»
نکته‌ها و پیام‌ها
1-یک رنگی و صداقت در امور موجب جلب نظر و اعتماد مردم می شود شاخص ارزشمندی که در تمام ابعاد زندگی پیامبر اکرم(صلی الله علیه اله و سلم) نمود تمام داشت.
2-از جمله مولفه‌های اخلاقی سبک زندگی پیامبر اکرم(صلی الله علیه اله و سلم) اغماض و چشم پوشی از خطا و اشتبای دیگران است مولفه‌ی ارزشمندی که موجب جلب محبت و اردات دیگران می‌شود.
3-از جمله آموزه‌های ارزشمند اسلامی رعایت عدالت و اعتدال در زندگی است مولفه‌ی ارزشمندی که به موجب آن انسان متقی هیچ گاه از موازین الهی پا را فراتر نمی‌گذارد.
