«وَعَجِبْتُ لِلْمُتَکَبِّرِ الَّذِی کَانَ بِالْأَمْسِ نُطْفَةً وَ یَکُونُ غَداً جِیفَة، و در شگفتم از متکبّرى که دیروز نطفه‌اى بى‌ارزش، و فردا مردارى گندیده خواهد بود»
مقدمه:
درحکمت نورانی 121 نهج البلاغه امام علی(علیه السلام) به زیبایی پرده از روی شش رذیله اخلاقی برمیدارد؛ امام علی (علیه السلام) با یک بیان زیبا وارزشمند دریک قالب شگفت انگیز توجه مخاطب را به این رذائل جلب میکند.
تکبر
تکبر در لغت به معنای تعظم (خود را بزرگ پنداشتن) آمده است.
تکبر یکی از رذائل اخلاقی است که آیات و روایت فراوانی در نکوهش آن وجود دارد، برای نمونه به بعضی از آیاتی که در نکوهش این صفت غیر اخلاقی وارد شده است اشاره می کنیم:
«وَ لا تُصَعِّرْ خَدَّکَ لِلنَّاسِ وَ لا تَمْشِ فِی الْأَرْضِ مَرَحاً إِنَّ اللَّهَ لا یُحِبُّ کُلَّ مُخْتالٍ فَخُورٍ [لقمان/18] (پسرم!) با بى اعتنایى از مردم روى مگردان، و مغرورانه بر زمین راه مرو که خداوند هیچ متکبّر مغرورى را دوست ندارد.»
«رسول خدا صلى الله علیه و آله می فرماید: ایَّاکُم وَ الکِبرَ؛ فَإِنَّ ابلیسَ حَمَلَهُ الکِبرُ عَلى ان لایَسجُدَ لِآدَمَ، از تکبّر دورى کنید؛ زیرا ابلیس را تکبّر واداشت که به آدم سجده نکند»
انواع تکبر:
تکبر دارای اقسام و مراتبی می‌باشد که درزیر به آن اشاره می‌کنیم:
1- تکبر در برابر خداوند متعال که بدترین نوع تکبر می باشد.
«وَ قالَ رَبُّکُمُ ادْعُونی أَسْتَجِبْ لَکُمْ إِنَّ الَّذینَ یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتی سَیَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ داخِرینَ [غافر /60]پروردگار شما گفته است: «مرا بخوانید تا (دعاى) شما را بپذیرم! کسانى که از عبادت من تکبّر مى‌ورزند به زودى با ذلّت وارد دوزخ مى‌شوند!»
2- تکبر در برابر انبیاء واولیای الهی
«وَ إِنِّی کُلَّما دَعَوْتُهُمْ لِتَغْفِرَ لَهُمْ جَعَلُوا أَصابِعَهُمْ فی آذانِهِمْ وَ اسْتَغْشَوْا ثِیابَهُمْ وَ أَصَرُّوا وَ اسْتَکْبَرُوا اسْتِکْباراً[نوح/7]و من هر زمان آنها را دعوت کردم که (ایمان بیاورند و) تو آنها را بیامرزى، انگشتان خویش را در گوش هایشان قرار داده و لباسهایشان را بر خود پیچیدند، و در مخالفت اصرار ورزیدند و به شدّت استکبار کردند!»
3- تکبر در برابر مردم
سوال: چه عاملی باعث این رفتار و رویکرد متکبرانه در افراد می شود؟
مهمترین عاملی که انسان را به تکبر و خود بزرگ بینی وادار میکند، غرق شدن در محبت مال و مکنت دنیایی می‌باشد. ریشه بسیاری از رذائل اخلاقی که از انسان سر می‌زند، را باید در همین محبت دنیا و دوری از آرمانهای الهی و قرآنی به پیدا کرد.
راهکار درمان تکبر
امام علی (علیه السلام ) در این حکمت نورانی به نکات زیبایی اشاره می‌فرمایند، که می شود بهترین راهکارهای درمان این صفت غیر اخلاقی را از آن استخراج نمود.برای نمونه
1- تفکر و اندیشه مهمترین عامل نجات از تباهی کبر و غرور.
2- تفکر و اندیشه در مبداء پیدایش انسان.
3- تفکر و اندیشه در سر انجام حیات مادی و دنیایی.
پیام ها
1-تکبر از جمله صفات غیر اخلاقی است که انسان‌هایی که طالب فیض و رحمت الهی هستند باید خود را از آن دور نگه دارند.
2- اندیشیدن و تفکر در آیات و نشانه های الهی بهترین راه نجات انسانه.
