پاسخ به برخی سوالاتی که به طور معمول ذهن آدمی را به خود مشغول می کند، در نوشتار ذیل برگرفته از کتاب ارزشمند "نسیم اندیشه" اثر آیت الله جوادی آملی مرور می شود:
شرایط و مراحل توبه چیست؟
بعضی شرایط توبه واجب و اساسی و بعضی دیگر مستحب است. شرایط واجب و اساسی توبه چند چیز است:
یکم: انسان واقعا از گذشته پشیمان شود.
دوم: تصمیم جدی برای ترک آن بگیرد.
سوم: پس از پشیمانی از گذشته و تصمیم برای آینده، با اخلاص به پیشگاه خدای سبحان عرض کند: "خدایا آمدم"
این اساس توبه است و مسائل دیگر چون روبه قبله بودن، غسل توبه، ذکر خاص و ... مستحبات آن به حساب می آید. توبه در حکم آبی است که انسان را از آلودگی گناهان شست و شو می دهد.
چگونه پس از توبه دوباره آلوده نشویم؟
با مراقبت از خود. رقیب از "رقبه" به معنی گردن گرفته شده است. به ممتحن امتحانات رقیب می گویند. باید رقیب خود باشید و همیشه گردن بکشید تا ببینید چه کسی سراغ شما آمده است و چه کسی می خواهد به جای شما بنشیند: شیطان یا فرشته.
مقام طمانینه چیست؟ آیا طمانینه با ایمان فرق دارد؟
ایمان دارای درجاتی است که ممکن است برخی از آنها با تزلزل همراه باشد .مقام والای ایمان همان طمانینه است که راه رسیده به این درجه والا گناه نکردن است. اگر ما خود را با گناه مسموم نکنیم، مشکلی به وجود نمی آید و اگر آسیبی به ما رسید، امتحانی بیش نیست.
گندم تا زمانی که در انبار است، ارزان قیمت است ولی وقتی تحت فشار سنگ آسیاب، آرد شد، قیمت آن افزایش پیدا می کند و هنگامی که در تنور به نان تبدیل شد، قیمت آن از پیش گران تر می شود. این فشارها موجب کمال گندم است. در قرآن کریم آمده است:" و لنبونکم بشیء من الخوف و الجوع و نقص من الاموال و الانفس و الثمرات و بشر الصابرین"(سوره بقره، آیه155)
رقت قلب چیست؟
قلب گاهی دارای رقت است و گاهی هم دچار ضعف می شود. ممکن است کسی بگوید من در تمام مدت عمر خود حتی یک گوسفند را هم سر نبریده ام یا بریدن سر مرغی را ندیده ام، این رقت قلب نیست، بلکه ضعف نفس است، زیرا همین شخص وقتی بوی کباب گوشت گوسفندی که می خورد، به مشام فقرا می رسد در خود هیچ احساسی ندارد.
رقت قلب و عاطفه از فضایل انسانی است درحالی که ضعف نفس هیچ فضیلتی ندارد. رقت قلب راهی است که انسان با طی آن بر اساس دستورات الهی به خلق خدا خدمت می کند.
رقیق القلب کسی است که از دیدن یک فقیر واقعا متاثر می شود یا وقتی از قیامت و دوزخ سخن به میان می آید اشک در چشمانش حلقه می زند. راه رقت قلب نیز دوری از گناه است.
امام علی(ع) می فرماید:" ما جفّت الدموع الّا لقسوة القلوب و ما قست القلوب الّا لکثرة الذنوب"(بحار الانوار، ج 67، ص 55، وسائل الشیعه، ج 16، ص 45) چشم ها گرفتار خشکی نمی شود مگر در اثر قساوت قلب و قلب گرفتار قساوت نمی شود مگر با زیادی گناه.
چرا بعضی دعاها که در روایات به آنها هم سفارش شده بی اثر است؟
دعاهای انسان اگر شرایط اجابت را دارا باشد حتما مستجاب می شود؛ گرچه انسان استجابت آن را نفهمد، یعنی گاهی همان خواسته مصلحت است و خدای سبحان عطا می کند؛ اما اگر مصلحت نبود، چیز دیگری که صلاح است عطا می فرماید. علاوه بر این دعا موجب بخشش گناه یا ترفیع درجه خواهد بود.
