نخست تفسیر آیه اى که در مورد نمازمسافر وارد شده:
«وَ اِذا ضَرَبْتُمْ فِی الْاَرْضِ فَلَیْسَ عَلَیْکُمْ جُناحٌ اَنْ تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلاهِ اِنْ خِفْتُمْ اَنْ یَفْتِنَکُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا اِنَّ الْکافِرِینَ کانُوا لَکُمْ عَدُوًّا مُبِیناً». (۱)
ترجمه: هنگامى که سفر مى کنید بر شما گناهى نیست که نمازرا کوتاه کنید. اگر از فتنه و خطر کافران بترسید، زیرا کافران دشمنانى آشکار براى شما هستند.
به اتفاق مفسران، این آیه در مورد نمازمسافر وارد شده است، و مقصود از «اَنْ تَقْصُرُوا» کاستن از نمازهاى چهاررکعتى است که آن‌ها را به صورت دو رکعتى بخوانند.
نکته ۱: آیه فقط به زمان خوف و ترس اشاره دارد ولى سنّت پیامبر گرامى، حکم الهى را گسترش داده و در هر دو حالت، نمازدر سفر را شکسته مى داند. به یک معنى مى توان گفت که جمله «اِنْ خِفْتُمْ» قید غالبى است، نه قید احترازى، (۲) زیرا در زمان پیامبر (صلى الله علیه وآله) سفرهاى مسلمانان به خاطر فزونى دشمن، و مشرک بودن گروهى از قبائل، همراه با خوف و ترس بود.
نکته ۲: چرا این حکم الهى با جمله «لا جُناح» که ظاهر در ترخیص است بیان شده، که پاسخ آن است که در آن زمان نوعى اندیشه غیر صحیح در اذهان مسلمانان نقش بسته بود، به گونه اى که کوتاه کردن نماز را نوعى کاستن از عبادت خدا مى پنداشتند و از آنجا که چنین ذهنیتى حاکم بود، خدا مى فرماید: «نه چنین نیست، شکسته خواندن گناه نیست».
اما روایاتى که حاکى از وجوب شکسته خواندن نمازدر سفر است:
۱. مسلم در صحیح خود، از ابن عباس چنین نقل مى کند:
«فَرَضَ اللّهُ الصَّلاهَ عَلى لِسانِ نَبِیّکُمْ فِى الحَضَرِ اَرْبعاً، وَ فِى السَّفَرِ رَکْعَتَین». (۳)
ترجمه: خدا نمازرا به زبان پیامبر شما در حضر چهار رکعت، و در سفر دو رکعت واجب کرده است.
۲. مسلم از موسى بن سلمه هذلى نقل مى کند از ابن عباس پرسیدم: آنگاه که در مکّه هستم (مسافرم) چگونه نمازبخوانم؟
فرمود: «رکعتین سنّه ابى القاسم». (۴)
ترجمه: دو رکعت نمازبخوان که سنّت پیامبر (صلى الله علیه وآله) است.
۳. مسلم از انس نقل مى کند:
«انّ رَسُولَ اللّه (صلى الله علیه وآله) صَلّى الظُّهْرَ بِالْمَدِینَهِ اَرْبَعاً، وَ صَلّى الْعَصْرَ بِذِى الْحُلَیْفَهِ رَکْعَتَین». (۵)
ترجمه: پیامبر در یکى از سفرهاى خود به مکه نمازظهر را در مدینه چهار رکعت خواند و نماز عصر را در ذوالحلیفه (مسجد شجره) دو رکعت خواند.
این قبیل روایات که شمار آن‌ها در صحیح مسلم به نُه حدیث مى رسد، حاکى از آن است که شکسته خواندن نماز، امرى لازم است و اعراض از آن، اعراض از سنّت پیامبر (صلى الله علیه وآله) به شمار مى آید. (۶) (۷)
پی نوشت:
۱. سوره نساء، آیه ۱۰۱.
۲. قید خوف شرط ترسیدن بیشترین عامل در موارد شکسته خواندن نماز را باعث می‌شود و این به آن معنا نیست که شرط و قید دیگری غیر از خوف عامل شکسته خواندن نماز نیست.
۳. مسند ابن حنبل: ج. ۱ ص. ۵۴۷ ح. ۲۲۹۳.
۴. شرح صحیح مسلم للنووی: ۵/ ۲۰۷ ٫.
۵. صحیح مسلم ۲ / ۱۴۴،
۶. در مورد این روایات و آنچه که نقل نکردیم به شرح نووى بر صحیح مسلم، ج. ۵، ص. ۲۰۷ مراجعه فرمایید. علاوه بر مسلم که در صحیح خود به نقل این احادیث پرداخته است، دیگر نویسندگان سنن نیز این مطلب را نقل کرده اند.
۷. گردآوری از کتاب راهنماى حقیقت، شیخ جعفر سبحانی، ص. ۵۴۶ الی ۵۵۱.
