نهج البلاغه با مرور قرنها نه تنها تازگی و جذابیت خویش را حفظ کرده که فزونتر ساخته است و این اعجاز نیست مگر به سبب ویژگی هایی که در شکل و محتوا است. این امتیاز را جز در مورد قرآن نمی توان یافت که در کلام امام علی(ع) درباره قرآن آمده است: « ظاهره انیق و باطنه عمیق، لاتفنی عجائبه و لاتنقضی غرائبه » قرآن کتابی است که ظاهری زیبا و باطنی عمیق دارد، نه شگفتی های آن پایان میپذیرد و نه اسرار آن منقضی میشود. در سخن مشابهی نیز آمده است : « لاتحصی عجائبه و لاتبلی غرائبه» نه شگفتی های آن را میتوان شمرد و نه اسرار آن دستخوش کهنگی میشود و از بین میرود .
سخنان امام علی(ع) در فاصله قرن اول تا سوم در کتب تاریخ و حدیث به صورت پراکنده وجود داشت. سید رضی در اواخر قرن سوم به گردآوری نهج البلاغه پرداخت و اکنون بالغ بر هزار سال از عمر این کتاب شریف میگذرد. هر چند پیش از وی نیز افراد دیگری در گردآوری سخنان امام علی (ع) تلاشهایی به عمل آوردند، اما کار سید رضی به خاطر ویژگی هایی که داشت درخشید و ماندگار شد، چون سید رضی دست به گزینش زده بود.
امام علی علیه السلام:إذَا أَمْلَقْتُمْ فَتَاجِرُوا اللّهَ بِالصَّدَقَةِ. هر زمان فقیر شدید، با خداوند از طریق صدقه دادن (در راه او)تجارت (پرسود) کنید.
شرح و تفسیر
امام علیه السلام در این گفتار نورانى خود، یکى از طرق معنوى مبارزه با فقر را نشان مى‌دهد و مى‌فرماید: «هر زمان فقیر شدید با خداوند از طریق صدقه دادن (در راه او) تجارت (پرسود) کنید»؛ (إذَا أَمْلَقْتُمْ فَتَاجِرُوا آللّهَ بِالصَّدَقَةِ). «أمْلَقْتُم» از ماده «مَلَق» (بر وزن علق) به معناى فقر است و هنگامى که به باب افعال مى‌رود نیز فعل لازم است. اشاره به این‌که صدقه در هنگام نیازمندى، اثر معنوى مهمى در زدودن فقر دارد، همان‌گونه که انسان، فقیرى را کمک مى‌کند، عنایت الهى نیز به یارى او برمى‌خیزد. قرآن مجید مى‌فرماید: «(مَنْ ذَا الَّذِى یُقْرِضُ اللهَ قَرْضآ حَسَنآ فَیُضَاعِفَهُ لَهُ وَلَهُ أَجْرٌ کَرِیمٌ)؛ کیست که به خدا وام نیکو دهد (و از اموالى که به او ارزانى داشته انفاق کند) تا خداوند آن را براى او چندین برابر کند؟ و براى او پاداش پرارزشى است!».
لطف و عنایت پروردگار عجیب است بخشنده همه نعمت‌ها اوست با این وجود گاه به بندگان مى‌گوید: از شما وام مى‌گیرم و گاه مى‌گوید: با من تجارت پرسودى داشته باشید. میان انفاق در راه خدا به هنگام نیازمند بودن و برخوردارى از نعمت پروردگار، رابطه آشکارى بر حسب ظاهر نمى‌بینیم؛ ولى به یقین این از الطاف خفیه الهیه است. قابل انکار نیست که شخص ایثارگر که آنچه را خود به آن نیاز دارد به دیگرى مى‌بخشد روح پاکى پیدا مى‌کند که سرچشمه استجابت دعاست و دعاهاى او براى گشایش روزى به هدف اجابت نزدیک مى‌شود. در احادیث اسلامى، رابطه صدقه با درمان بیمارى‌ها، رفع بلاها و خطرات وبه عنوان افزایش روزى با صراحت بیان شده است؛ از جمله در حکمت 137 گذشت که امام 7 مى‌فرماید: «اسْتَنْزِلُوا الرِّزْقَ بِالصَّدَقَةِ؛ روزى را به‌وسیله صدقه بر خود فرود آورید».
راه مبارزه با فقر در کلام امام علی (ع)
در حدیثى از امام صادق علیه السلام مى‌خوانیم «إِنَّ الصَّدَقَةَ تَقْضِی الدَّیْنَ وَ تَخْلُفُ بِالْبَرَکَةِ؛ صدقه سبب اداى دین و برجاى نهادن برکت مى‌شود». این سخن را با سخنى از رسول خدا صلی الله علیه وآله پایان مى‌دهیم که فرمود: «أَکْثِرُوا مِنَ الصَّدَقَةِ تُرْزَقُوا؛ به نیازمندان زیاد صدقه دهید تا روزى شما وسیع شود». در این روایات، تنها به رابطه صدقات با فزونى نعمت و دفع فقر اشاره شده، در حالى که صدقه برکات و آثار فراوان دیگرى نیز دارد؛ صدقه رفع بلا مى‌کند، موجب پرورش فضایل اخلاقى است، دشمنى‌هاى قشرهاى مختلف جامعه را فرو مى‌نشاند و وسیله نجات در یوم المعاد است. قرآن مجید مى‌گوید: «(مَا عِنْدَکُمْ یَنفَدُ وَمَا عِنْدَ اللهِ بَاقٍ)؛ آنچه نزد شماست فانى مى‌شود؛ امّا آنچه نزد خداست باقى است». در آیه دیگر مى‌خوانیم: «(وَأَنفِقُوا فِى سَبِیلِ اللهِ وَلاَ تُلْقُوا بِأَیْدِیکُمْ إِلَى التَّهْلُکَةِ وَأَحْسِنُوا إِنَّ اللهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ)؛ و در راهِ خدا انفاق کنید! و (با ترک انفاق،) خود را به دست خود، به هلاکت نیفکنید! و نیکى کنید! که خداوند، نیکوکاران را دوست مى‌دارد». نیز مى‌فرماید: «(یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَنفِقُوا مِمَّا رَزَقْنَاکُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِىَ یَوْمٌ لّاَ بَیْعٌ فِیهِ وَلاَ خُلَّةٌ وَلاَ شَفَاعَةٌ وَالْکَافِرُونَ هُمُ الظَّالِمُونَ)؛ اى کسانى که ایمان آورده‌اید! از آنچه به شما روزى داده‌ایم، انفاق کنید! پیش از آن‌که روزى فرا رسد که در آن، نه خرید و فروش است (تا بتوانید سعادت و نجات از کیفر را براى خود خریدارى کنید)، و نه دوستى (و رفاقت‌هاى مادى سودى دارد)، و نه شفاعت؛ (زیرا شما شایسته شفاعت نخواهید بود). و کافران، خود ستمگرند؛ (هم به خودشان ستم مى‌کنند، هم به دیگران)».
انفاق منحصر به انفاق مالى نیست، هرچند بیشتر آیات و روایات، ناظر به انفاق‌هاى مالى است. انفاق علم و دانش، انفاق قدرت و مقام و انفاق نصح وخیرخواهى و خلاصه هرچیزى که خداوند به انسان روزى داده باید از آن براى نجات دیگران استفاده کرد و تعبیر به (مِمَّا رَزَقْنَاکُمْ) (از آنچه به شما روزى داده‌ایم) یا شبیه آن در آیات متعددى از قرآن مجید، ممکن است اشاره به همین باشد.
