نوشتار حاضر با موضوع غذاشناسی اسلامی که برگرفته از کتاب «اسلام پزشک بى دارو» است، حضور علاقمندان می گردد.
* غذاشناسى اسلام
در این بخش از خوردنی ها و آشامیدنی ها، بحث مى شود:
- گوشت
درباره اینکه انسان، گوشتخوار یا علفخوار است، بین غذاشناسان و دانشمندان اختلاف است؛ بعضى گوشت را براى انسان حرام مى دانند، و با دلائلى آنرا یک سم کشنده معرفى مى کنند و مى گویند:
ما انسان ها باید از عوائد و فوائد حیوانات مانند شیر گاو و تخم مرغ استفاده کنیم؛ نه از لاشه و گوشت آنها.
در برابر این گروه، عده اى گوشت را براى انسان، یک غذاى لازم و ضروری مى دانند و مى گویند انسان گوشت خوار است؛ البته کسانى که گوشت را براى انسان یک غذاى لازم و ضرورى مى دانند، مى گویند زیاده روى در خوردن آن جایز نیست.
اسلام گوشت را جزء غذاى انسان مى داند؛ ولى همان اندازه که براى آن ارزش اهمیت قائل است زیاد خوردن آنرا تجویز نمى کند؛ بلکه زیاد خوردن گوشت را مکروه و ناپسند مى داند.
امام صادق (ع ) مى فرماید: «اذا ضعف المسلم فلیا کل اللحم و اللبن فان الله تعالى جعف القوة فیهما/ هر وقت شخصى از نظر قواى جسمى ضعیف شد، گوشت و شیر بخورد؛ زیرا خداوند قوت و نیرو را در این دو قرار داده است».
گوشت یکى از ذخائر بزرگ غذایى بشمار مى رود. این ماده داراى مواد «پروتید» مى باشد که بعد از پختن، نسبت مواد مزبور از بیست درصد تجاور مى کند. مواد پروتیدى در زندگانى اشخاص ضرورى و داراى عمل حیاتى مى باشد، به این معنى که عناصر زنده سلول هاى بدن را تشکیل مى دهد، یک غذاى متناسب و متعادل آن است که براى هر کیلوگرم وزن بدن داراى یک گرم ماده پروتیدى بوده و مخصوصا دو پنجم از ماده مزبور از نوع حیوانى باشد؛ زیرا پروتید، تنها ماده حیوانى است که موجب تشکیل موادى به نام موادى حافظ سلول هاى بدن ما بخصوص سلول هاى کبدى مى گردد.
مدتى گوشت را در زمره مواد غیر لازم و احیانا مضر محسوب مى داشتند که تا آنکه پس از مطالعات و مباحثات طولانى ثابت شد که گوشت در رژیم بیماران داراى خواص گران بها و قابل توجهى است .
بطوریکه مى دانیم مواد موجود در گوشت مانند مواد پروتیدى براى ادامه زندگى ضرورى مى باشد. نهایت آنکه مقدار آن نزد اشخاص نسبت به وضعیت جسمانى و نوع شغل فرق مى کند.
مقدار گوشت براى اشخاص مسن و روماتیسمى و لنفاوى مزاج و مبتلایان به نقرس و همچنین براى مبتلایان به بیماریهاى کلیه و مبتلایان به فشار خون باید تقلیل یابد و در صورت لزوم از استعمال آن خوددارى شود.
مبتلایان به بیماری هاى هاضمه، گوشت را خوب تحمل مى نمایند مشروط بر آنکه نکات زیر رعایت شود.
1 - گوشت مصرفى گاو، گوساله ؛ گوسفند و مرغ باید تازه باشد.
2 - چربى گوشت کاملا جدا شده نباید چربى دیگرى هم به آن اضافه شود.
3 - استعمال گوشت هایى که چرب هستند باید غدقن شود؛ مانند گوشت خوک حتى قسمت هاى بدون چربى آنها. استعمال گوشت هاى چرب دیگر مانند گوشت غاز، مرغابى و کبوتر در بیماریهاى کبدى و دستگاه گوارش مضر است.
- گوشت خوارى
روش گوشتخوارى به این معنى که انسان نیز مانند درندگان همیشه گوشت بخورد در اسلام نهى شده است .
شخصى در این مورد نقل مى کند که نزد امام صادق (ع ) بودم. فذکر اللحم. فقال: کل یوما بلحم و یوما بلبن و یوما بشى ء آخر/ نامى از گوشت برده شد. آن حضرت فرمود یک روز گوشت بخور؛ روز دیگر شیر و روز سوم غذاى دیگرى .
از نظر فقهاى شیعه نیز خوردن گوشت، سه روز یک بار استحباب دارد. فقیه بزرگ مرحوم شهید اول در کتاب دروس مى گوید: انه یستحب فى کل ثلاثة ایام، و لو دام علیه اسبوعین و نحوها لعلة و فى الصوم فلا باس و یکره اکله فى الیوم مرتین/ خوردن گوشت در هر سه روز یکمرتبه مستحب است و اگر به واسطه کسالت و بیمارى یا بواسطه گرفتن روزه به خوردن آن هر روز ادامه داه شود ایراد و اشکالى ندارد و دو مرتبه خوردن آن در روز مکروه و ناپسند است.
آمار نشان داده که ورم روده در نزد فرانسویان، انگلیس ها یا بلژیک ها و رومانى ها که زاید گوشت مى خورند از سایر ممالک است و بر عکس این مرض در آلمان و جنوب ایتالیا کمتر دیده می شود.
طبیبى مى نویسد:
ورم روده را در بین تونسى ها و هندیها ندیدم؛ زیرا من در این مناطق مدت ها کار کرده ام و تجربه دارم و علت امر آن است که مصرف گوشت در بین این مناطق بطور استثنایى است .
این پزشک مى گوید:
من تمام مدتى که در سوئیس تحصیل نموده و کار کرده ام فقط چهار مورد بیمارى تورم روده را دیده ام و آنها فرزندان قصاب بوده اند، و در این موضوع عجیبى بود که نظر مرا بسوى مواد ازت دار در مورد تورم امعاء جلب کرد.
- گوشت نپخته (نیمه خام)
گوشت هاى نیمه خام هم به جاى منفعت، زیان هایى در بر دارد متأسفانه برخى خیال مى کنند که اگر گوشت کمتر پخته شود بیشتر نیرو و انرژى دارد و کمتر مواد نیرو بخش آن نابود مى شود، در صورتیکه این گمان درباره سبزیها بجاست؛ اما درباره گوشت کاملا بى اساس است.
در این باره از قول امام صادق (ع ) نقل شده:
قال سالته عن اکل اللحم النى فقال هذا طعام السباع/ مردى مى گوید از امام ششم (ع) درباره گوشت نیمه خام سوال کردم . آن حضرت فرمودند این غذاى درندگان است .
و نیز امام باقر(ع) از پیامبر(ص) نقل مى کند: ان رسول الله (ص) نهاى ان یوکل اللحم غریضا و قال انما یاکله السباع/ رسول خدا نهى مى فرمود از خوردن گوشت نیمه خام و مى فرمود: آن غذاى درندگان است.
دانشمند دیگرى در مورد آپاندیسیت و بیمارى عفونت روده بزرگ عقیده دارد که این امراض به علت افراد در خوردن گوشت است مخصوصا خام یا نیمه پخته. حالا درک مى کنید که چرا ورم روده و مرض آپاندیس در شهرهاى بزرگ انگلستان، هلند، بلژیک و رومانى بسیار است. زیرا در این شهرها گوشت و تخم مرغ و حبوبات زیاد مصرف مى شود و مخصوصا اینکه تازگی ها مد شده است که گوشت را نیمه پخته بخورند، این گوشت نیم پخته محصول غذایى جدید است که فعلا در اروپا معمول است و این رژیم، عفونت هاى معده را بیشتر کرده است در زندانها که گوشت خوارى کمتر است مرض آپاندیس بسیار نادر است؛ در صورتیکه این امراض در همان شهرى که زندان در آن واقع است بسیار است.
- گوشت هاى مانده و کهنه
یکى از خطرناکترین مسمومیت ها را مى توان در خوردن گوشت هاى مانده و کهنه دانست. درست است که بعضى غذاهاى دیگر هم انسان را دچار مسمومیت غذایى مى کند؛ اما قدرت سمى و سرعت مسمومیت هیچکدام به اندازه گوشت نیست.
امام صادق در این باره مى فرماید:
ثلاثة یهدمن البدن و ربما قتلن اکل القدید .../ سه چیز است که بدن را در هم مى شکنند و گاهى مى کشند گوشت کهنه یکى از سه چیز است.
در علم میکروب شناسى ثابت شده است که به هیچ وجه میکروبها نمى توانند آن طورى که در بقایاى گوشتى نشو و نما مى کنند در مواد گیاهى فعالیت داشته باشند. معده و مدفوع هیچ حیوانى مثل انسانهاى گوشتخوار متعفن نیست و این بوى زننده که از مدفوع انسان متصاعد مى شود دلیل گندیدن مواد گوشتى در روده هاى آنها است.
* انواع گوشت ها
هر حیوانى داراى گوشت مخصوصى است که از نظر خاصیت و مواد غذایى با گوشت هاى دیگر تفاوت دارد. اسلام با دقت بیشترى خواص گوشتها را براى ما بیان مى نماید، یعنى بعضى را حرام و بعضى را مکروه و براى بعضى ترجیح بیشترى قائل شده .
مثلا گوشت حیوانات گوشتخوار را بطور کلى حرام مى داند، گوشت الاغ و استر و اسب را مکروه شمرده و در مقایسه بین گوشت گوسفند و گاو، گوشت گوسفند را بر گاو ترجیح داده و در عوض شیر گاو و روغن آن را، بر شیر و روغن گوسفند برترى داده است و فقط گوشت گاو را در یک مورد به عنوان دوا تعریف نموده است.
عن النبى (ص) لحم البقر بالسلق ینفع من البرص/ پیغمبر اکرم مى فرماید: گوشت گاو با چغندر براى بیمارى پیسى و برص مفید است .
و امام صادق (ع ) مى فرماید: لحم البقر داء و اسمانها شفاء و البانها دواء/ گوشت گاو بیمارى است و روغن آن شفاء، و شیر آن داروى بیمار است.
اسلام گوشت (دراج) را سبب تسکین غم و اندوه دانسته و گوشت (حبارا) را علاج بواسیر و گوشت (قطاة) را براى بیمارى یرقان تجویز فرموده است.
عن النبى (ص): لحم القطاة للیرقان و لحم الحبارى للبواسیر و وجع الظهر و لحم الدراج لتسکین الغم و الکرب.
* ماهی ها
ماهی ها به دو دسته تقسیم مى شوند. یک قسمت که بدون پولک هستند، گوشت آنها حرام است. ماهی هاى پولک دار حلال گوشت هستند.
از نظر اسلام مصرف زیاد گوشت ماهى درست نیست .
امیر مومنان على (ع ) در این باره مى فرماید: لا تدمنوا اکل السمک فانه یذیب الجسد/ به خوردن ماهى ادامه ندهید که بدن را لاغر مى کند.
و حتى در بعضى از احایث آمده که: اکل الحیتان یورث السل/ خوردن ماهى بیمارى سل مى آورد.
گوشت خرگوش نیز از نظر اسلام حرام است .
گوشت خرگوش داراى مقدارى زیادى پورین است و از همین رو همیشه بوى ادرار مى دهد و بسیار خطرناک است. گوشت پرندگان، مولد اسید اوریک زیادترى است. گوشت پرندگان و گوشت خرگوش باعث غلبه خون مى شوند زیرا حرارت بدن این حیوان 39 تا 40 درجه است و 2 تا 3 درجه از حرارت بدن انسان بیشتر مى باشد.
ماهی هاى غیر پولک دار و خرچنگ ها از جسد ماهی هاى دیگر تغذیه مى کنند؛ مخصوصا خرچنگ ها به خوردن جسد انسان علاقه زیادى دارند. گوشت ماهى و خرچنگ در بدن ایجاد کهیر مى کند و این کهیر نتیجه مسمومیت خون است.
