از آنجایی که فاصله میان 12 ربیع الاول که سالگرد ولادت پیامبر اکرم(ص) بنا بر روایات أهل سنت تا 17 ربیع الأول که تاریخ ولادت رسول الله محمد(ص) بنا بر روایات موجود در شیعه است، از سوی امام خمینی(ره) به عنوان هفته وحدت نامگذاری شده است، مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم* به برخی شبهات پیرامون وحدت پاسخ داده است که بخش نخست آن در ادامه می‌آید:
*در رابطه با وحدت بین شیعه و سنی چه روایاتی داریم و این وحدت تا چه حدی باید باشد؟
-در پاسخ به سؤال فوق، ابتدا اشاره‌ای گذرا به پیشینه و اهمیت مسأله وحدت در زمان پیامبر اکرم(ص) و امیر المؤمنین علی(ع) می‌کنیم و سپس به روایاتی که از آن دو بزرگوار(ع) نقل شده است، می‌پردازیم و در پایان نیز بیاناتی از امام راحل(ره) و مقام معظم رهبری در این باره ذکر می‌کنیم:
1- ایجاد وحدت مذهبی در زمان پیامبر اکرم(ص) و امیرالمؤمنین(ع)
قبایل ساکن مدینه سال‌ها با یکدیگر نزاع و اختلاف داشتند و یهودیان با سوء‌استفاده از این اختلافات بر آنها سلطه سیاسی یافته بودند، پیغمبر اکرم(ص) پس از هجرت به مدینه و قبول رهبری، با پیمان‌هایی میان آنها همبستگی و الفت برقرار کردند، که یکی از مهم‌ترین این پیمان‌ها، اولین قراردادی بود که بین پیامبر و طوائف و قبایل موجود یثرب بسته شد و بعضی آن را نخستین قانون اساسی مکتوب جهان دانسته‌اند.
این تدبیر بهترین روش برای به وجود آوردن وحدت و همبستگی دینی بود، چرا که وحدت میان قبایل درگیر، حقوق اجتماعی یهودیان و نیز مهاجران مسلمان را تضمین می‌کرد و از سوی دیگر، این پیمان‌ها مقدمات تشکیل یک وحدت سیاسی و حکومتی را فراهم می آورد.
به عنوان نمونه در مفاد قرار داد بین مسلمین به روشنی قید شده بود که مسلمین امت واحده‌ای، جدای از مردم دیگر هستند، «أنهم اُمه واحده من دون الناس» و ارتباطی بین مسلمانان و کافران نیست و بین مسلمانان نباید جدایی باشد. حال برای روشن شدن مطلب به بعضی از موارد قرار داد یاد شده اشاره می‌کنیم:
ـ مسلمین در برابر ظلم و تجاوز، توطئه و فساد با هم متحد خواهند بود.
ـ تمامی گروه‌ها (که به جنگ مشغول‌اند) به ترتیب وارد جنگ خواهند شد و جنگیدن به یک گروه (دوباره پشت سرهم) تحمیل نخواهد شد.
ـ اگر اختلافی بین مسلمین بروز کرد، مرجع حل آن، خدا و رسول خدا خواهند بود.
ـ مسلمین، فرد مقروض و مدیونی را که قرض او سنگین است، رها نخواهند ساخت، بلکه او را کمک می‌کنند.(1)
به هر حال، باید چنین نتیجه گرفت که کوشش برای ایجاد حساسیت مشترک دینی یکی از شاخص‌ترین راه‌حل‌های پیامبر اکرم(ص) در جهت تحقق وحدت اسلامی شمرده می‌شود.
اما بعد از رحلت پیامبر اکرم، اختلافات شدیدی میان مسلمانان پدید آمد، امام علی(ع) با روح بلندی که داشت به وظیفه بالاتر از خلافت ظاهری پرداخت و به جای اینکه جنگ و جدال به راه بیندازد و خود را از جمع مسلمانان کنار بکشد و با توطئه‌کنندگان همدست شود، با تقوای الهی مردم را از تفرقه به اتحاد فراخواند و فرمود: «ای مردم! امواج فتنه‌ها را با کشتی‌های نجات(علم، ایمان، اتحاد) در هم شکنید و از مسیر اختلاف و پراکندگی دوری نمایید و تاج تفاخر و برتری‌جویی را از سر بردارید. (دو کس راه صحیح را پیمودند) آن کس که با داشتن یار و یاور و نیروی کافی به پا خاست، پیروز شد و آن کس که با نداشتن نیروی کافی کناره‌گیری کرد، مردم را راحت ساخت»(2).
حضرت علی(ع) که تنها هدفش حفظ اسلام و پایه اساسی آن یعنی وحدت بود با خلفا بیعت کرد و از آنجا که روحش بالاتر از آن بود که بخاطر مقامات دنیوی کینه کسی را به دل گیرد با آنان صمیمانه رفتار کرد و در نتیجه این صبر انقلابی، آنچنان وحدتی میان مسلمانان به وجود آورد که مسلمانان به‌جای جنگ و اختلاف داخلی به صدور انقلاب عظیم اسلامی پرداختند.
همین وحدت باعث پیروزی و پیشرفت آنان شد، بطوری که در مدت بسیار کوتاهی دو امپراطوری عظیم و پهناور روم و ساسانی را تصرف کردند، اگر آن حضرت این وحدت و آرامش را به وجود نمی‌آوردند، محال بود که این همه پیشرفت و فتوحات نصیب مسلمانان گردد.(3)
2. روایاتی پیرامون وحدت و پرهیز از تفرقه و پراکندگی
قرآن خطاب به مسلمین می‌فرماید: «واعتَصموا بحَبلِ اللهِ جمیعاً و لاتَفَرَّقوا»(4) و همگی به ریسمان الهی چنگ زنید و پراکنده نشوید». درباره اینکه منظور از «حبل الله» چیست؟ مفسران احتمالات مختلفی ذکر کرده‌اند: بعضی می‌گویند منظور از آن قرآن است و بعضی می‌گویند اسلام، و بعضی دیگر گفته‌اند منظور خاندان پیامبر و ائمه معصومین هستند.
ولی این تفسیرها، هیچ کدام با یکدیگر اختلاف ندارند، زیرا منظور از ریسمان الهی هرگونه وسیله ارتباط با ذات پاک خداوند است، خواه این وسیله، اسلام باشد، یا قرآن، یا پیامبر و اهل بیت او و به عبارت دیگر تمام آنچه گفته شد، در مفهوم وسیع «ارتباط با خدا» که از معنی «حبل الله» استفاده می شود، جمع است.(5)
مرحوم علامه طباطبایی در ذیل آیه فوق روایتی را از پیامبر اکرم(ص) نقل می‌کند که ایشان می‌فرمودند: «حبل الله» که از آسمان به زمین کشیده شده، همان کتاب خداست و در حدیثی دیگر نیز فرموده‌اند: این قرآن سبب رابطه‌ای است که یک طرفش به دست خدا و سر دیگرش به دست شماست، پس به آن تمسک کنید که اگر تمسک کنید نه هرگز از بین می‌روید و نه هرگز تا ابد گمراه می‌شوید.(6)
پیامبر اکرم(ص) همچنین فرمودند: «کسی که یک وجب از جماعت خارج شود، قلاده اسلام را از گردن خود باز کرده، مگر آنکه دوباره به جماعت برگردد و کسی که از دنیا برود در حالی که در تحت رهبری کسی که جامعه را رهبری می‌کند نباشد، به مرگ جاهلیت مرده است».(7)
این روایات و روایات دیگر که در ذیل آیه مذکور، در این تفسیر و تفاسیر دیگر آمده است، همچون آیه فوق و آیات دیگر، دستور به وحدت داده‌اند و از تفرقه و پراکندگی نهی کرده‌اند که در ذیل به چند مورد دیگر از روایاتی که دستور به وحدت و همبستگی داده‌اند اشاره می‌شود:
الف ـ پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «المؤمنون کالنفس الواحده»:(8) مؤمنان همچون یک روحند.
ب ـ و نیز فرمودند: افراد با ایمان نسبت به یکدیگر همانند اجزای یک ساختمانند که هر جزئی از آن جزء دیگر را محکم نگه می‌دارد».(9)
ج ـ آن حضرت(ص) همچنین فرمودند: «مَثَل افراد با ایمان در دوستی و نیکی به یکدیگر همچون اعضای یک پیکر است که چون بعضی از آن رنجور شود و به درد آید، اعضای دیگر را قرار و آرامش نخواهد بود».(10)
د ـ امیر المؤمنین علی(ع) می فرماید: همیشه همراه جمعیت‌های بزرگ باشید که دست خدا با جماعت است و از پراکندگی بپرهیزید که انسان تک و تنها بهره شیطان است، چونانکه گوسفند تنها طعمه گرگ»(11)
هـ -همچنین آن حضرت فرمودند: «آنچه را که پیوند جمعیت با آن گره خورده است رها مکنید».(12)
همه این روایات، توصیه به وحدت و همبستگی و پرهیز از تفرقه دارند، وحدت در صورتی محقق می‌شود که در بین افراد اعتقادات مشترک لحاظ شود و بر روی آنها پافشاری شود و البته اعتقادات غیر مشترک را فراموش نکنند بلکه به مرور زمان در مورد آن بحث شود تا حقیقت روشن گردد، شیعه و سنی هم چنین هستند. برای ایجاد وحدت باید روی مشترکات (قرآن، پیامبر اکرم، ...) همت گماشته شود و سپس در مورد غیر مشترکات (مثل امامت علی(ع) و فرزندانش) بحث شود تا حقیقت روشن گردد.
3. سخنانی از معمار انقلاب حضرت امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری
امام خمینی (ره) در وصیتنامه سیاسی ـ الهی خود اینگونه فرموده‌اند که : علماء اعلام و خطباء محترم کشورهای اسلامی دولت‌ها را دعوت کنند که از وابستگی به قدرت‌های بزرگ خارجی خود را رها کنند و با ملت خود تفاهم کنند در این صورت پیروزی را در آغوش خواهند کشید و نیز ملت‌ها را دعوت به وحدت کنند و از نژادپرستی که مخالف دستور اسلام است، بپرهیزند و با برادران ایمانی خود در هر کشوری و با هر نژادی که هستند، دست برادری دهند که اسلام بزرگ آنان را برادر خوانده و اگر این برادری ایمانی با همت دولت‌ها و ملت‌ها و با تأیید خداوند متعال روزی تحقق یابد، خواهید دید که بزرگترین قدرت جهان را تشکیل می‌دهند. به امید روزی که با خواست پروردگار عالم این برادری و برابری حاصل شود.
و نیز می فرمایند: توصیه اینجانب به مسلمین و خصوص ایرانیان به ویژه در عصر حاضر آن است که در مقابل این توطئه‌ها (استعمارگران) عکس‌العمل نشان دهند و به انسجام و وحدت خود و به هر راه ممکن افزایش داده و کفار و منافقان را مأیوس نمایند.(13)
مقام عظمای ولایت حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در رابطه با اهمیت و حدود وحدت می‌فرمایند:
«نکته‌ای که من مکرر بر آن پا می‌فشارم، این است که در بین فرق اسلامی یک نقطه وجود دارد که در آن نقطه، هیچ اختلاف بین فرق اسلامی نیست ... و آن محبت و ارادت به نبی مکرم اسلام است. این، یک نقطه اجتماع و اتحاد است و روی آن بایستی تلاش بشود... امروز مسلمانان وحدت اسلامی را جدی بگیرند. وحدت اسلامی هم معنایش معلوم است. مقصود این نیست که مذاهب، در یک مذهب حل بشوند، بعضی‌ها برای اینکه اتحاد مسلمین را تحصیل نمایند، مذاهب را نفی می‌کنند، نفی مذاهب، مشکلی را حل نمی‌کند: اثبات مذاهب، مشکلات را حل می‌کند. همین مذاهبی که هستند، هر کدام در منطقه خودشان، کارهای معمولی خودشان را انجام بدهند: اما روابطشان را با یکدیگر حسنه کنند».(14)
*پی‌نوشت‌ها:
1. حمید الله، محمد، اولین قانون اساسی مکتوب در جهان. ترجمه غلامرضا سعیدی، تهران، انتشارات بعثت، 1365، ص55-64.
2. نهج البلاغه، خطبه 5.
3. بی‌آزار شیرازی، عبدالکریم، همبستگی مذاهب اسلامی، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، 1377، ص11.
4. آل عمران:103.
5. مکارم شیرازی، ناصر، و دیگران. تفسیر نمونه، تهران، دارلکتب الاسلامیه، 1373، ج3، ص29.
6. طباطبایی، محمدحسین، المیزان، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1397ق، ج3، ص406.
7. همان، ص406.
8. تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1373، ج3، ص33.
9. همان، ص33.
10. همان، ص33.
11. نهج البلاغه، خطبه 127.
12. نهج البلاغه، خطبه 151.
13. وصیتنامه موضوعی امام خمینی(ره)، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام، 1378، ص102-104.
14. شبکه شارح، بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با میهمانان کنفرانس وحدت اسلامی، تاریخ 1:5:1376.
*مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات در سال 1379 با هدف برطرف کردن خلأ پاسخگویی حوزوی به سؤالات و شبهات دینی تأسیس شد که علاقه‌مندان می‌توانند از طریق سایت اندیشه قم http://www.andisheqom.com، پست الکترونیک howzeh@andisheqom.com، پست الکترونیک فناوری مرکز fanavari@andisheqom.com یا شماره تلفن 02537737217 در تماس باشند.
