حق گویی و حق مداری از سفارشات اکید دین اسلام و قرآن و روایات است حتی اگر به ضرر انسان تمام شود از این رو است که خداوند در آیه 135 سوره مبارکه نساء می فرماید: «اى کسانى که ایمان آورده اید ! به عدالت برخیزید و براى خدا شهادت دهید هرچند علیه خودتان یا پدر و مادر و خویشاوندان شما بوده باشد».
پیامبر خدا (ص) در این باره می فرمایند: «باتقواترین مردم کسى است که حقّ را بگوید، چه به سودش باشد چه به زیانش.»
همچنین، از ایشان است که فرموده اند: «مؤمن هیچ انفاقى نکرد که نزد خداوند عزّ و جلّ محبوبتر از گفتن حق در هنگام خشم و خشنودى باشد.»
امیرمومنان علی (ع) نیز فرموده اند: «بر قبضه شمشیرى از شمشیرهاى رسول خدا صلى الله علیه و آله نوشته شده بود ... حقّ را بگو هر چند علیه خودت .»
و نیز می فرمایند: «برترین مردم نزد خدا کسى است که عمل به حقّ را از عمل به باطل بیشتر دوست داشته باشد ـ اگر چه براى او زیانمند و غمبار باشد ـ و باطل برایش سودمند و فزاینده.»
رسول خدا (ص) می فرمایند: «هان! مبادا ترس از مردم مانع آن شود که کسى حق را بداند و نگوید. بدانید که برترین جهاد سخن حقّى است که در برابر فرمانرواى ستمگر و منحرف گفته شود.»
علاوه بر این، امام صادق (ع) می فرمایند: «در روز قیامت سه کس از همه مردمان به خداوند عزّ و جلّ نزدیکترند تا آن گاه که از حسابرسى فارغ شود: ... و مردى که حقّ را ، له یا علیه خود ، بگوید.»
ایشان همچنین فرموده اند: «نشانه ایمان راستین آن است که حق را هرچند به زیانت باشد بر باطل اگر چه سودت رساند، ترجیح دهى.»
امام صادق (ع) در این باره می فرمایند: «مؤمن را بر مؤمن هفت حق است ؛ واجبترین آنها این است که آدمى حق را بگوید، هرچند علیه خود یا پدر و مادرش باشد و به خاطر آنها از حق منحرف نشود.»
چگونه می‌توان انسانی حق مدار شد؟
حق مداری به معنای، اعتقاد قلبی و التزام عملی به حق است.
یعنی برای حق مدار بودن باید ابتدا، اعتقاد به حق بودن حق داشت و آنگاه بدان عمل کرد.
حق مداری انسان، بیشتر در دو جنبه جلوه می‌کند: حق گویی و حق پذیری.
1 - حق گویی: اظهار کردن حق در هر حال و تحت هر شرایطی، حتی اگر منجر به زیانی برای گوینده یا نزدیکانش شود، حقگویی نام دارد. گفتن حق در حالت‌های مختلفی ظهور پیدا می‌کند، گاه در حال خشم، خواسته‌های نفسانی انسان جلوی چشمش قرار گرفته و حق و حقیقت پشت سر نهاده می‌شود. انسان مؤمن کسی است که در حالت خشم نیز حق بگوید و به باطل نگرود گاه حقگویی در شهادت دادن به سود یا زیان کسی ظهور پیدا می‌کند. یعنی درصورت شهادت حق دادن، سودی از دست رفته یا زیانی برای شخص به بار می‌آید. در روایتی از پیامبر اکرم آمده است: هان! مبادا ترس از مردم مانع از آن شود که کسی حق را بداند و نگوید. بدانید که برترین جهاد، سخن حقی است که در برابر فرمانروای ستمگر و منحرف گفته شود ( کنزالعمّال، ح 43588).
2 - حق‌پذیری: برخی اوقات برای انسان شرایطی به وجود می‌آید که در نقطۀ انتخاب حق و در موضع پذیرش یا ردّ آن قرار می‌گیرد. انسانی که بخواهد حق مدار باشد، باید هرگاه سخن یا عمل حقی به او عرضه شد، آن را با کمال میل بپذیرد و به مقتضای آن عمل کند.
هنگامی که انسان در شرایط پذیرش یا عدم پذیرش حق قرار گیرد، نباید به گویندۀ سخن توجه کند که او کوچک است یا بزرگ، دوست است یا دشمن، فامیل است یا غریبه و... بلکه باید به محتوای سخن و عمل بنگرد و اگر آن را حق یافت، بدون توجه به آورنده‌اش آن را پذیرا گردد. پیامبر گرامی اسلام در این باره می‌فرماید: حق را از هر کس که برایت آورد کوچک باشد یا بزرگ بپذیر، هر چند دشمنت باشد و باطل را ـ کوچک و بزرگ ـ هر که گوید به خودش برگردان هر چند دوستت باشد ( کنزالعمّال، ح 43152).
