«إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذی بِبَکَّةَ مُبارَکاً وَ هُدىً لِلْعالَمینَ» نخستین خانه اى که براى مردم (و نیایش خداوند) قرار داده شد، همان است که در سرزمین مکّه است، که پر برکت، و مایه هدایت جهانیان است.[1]
واژه بکه، از ریشه «بک» به معنی ازدحام و اجتماع است، مکه یا کعبه به این دلیل به این نام نامیده شده که مردم برای طواف گرد آن ازدحام می کنند.[2] برخی معتقدند که بکه همان مکه است و تنها تبدیل میم به با صورت گرفته است، مثل اینکه کلمه" لازم" را لازب، و کلمه" راتم" را، راتب یا نمیط را نبیط تلفظ نموده و نیز در کلماتى دیگر که این ترکیب اتفاق می افتد.[3] بعضى دیگر گفته اند بکه غیر مکه است. مکه نام شهر است، ولى بکه، نام حرم است. روایتی از امام صادق(ع) نقل شده که مکه نام مجموع شهر است و بکه نام محلى است که خانه کعبه در آنجا قرار دارد.[4] بنابراین شاید هر دو دیدگاه قابل قبول باشد یا بکه نام کل شهر مکه است و یا نام قسمتی است که کعبه در آن قرار دارد.
این آیه در اصل برای پاسخ به شبهه یهود نازل شد. و آن شبهه در مساله قبله و برگشتن آن از مسجد الاقصى به مسجد الحرام پیش آمد. یهود نمی توانستند مفهوم تغییر قبله و نسخ احکام الهی را دریابند، به همین دلیل بعد از آمدن حکم تغییر قبله تا مدت های زیاد با مسلمانان مشاجره می کردند. آیه شریفه این سوال را جواب داده که کعبه قبل از سایر معابد براى عبادت ساخته شده«َّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ» چون این خانه بدست آدم (ع) ساخته شد و بدست ابراهیم خلیل بازسازی شد، اما بیت المقدس را سلیمان بنا نهاد که قرنها بعد از ابراهیم بوده است.[5]
پی نوشت:
[1] آل عمران،96
[2] . کتاب العین، خلیل بن احمد فراهیدی، انتشارات هجرت،قم،1410،ج5، ص: 285؛ المفردات فی غریب القرآن، دارالعلم الدار الشامیة،دمشق،1412ق، ص: 139
[3] . الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، محمود زمخشری، دار الکتاب العربی،بیروت،1407، ج1، ص: 387؛المیزان فی تفسیر القرآن، دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417، ج3، ص: 350
[4] . تفسیر نور الثقلین، عروسى حویزى عبد على بن جمعه، انتشارات اسماعیلیان،قم،1415،ج1، ص: 366
[5] . المیزان فی تفسیر القرآن، ج3، ص: 350-349
