حیات طیبه چیست و چگونه تحقق می یابد؟

متن مقاله محمدعلی تقوی راد مدرس دانشگاه با عنوان «حیات طیبه چیست و چگونه تحقق می یابد؟» به شرح ذیل می باشد:

در فرهنگ محاوره و گفتگوهای روزانه و نیز مجالس و محافل مذهبی که در طول سال به مناسبت‌های گوناگون تشکیل می‌شود بعضی از آیات قرآنی فراوان تکرار می شود و بعضی از آیات دیگر قرآن که به نوعی مورد نیاز جامعه نیز می باشد و حاوی نکات مهمی برای زندگی بشریت است کمتر مطرح می‌گردد و مورد غفلت قرار می‌گیرد.

در این مجموعه درصدد آنیم تا اینگونه آیات به خصوص آنها که متناسب با نیازهای فرهنگی – اجتماعی جامعه کنونی ما می‌باشند مطرح نموده و در زوایای آن تفکر نمائیم؛ باشد تا قدمی کوچک در ارتقای سطح فرهنگ کشورمان در راستای تحقق اهداف قرآنی و آرمان‌های بلند انقلاب اسلامی و منویات مقام معظم رهبری برداشته باشیم.

یکم: حیات طیبه چیست؟ و چگونه تحقق می یابد؟ آیه 97 سوره نحل:

مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثَىٰ وَهُوَ مُؤْمِنٌ:

هر یک از مومنین مرد یا زن که درست عمل کند

فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَاةً طَیِّبَةً

پس او را قطعا و حتما به زندگانی طیب نائل می آوریم

وَلَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ

و بطور یقین ایشان را به جزایی نیکوتر از آنچه عمل می کنند پاداش خواهیم داد.

بخش اول (تفسیر آیه):

حیات طیبه چیست؟

با توجه به آنچه در کتابهای لغت و تفسیر آمده است کلمه طیب و طیبه را به زبان فارسی به معانی زیر نوشته‌اند: (1)

«خوب و نیکو بودن یا شدن، شیرین و دلپذیر و خوشمزه، راضی و دلپذیر، گوارا، همراه با آرامش خاطر، روا و حلال، عطر و خوشبویی»

با توجه به معانی فوق منظور از حیات طیبه نوعی زندگی فردی یا اجتماعی می باشد که در آن جریان زندگی آرام و روان است و پاکی و آسودگی خاطر بر آن حاکم است و انجام کارها در آن از دردسرهای اضافی و مزاحمت های بیجا به دور است.

باید توجه داشت آنچه بشر از دیرباز بطور فطری و طبیعی بدنبال آن بوده است یک زندگی توام با آرامش و آسایش بوده که بستر رشد و کمال را برای او تسهیل نماید بطوریکه جریان آن از انواع مزاحمت ها و تضییع حقوق و بیحرمتی ها بدور باشد و در کمال امنیت و آسودگی هر چیزی در جای خود قرار گرفته و انرژی انسانها صرف امور زاید از قبیل اتلاف وقت، درگیری‌ها، دشمنی ها و ... نگردد.

در این نوع زندگی تمام تلاش انسانها در جهت انجام کارها بر اساس قوانین و مقررات و سنت های طبیعی و الهی مصروف می گردد و جریان بالنده زندگی در فضایی آکنده از مهربانی و آرامش و بطور دلنشین و بدور از مزاحمت‌های تصنعی و جنگ و جدال های خودساخته بر محور کرامت انسانی در بستری از زمینه های رشد و کمال رو به سوی خدای خود در حرکت خواهد بود.

آری چنین زندگی را «حیات طیبه» یا «زندگی نیکو» می نامیم که دست یافتنی است و هزاران انسان تاکنون آن را به صورت فردی یا جمعی تجربه نموده اند.

نکات مهم آیه:

1-حیات طیبه کسب کردنی و ایجاد کردنی است.

با عنایت به اینکه شروع آیه با کلمه عمل مقدم گردیده است معلوم می شود «زندگی نیکو» را باید بنا نهاد و ساخت و تمامی اجزاء و عناصر آن عملیات حساب شده که توام با کار و کوشش و دقت می باشد عملی خواهد شد و قطعا دست یافتنی می باشد.

2- نقش زن و مرد

برای کسب «حیات طیبه» مرد و زن هر دو نقش اساسی دارند و برای استقرار این نوع از زندگی هم مردان و هم زنان باید برای ایفای نقش طبیعی و عملی خود با جدیت در صحنه زندگی حضور فعال داشته باشند و بدون یکی از آنها دیگری نمی تواند بدان نایل آید پس هم مردان باید باشند و هم زنان باید حضور داشته باشند و هیچ‌کدام جبران کننده عدم حضور دیگری نمی تواند باشد زیرا هر کدام جایگاه ویژه خود را دارد بدین ترتیب چه زن و چه مرد با جدیت در صحنه زندگی طیب باید حضور فعال داشته باشند و از هرگونه مسامحه و کوتاهی خودداری نموده و با دوری از تنبلی و خودباختگی با عزمی راسخ بطور مادام العمر در تحقق «حیات نیکو» به سهم خود انجام وظیفه نمایند.

3- تعامل زن و مرد

از سیاق آیه چنین استنباط می شود که ضمن اینکه زن و مرد هر کدام بطور مستقل باید برای کسب زندگی نیکو تلاش نمایند لیکن نقش تسهیل کننده یا بازدارنده نیز می توانند برای یکدیگر داشته باشند، پس همراهی و یاری رساندن به یکدیگر برای نیل به حیات طیبه باید مدنظر باشد.

این موضوع در سبگ زندگی مشترک تجلی پیدا می کند که زن و مرد نقش مکمل یکدیگر بودن را ایفا نمایند.

4- عنصر اصلی تحقق حیات طیبه

در این آیه (97 سوره نحل) قرآن رکن مهم تشکیل و تداوم حیات طیب را «عمل صالح» می داند، کلمه صالح در کتاب لغت (2) به معانی زیر آمده است:

«درستی، مناسب بودن، کارآمد، حال خوب، شایستگی و نیکی» و ضد آن «فساد» است.

بنابراین هر کاری را درست انجام دادن، هر عملی را خوب انجام دادن، عمل صالح می شود.

به عبارت دیگر انجام دادن هر فعلی مطابق با شرایط و مقتضیات آن بطوری که هدف آن کار بوده و به نتیجه مطلوب برسد آن عمل صالح است (دقت کنید)

اصلاح یک باور غلط بین عوام رایج است که عمل صالح را اعمالی مانند عبادات یا صدقات و خیرات یا جهاد و امثال آن می دانند این درست نیست زیرا همه ی اینها عمل صالح است لیکن در انحصار این موارد نیست بلکه منظور قرآن این است که شخص مومن هر کاری را که درست انجام دهد از قبیل کارهای روزمره مثل تمامی شغل ها و کارهای افراد چنانچه بطور کامل و خوب انجام شود و کارآمد باشد عمل صالح محسوب می شود و بر عکس اگر همین عبادات یا کارهای خیر را درست انجام ندهیم عمل صالح نخواهد بود.

به عبارت دیگر هر کاری که مطابق با ضوابط و مقررات و بطور درست انجام شود که حاصل آن تولید یا خدمتی مفید باشد و به اصطلاح امروزی مطابق با استاندارد باشد می توان بر آن نام عمل صالح نهاد.

پس عنصر اصلی و مهم نیل به «زندگی نیکو»، «درست کارکردن» می باشد.

در واقع شرط تحقق «حیات طیبه» این است که مسلمانان کارهای خود را اعم از عبادات و خیرات و کارهای تولیدی و خدماتی و غیره را به نحو احسن و به نیت عمل صالح انجام دهند تا دارای زندگی خوب توام با آرامش باشند که در چنین وضعیتی هم دارای دنیایی آباد بوده و هم آخرتی مطلوب نیز خواهند داشت و به جامعه ی ایده آل و مثال زدنی دست خواهند یافت. 5- شرط ایمان

گر چه عنصر عمل صالح از ارکان تحقق زندگی طیب است لیکن کافی نیست بلکه شریط ایمان نیز لازم است.

در تمامی آیات قرآن کریم پس از دعوت به ایمان به خدا و حقیقت جهان هستی تاکید به عمل صالح گردیده است و این نشان می دهد عمل بدون ایمان و ایمان بدون عمل هیچکدام کافی نمی باشد و کارساز نیست. بنابراین علاوه بر «حسن فعلی» باید از «حسن فاعلی» نیز برخوردار بود.(3)

شرط ایمان موجب می شود کارهایی که از بنیان فاسد یا غلط باشد از حیطه اقدام و عمل خارج شود و فقط اعمالی که در چارچوب شرع و عقل و عرف جایز شناخته شده بصورت درست اجرا شود تا مصداق عمل صالح گردد.

به عبارت دیگر عمل درست و شایسته به منزله آجرهای یک ساختمان می باشد که با ملات ایمان به آن هویت میبخشد و از روح کلی برخوردار میگردد و ایمان ضامن تداوم عمل نیکو و تسری آن به سایر کارها می گردد.(4)

در واقع اعمال آدمی به طور پراکنده و جدا از هم هستند و این روح ایمان است که به آنها وحدت می بخشد و بدین ترتیب نفس انسان طیب می شود و آنگاه است که با وجود افراد طیب در جامعه، حیات اجتماعی طیبه تحقق می یابد.

6- ارزش افزوده الهی

گر چه عمل صالح یعنی کار درست و فعل شایسته به خودی خود مفید و ارزشمند است و حاصل آن جامعه ای توام با آرامش و رفاه خواهد بود لیکن چون اینگونه عمل ها مورد تائید و تاکید خداوند قادر و متعال است لذا تحقق نهایی حیات طیبه را خداوند به خود نسبت داده که منظور از آن هم افزایی و ارزش افزوده بر اعمال انسانها می باشد و آن از طریق برکت دادن به درست کارکردن است که در آیات مختلف خداوند به این ارزش افزوده از جانب خود نسبت به مومنان اشاره نموده است (5) پس اگر ما برای اصلاح جامعه گام برداریم و اعمال و رفتار و افکار خود را شایسته نموده و درست عمل کنیم خداوند هم به آنها برکت می دهد و از زندگی مطلوبی برخوردار خواهیم شد.

7- پاداش نیکوتر

عمل درست و نیکو علاوه بر اینکه دارای عکسالعمل دنیایی به صورت زندگی نیکو است در قسمت پایانی آیه خداوند می فرماید ما به چنین افرادی در آخرت پاداش نیکویی می دهیم و آن پاداش بهتر از آنچه آنها عمل کردند خواهد بود که این از الطاف پروردگار است که این چنین فضلش شامل حال بندگان است که جهان بعدی که زندگی جاودانی می باشد برای همیشه انسان در سایه رحمت الهی و متنعم به نعمت های فراوان او باشد.

8- تاکید نهایی

در آخرین کلمه از آیه شریفه می فرماید: «مَا کَانُوا یَعْمَلُونَ» یعنی اول تا آخر آیه ملاک اصلی و مهم در نزد پروردگار «کار و عمل» می باشد پس تنها ایمان کافی نیست و فکر، اندیشه و عقیده حتی بهترینهای آنها بدرد نمی‌خورد بلکه اصل مهم عمل آن هم «عمل درست و شایسته» یعنی عمل صالح ملاک خواهد بود.

9- اثر وضعی و اثر تشویقی

از این آیه برداشت می شود که «عمل درست و کار شایسته» یک اثر وضعی در همین دنیا دارد که امور جامعه آباد می شود و زنذگی مردم در کمال آرامش و آسایش قرار می گیرد و دردها و رنجها قابل تحمل می گردد و اثر دیگر آن در آن دنیاست که خداوند بهتر از آنچه ما عمل کردیم به ما عطا خواهد فرمود.

جمع بندی بخش اول:

برای دست یابی به یک زندگانی بالنده و روبه رشد و کمال که توام با آرامش و آسایش باشد هر مسلمانی اعم از زن و مرد باید کارهایش را درست و نیکو انجام دهد؛ خداوند نیز به آن برکت داده و علاوه بر اینکه دنیای خوب و آباد آنان را تضمین نموده در آخرت هم اجر وافری عطا خواهد نمود.

نتیجه گیری:

مسلمانان برای بدست آوردن دنیایی روبه رشد و آباد و کسب آخرتی مطلوب باید در همه حال و همه جا و در تمامی موارد هر کاری و عملی را بطور درست و مفید انجام دهند.

پی نوشت: