«اخلاص»، یکى از فضایل درونى مؤمنان و مردان الهى است که مستلزم پاکى بى شائبه اعمال دینى و عبادتهاى خالصانه است و از هر گونه ریا و انگیزه غیر الهى بدور می باشد.
نمازی که مؤمن در برابر خدا انجام می دهد، قبل از هر چیز اقرار به یگانگى او است؛ یعنى، او را پروردگار مطلق شناختن و هیچ یک از آفریده ها را با او شریک ندانستن است. بنابراین منظور از اخلاص در نماز این است که انسان صرفا به خاطر خدا اقدام به اقامه نماز نموده و در نماز، تنها او را در نظر داشته باشد و هیچ چیز را در این عمل عبادی شریک خداوند قرار ندهد.
برخی از نشانه هایی که بوسیله آن می توان خالصانه بودن نماز را تشخیص داد بدین شرح می باشد
الف - عدم توقّع از دیگران
اگر کار براى خداست، انسان مخلص، چشمداشت تشکّر و قدردانى از غیر خدا ندارد. اگر قدر نشناسى و ناسپاسى هم دید، باز در عمل خویش ثابت قدم و استوار است. این نشانه آن است که براى خدا کار مى کند اما اگر کسی بواسطه نماز خواندش از دیگران توقع تعریف و تمجید و یا ارائه خدمتی داشته باشد این عمل با اخلاص سازگاری ندارد.
ب – عدم توقع پاداش از خداوند
نشانه دیگر اخلاص در نماز این است که انسان در ازای نمازی که می خواند توقع پاداش از خداوند نداشته باشد هر چند یقینا خداوند نماز وی را بی پاداش نمی گذارد.
امام صادق علیه السلام در این باره فرموده اند:« کمترین نشانه اخلاص آن است که آدمی در اطاعت و عبادت حق، کوشا باشد، و برای عمل خود ارزشی قایل نباشد و خود را طلبکار خدا نداند، زیرا می داند اگر خداوند آن گونه که باید از او مطالبه عبادت کند، از انجام آن ناتوان خواهد بود.»[1]
ج - پشیمان نشدن
انسان مخلص، از کار نیکى که کرده، پشیمان نمی شود. چون نزد خدا پاداشش محفوظ است و به وظیفه هم هر چه بوده عمل کرده است و اجر و ثواب را هم از او می گیرد.
اگر کسی خالصانه نمازش را بخواند اما در زندگی با مشکلات مواجه شود، پشیمانى ندارد. اگر در بروز مشکلات و سختی ها از نمازهایی که خوانده پشیمان شدد، پاى اخلاصش مى لنگد.
د- عدم تأثیر استقبال یا بى اعتنایى
این هم نشان دیگرى از اخلاص است. این نباشد که اگر نمازتان مورد ستایش واستقبال قرار می گیرد، تشویق به انجام آن شوید، واین نباشد که چون کارتان با بى اعتنایى و بى مهرى مردم روبرو شود سست شوید. اگر کار براى خداست نباید تشویق و استقبال یا بى اعتنایى و عدم قبول مردم در انسان مخلص مؤثر واقع شود.
و- یگانگى ظاهر و باطن
از نشانه هاى دیگر خلوص، همگونى ظاهر و باطن است. عملش در ظاهر با نیّتش در باطن یکسان باشد. گندم نماى جو فروش نباشد، و همان باد که نشان مى دهد،«بود» و«نمود»ش یکى باشد.
على علیه السلام فرموده است:«مَنْ لَمْ یَخْتَلِفْ سِرُّهُ وَ عَلانِیَتُهُ وَ فِعْلُهُ وَ مَقالَتُهُ، فَقَدْ اَدّىَ الاَمانَةَ وَاخْلَصَ الْعبادَة». کسى که ظاهر و باطنش و نهان و آشکارش و رفتار و گفتارش با هم اختلاف نداشته باشد، او امانت الهى را ادا کرده و عبادت و بندگى را خالص ساخته است. نشانه هاى دیگرى هم براى اخلاص وجود دارد که به همین قدر، بسنده مى شود.
آنکه اخلاص دارد، نورانیتى در دل، توفیقى در عمل، پاداشى در دنیا و آخرت، عاقبت بخیرى و خوش نامى، محبوبیّت و نام نیک خواهد داشت. این وعده الهى است که پاداش نیکوکاران خالص و بندگان مخلص ضایع نمى شود[2].
پی نوشت:
[1] - شرح مصباح الشریعة، ص 424
[2] - عنوان بندی ها از کتاب یکصدوده پرسش درباره نماز، مجتبی کلباسی کتاب پرسش ها و پاسخ های نماز، سید حسن موسوی (مرکز تخصصی نماز)
